Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси бандлик ва меҳнат мунасобатлар

5.1-жадвал 
Давлат ижтимоий ва кадрлар сиёсатининг асосий йўналишлари 
Сиёсат 
Бошқарув даражаси 
макроиқтисодий 
микроиқтисодий 
Ижтимоий сиёсат 
Ҳар 
бир 
лаёқатли 
инсонга 
ўз 
фаровонлигини 
ўз 
меҳнати 
билан, 
уддабуронлиги билан 
таъминлаш имконини 
берадиган 
шартлар 
яратиш 
1. Ижтимоий соҳада хизматлар 
ишлаб 
чиқаришнинг 
иқтисодий 
жиҳатдан самарали ҳажмини жаҳон 
тажрибасига асосланган норматив-
ҳуқуқий база сифатида аниқлаш, 
айниқса 
маблағларнинг 
кескин 
танқислигини 
аниқлаш 
учун 
ижтимоий соҳанинг турли соҳаларига 
капитал қўйилмаларга киши бошига 
қанча сарф қилинишидир. 
2. Аҳоли даромадлари сиёсати. 
Турмуш 
қийматининг 
ўзгариши 
даромад даражасига таъсир қилиш 
даражасини аниқлаш. Кун кечириш 
учун зарур бўлган нарсаларнинг энг 
оз миқдори 
3. Аҳоли бандлик сиёсати. 
4.
Меҳнатга ҳақ тўлаш ва пенсия 
таъминоти соҳасидаги ижтимоий 
1. Иш билан бандлик соҳасидаги 
ижтимоий ва демографик 
гуруҳлар. Аҳоли меҳнат 
миграцияси. Ишсизлик. Ижтимоий 
заиф ҳимояланган ишчилар касбий 
гуруҳлари ва уларнинг ижтимоий-
иқтисодий муносабатларининг 
хусусиятлари 
2.
Маҳаллий бандлик хизматлари 
фаолияти дастурлари. Касбий 
бирлашмаларнинг ижтимоий-
иқтисодий муносабатлар 
соҳасидаги фаолияти 
3. Давлат томонидан, биринчи 
навбатда, аҳолининг кам 
ҳимояланган гуруҳларига 
ижтимоий ёрдамни кучайтириш. 
4. Микроиқтисодий даражадаги 
хўжалик тизимлари ходимларига 

