Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Халқаро банк амалиётида пассив операцияларнинг қуйидаги тўртта 
шаклидан кенг фойдаланилади: 
а) банкларнинг фойдасидан фондларни шакллантириш ва уларни 
кўпайтиришга ажратмалар; 
б) депозит операциялар; 
в) юридик шахслардан олинган кредит ресурслар; 
г)  қимматли қоғозлар, пул билетлар ва тангаларни муомалага чиқариш 
(эмиссия). 
д) 
Тижорат банкларининг пассив операциялари деганда, уларни ресурс 
базасини шакллантириш билан боғлиқ операциялари тушунилади.
6
Гарбўзов В.Ф., Финансовокредитнўй словар. 391 бет. 

---

Банк тизими фаолияти давлатнинг иқтисодий холати билан ўзвий холда боғлик 
ва унга ўзига яраша таъсир кўрсатади, айниқса хозирги бозор иқтисодига ўтиш 
шароитида, мамлакатдаги молия – кредит тизимининг ташкил этилганлиги, 
иқтисодий циклларнинг барқарорлигини банк фаолияти кўрсаткичлари орқали 
кўришимиз мумкин. Банкларнинг иқтисодий фаолиятидан келиб чиқадиган бўлсак 
банк фаолиятида хам ўзига яраша эхтиёжлар ва талаблар мавжуд. 
банк пассивларини иккита катта гурухга бўлиб ўрганади:
7
Банк ўз капитали ва унга тенглаштирилган моддаларни 
ташкил этиш билан боғлиқ операциялар; 
Жалб қилинган маблағлар, депозит ва нодепозит 
операциялар. 
Тижорат банкларнинг ўз маблағлари таркибига уларни пассив 
операциялари орқали қуйидагилар киритилган:
1) Акциядорлик капитали (Оддий, Имтиёзли) 
2) Қўшимча капитал, 
3) Захира капитали (Захиралар ва махсус фондлар, 
девальвация) 
4) Тақсимланмаган фойда
5) Қайта бахолаш ортиқчасидан иборат. 
Юқорида айтиб ўтганимиздек, ўз маблағлари устав капитал, резерв капитал, 
махсус фондлар, ўтган йиллардаги тақсимланмаган фойдалар, резервлар, қайта 
бахолаш натижаларидан иборат. 
Шундан, тижорат банклар устав капитали улар томонидан чиқарган 
акцияларнинг номинал қийматига тенг бўлиб, банкнинг бошлангич иш фаолиятида
банк фаолиятини юритиши учун керакли даражада маблағга эга бўлиш мақсадида ўзи 
7
Усоскин В.М, Современнўй коммерческий банк, 1994 йил, 91 бет

---

Талаб ўилиб 
олгунча 
Гибрид хисоб 
рақамлар 
Муддатли депозит 
Му д д а т
л и
д е п о з и т
Б а н к л а р
а р о д е п о з и т
Жамғарма 
д е п о з и т
Д е п
о з и т
Транзакционхисо
б 
учун етарли бўлган миқдорда жойлаштирилади. Шунингдек, ривожланган 
мамлакатларда фонд бозорларига жойлаштирилган акцияларнинг номиналидан юқори 
бўлган бозор нархлари қўшимча равишда номиналидан ортиқча қисми қўшимча 
капиталда хисобга олинади. 
Мамлакатимиз тижорат банкларининг пассив операцияларини таркибида уларни 
депозит маблағларини шакллантириш манбаси тижорат банкларини актив 
операцияларини ташкил этишда муҳим ва ҳал қилувчи ўринга эга. Чунки пассив 
операцияларни ичида уларнинг депозит маблағлари тижорат банклари ўз активларини 
ошириш ҳисобига ўз ликвидлилиги ва рентабеллигини ошириш имконига эга бўлади.