Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Tadqiqot metodologiyasi 

 

Asosiy koidalar va dissertaciyalardagi nazariy asoslarning rivojlanishida T.N 

Nikitina  ishlarining ta'siri katta. Francuz lingvisti L.Ten'er va A.A.Holodovich lar 

tomonidan  ishlab  chikilgan,  taklif  verbocentrik  mohiyatini  rivojlantirgan  holda, 

Nikitina  uz  ishlarida  «tilning  tavsifi  uchun,  grammatik  boglanish  kuprok  omadli 

modelь  sanaladi»  shuni  isbot  keltiradi,  bunday  grammatika  uzogi  bilan  sintaktik 

elementlarning ma'nolariga tayansa ham. 

  Natijada,  grammatikada,  boglaniщshga  nisbatan,  ergashtiruvchi  sifatida 

karaladi.    Agar  gapning  sintaktik  strukturasini  tasvirlovchi  -  «sintaktik  daraht» 

tushunchasiga keladigan bulsak, shuni aytish mumkinki, sitaktik darahtning yukori 

nuktasiga  fe'l-kesim  yoki  uning  mustakil  ma'noli  kismi  keladi,  kachonki  kesim 

fe'lning analitik shakli bilan ifodalangan bulsa. 

 PU,  ZHT  fe'llarining  funkcional  kenja  sinflarini  ajralish    tartibi  negizida, 

A.A  Holodovich  tomonidan  ishlab  chikilgan  asosiy  nazariy  konunlar    yotadi. 

Madomiki,  kenja  sinf  belgilarini  suzning  tashki  kurinishidan  bilish  kiyin  ekan, 

unda ularni sinchiklab urganish yuli bilan aniklash mumkin. Bitta funkcional kenja 

sinfga  «yadro  sifatida  chikib,  birtipli  -  mikdoriy  va  sifatli  eng  makbul  bulgan 

muhitgga  ega  bulgan  »  fe'llarni  jamlash  kerak.  Masalan,  dastlabki  mazmundan 

tashkari,  bir  guruhga,  yunaltirilgan  harakatdagi  fe'llari  tushadi,  keyingi  kenja  sinf 

esa, uzgartirish fe'llari bilan shakllangan buladi va hokazo. 

Biz  tomonimizdan  ajratilgan  konstrukciyalarda  zaruriy  fe'l  elementlarini 

tasvirlash  uchun,    amalda  gap  bulaklari  bulgan  -    ega  va  tuldiruvchi  ishlatilgan 

buladi,  birok  bu  terminlar  hakikiy  ma'nolarini    keltirilgan  anik  tuzilish 

(konstrukciya)lar  tarkibida  topadi:  bu  vaziyatda  shuni  ta'kidlash  joizki,  ega  ham, 

tuldiruvchi  kabi  yadrodan  mustakil  holda  kurib  chikiladi.  Icxteg    gapda 

tuldiruvchiga nisbatan kuprok tushib koldiriladi. 

«ZHTda PU ni urganish tadkikotining asosiy maksadi» ishining maksadi va 

vazifasi  -  oddiy  gapning  sintaktik  analizini  va    uning  asosiy  uslubiy  hususiyatini 

tasvirlashlarni uz ichiga oladi. 

Bunday  maksad  bilan  tadkikotning  vazifalari  aniklanadi:  PU  va  ZHTning  asosiy 

yanada darajaviy sintaktik tuzilishini aniklash va tasvirlash; fe'lni bir kenja sinfdan 

boshkasiga  utkazish  koidalarini  tasvirlash;  bunday  vaziyatda  fe'lning  ma'nosini 

tahminiy  bulishini  isbotlash,  hudi  fe'lning  leksik  ma'nolari  va  kolaversa,  hama 

bulishi mumkin bulgan sintaktik ma'nolari orasida anik bir muvofiklik bordek; PU 

va ZHT ning asosiy uslubiy hususiyatdarini aniklash va tasniflash.