---

дастурлар 
комплекси. 
Аҳолини 
ижтимоий ҳимоя қилиш. 
5. Иқтисодий самарали уй-жой 
қуришнинг барча янги турларини 
рағбатлантирадиган федерал уй-жой 
бозори яратишни назарда тутадиган 
уй-жой сиёсати. 
6. Миграция сиёсати.
7. Демография сиёсати.
8. Экология сиёсати.
9. Сифатни ошириш сиёсати
ижтимоий пакетлар, тўловлар ва 
имтиёзларни амалга ошириш 
бўйича чора-тадбирлар тизими 
5. Аҳолининг уй-жой ва коммунал 
хизматларга тўлов тартиби 
ўзгариши 
Кадрлар сиёсати 
Ижтимоий-иқтисодий 
тизимларнинг ишлаши 
мақсадларининг 
максимал 
иқтисодий 
натижаларга эришишда 
ишчиларнинг шахсий 
мақсадлари 
билан 
уйғунлигига қаратилган 
ишчилар 
ўртасидаги 
муносабатлар соҳасини 
ва 
уларнинг 
ишлаб 
чиқариш 
фаолияти 
жараёнини 
тартибга 
солиш 
1. Жамиятдаги ҳокимият турини 
аниқлаш (масалан, автократия, яъни, 
чексиз ҳокимият, демократия, 
шунингдек, интеркурсив ва 
интегратив, изотропик ва 
анизотропик ҳокимият). 
2. Ҳокимият тури билан 
белгиланадиган раҳбарлик қилиш 
услуби 
3. Макроиқтисодий даражада 
хўжалик тизимлари кадрларини 
тартибга солиш (конституция, 
фармонлар, қонунлар ва ҳ.к.). 
4. Хўжалик тизимларини бошқариш 
фасафаси, 
уларнинг 
миссиясини 
белгилаш. 
5.Хўжалик тизимларининг ташқи 
ижтимоий-иқтисодий таъсири. 
6.Миллий меҳнат бозоридаги вазият 
таҳлили. 
7.Ташкилий маданият сиёсати. 
8. Кичик миллатларни замонавий 
шароитда аҳолининг турмуш 
даражасини ошириш омили сифатида 
ижтимоий фойдали ишларга жалб 
этишга қаратилган миллий сиёсат. 
1. Ижтимоий, иқтисодий, хўжалик 
тизимларининг ички муҳити, улар 
фаолиятининг кучли ва кучсиз 
томонлари 
2. Иш жараёнларини таҳлил 
қилиш, 
режалаштириш, 
ишчи 
кучини 
ёллаш, 
танлаш, 
жойлаштириш, ходимлар бандлик 
сиёсати. 
3. Ўқитиш сиёсати, персонал 
тайёрлаш, лавозимга кўтарилиш, 
иш фаолиятини баҳолаш, амалий 
ўқитиш ва малака ошириш. 
4. Ишга ёллаш шартлари, меҳнатга 
ҳақ 
тўлаш 
усуллари 
ва 
стандартлари, меҳнатга ҳақ тўлаш, 
компенсация, 
имтиёзлар 
ва 
нафақалар 
сиёсатини 
такомиллаштириш. 
5. Иш шароитлари, расмий ва 
норасмий алоқалар, хавфсизлик ва 
соғлиқ. 
6. Ишлаб чиқариш муносабатлари 
сиёсати, меҳнат муносабатлари, 
интизом, персонал ҳаракатларини 
баҳолаш. 
7. Янги иқтисодий ривожланиш 
соҳаларида малакали кадрларни 
жалб қилиш бўйича дастурларни 
ишлаб чиқиш ва амалга ошириш 
Тор маънода давлат кадрлар сиёсати кадрлар билан боғлиқ 
жараёнларни тартибга солиш бўйича давлат структуралари фаолиятини 
белгилаб берадиган, расмий ҳужжатларда кўрсатиб қўйилган, кадрлар билан 
ишлашнинг сиёсий йўналиши, стратегия сифатида намоён бўлади. 
Давлат кадрлар сиёсати қуйидагича бўлиши лозим: 
• 
илмий асосланган, бунёдкор, ўтиш даврида давлатнинг кадрларга 
бўлган эҳтиёжини ҳисобга оладиган, лекин шу билан бир пайтда, стратегик 
вазифаларни бажариш кетма-кетлиги ва босқичма-босқичлигини белгилаб 
берадиган. Давлат кадрлар сиёсати мамлакатни тиклаш ва барқарор 
ривожлантириш, профессионал тайёрланган, ташаббускор ва новаторлик 
ғояларига эга одамларни давлат хизматига жалб қилишган бўлиши лозим; 

---

• 
комплексли – кадрлар билан ишлаш мақсадлари, тамойиллари ва 
усуллари бирлигига асосланган, кадрлар билан боғлиқ масалаларнинг турли 
(иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва б.) жиҳатларини ҳисобга оладиган; 
• 
мамлакат учун ягона, лекин шу билан бир пайтда кўп поғонали 
(макро, мезо, микро), бутун кадрлар корпусини қамраб оладиган; 
• 
истиқболли, превентив ва олдини олиш характерига эга, 
ижтимоий-иқтисодий тараққиётни ҳисобга оладиган;
• 
мақсадлар, кадрлар муаммоларини ҳал қилиш механизми бўйича 
демократик; 
• 
маънавий-ахлоқий – давлат хизматчиларида ҳалолик, фуқаролик 
масъалиятини тарбия қиладиган; 
• 
ҳуқуқий – қонун доирасида амалга ошириладиган. 
Давлат кадрлар сиёсатининг эътибор марказида жамиятни юқори 
малакали мутахассислар билан таъминлаш, шунингдек, мамлакатнинг меҳнат 
ресурсларидан самарали фойдаланиш ётиши лозим. 
Давлат кадрлар сиёсатини қуйидаги сифатда кўриб чиқиш керак: 
• 
ижтимоий ва функционал параметрларга эга ва мос келувчи 
мазмунга эга бўлган жамият ва давлат ҳаёти феномени; 
• 
кадрлар амалиёти ўзига хос муносабатларининг акси саналган 
ижтимоий онг сиёсий шаклининг қирраларидан бири; 
• 
давлат 
томонидан 
юритилаётган 
сиёсатнинг 
стратегик 
мақсадларига эришиш учун инсон ресурсларидан фойдаланиш соҳасида 
давлат фаолияти. 
Маълумки, жамиятнинг профессионал соҳасини ривожлантириш 
имкониятлари давлатнинг ижтимоий ва демографик сиёсатига бевосита 
боғлиқдир. Ижтимоий сиёсат таркибидаги кадрлар сиёсати ва кадрлар 
бошқаруви ўртасида қандай боғлиқлик мавжуд? Жамиятнинг кенгайтирилган 
ижтимоий такрор ишлаб чиқариш эҳтиёжларини қондириш учун етарли 
миқдордаги меҳнатга лаёқатли аҳолига эга бўлиши ва қулай шарт-
шароитларни яратиш зарур бўлади. Худди шу қаторда ижтимоий тартибга 
солиш жамиятнинг меҳнат ресурсларини бошқариш вазифаси хамдир. 
Жамиятни 
ижтимоий-иқтисодий, 
илмий-техникавий 
ва 
маданий 
ривожлантириш учун эса, меҳнат ресурсларни сифатли ва етарли даражада ва 
миқёсда етказиш билан зарурдир. 
Ушбу муаммоларнинг назарий асосланиши ва амалий ечими давлат 
кадрлар сиёсатида аллақачон ўз аксини топган. У ижтимоий менежмент 

---

соҳаси сифатида кўриб чиқилиши керак, мулкчилик шаклидан қатъи назар, 
ижтимоий бошқарувнинг барча субъектлари учун умумий қоидаларни 
белгиловчи мақсадлар, тамойиллар ва фаолиятнинг асосий йўналишлари, 
шахсий манфаатларида бўлгани каби ташкилот манфаатларига мос равишда 
инсон қобилиятларини шакллантириш ва улардан оқилона фойдаланиш 
билан боғлиқ. 
Кадрлар сиёсатининг эълон қилинган мақсадлари, тамойиллари ва 
йўналишлари шахснинг индивидуал касбий тайёргарлигини, унинг касбий 
ривожланишини, 
касбий 
қобилиятларидан 
ижодий 
фойдаланишни 
таъминлайдиган чоралар, воситалар ва тадбирлардан фойдаланган ҳолда 
аниқ ташкилотларда амалга оширилади (5.2-расм). 
Шу билан бирга, тарихий тажриба индивидуал элементлардан самарали 
фойдаланиш мумкинлигини кўрсатади. Хусусан, қадимги Рим институти 
тажрибаси, ҳар қандай Рим давлат арбобининг мартаба йўлини акс 
эттирувчи, cursus honorum (сўзма-сўз "шараф йўли"), қатъий тартибга солиш 
ва бир қатор магистрларни, жумладан, амалдорлар лавозимларини кетма-
кетликда алмаштириш зарурлиги билан ажралиб туради, шунингдек Европа 
Иттифоқининг давлат кадрлар сиёсати давлат бошқаруви глобал хазинасига 
кирди (1-иловага қаранг). 
Кадрлар сиёсати бу мақсадлар, тамойиллар ва улардан келиб чиқадиган 
инсон ресурслари билан ишлашнинг шакллари ва усуллари тизимидир. 
Кадрлар сиёсати учун охирги вақтларда хавфли тенденция – раҳбар 
лавозимларга махсус (профилли) маълумотга ва муайян бизнесда иш 
тажрибасига эга бўлмаган одамларни тайинлаш хос бўлиб бормоқда. Афуски, 
бу маҳаллий амалиётда одатий ҳолатга айланмоқда. Охирги йилларда 
исталган йўналишдаги ташкилотни бошқаришга қодир эмас, лекин пулга эга 
бўлган бошқарувчилар синфи шаклланди. Бунда ўз фаолияти натижалари 
учун жавоб беришга мутлақо тайёр бўлмаган «капиталистик меҳнат 
зарбдорлари» ёшлар авлоди шаклланаётгандай тасаввур уйғонмоқда.
Давлат кадрлар сиёсати (ДКС) – бу мураккаб, серқирра ва гоҳида 
қарама-қарши жараён бўлиб, фақат чуқур ўйлаб чиқилган тизимли 
ёндашувдагина ижобий натижалар беради. Давлат кадрлар сиёсатини ишлаб 
чиқиш кўп жиҳатдан энг йирик компаниялар топ-менежментини 
шакллантиришда қайси тамойиллар асос қилиб олинганига боғлиқ. Бу 
кўпинча муайян бизнесда яхши хабардор бўлмаган одамлар ҳисобланади. 
ДКС иқтисодиётнинг улар банд бўлган секторларида кундалик 

---

ривожланишни 
амалга 
оширадиган 
ижодий 
турдаги 
раҳбарлар 
шакллантиришга асосий тамойиллар ва ёндашувларни белгилаб бериши 
кўзда тутилган.