Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

 
2.4.3. Том ёпилма конструкцияларида учрайдиган шикастланишлар 
 
Бинонинг умрбоқийлиги ва эксплуатация сифатига кўп жиҳатдан унинг 
том қопламаси, сувни қочириш тизимининг мукаммаллиги ва умуман том 
ёпилмасининг ҳолатига, хусусан, унинг иссиқлик ва сув утказувчанлигига, 
намликка бардошлилигига боғлиқдир.
Том қопламасининг ишончлилиги ва умрбоқийлиги уни том ёпилмаси 
конструктив ечими билан қанчалик мослигига, ҳимоя қатламига ва қатламнинг 
қанчалик сифатли бажарилганлигига, булардан ташқари, эксплуатация 
шароити, таъмирлаш ишларининг ўз вақтида олиб борилишига боғлиқдир.
Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, бино конструкциялари ичида том 
қопламаси жуда мураккаб шароитда ишлайди. У қуёш радиацияси таъсирига, 
ҳароратнинг катта диапазонда тебранишига (булар айниқса республикамиз 
иқлимига хос) ёмғир, қор, турли агрессив муҳит ва таъмирлаш ёки назорат 
пайтларида механик таъсирларга учрайди.
Чордоқли том ёпилмаларининг афзаллиги скатлар нишаблигининг 
катталигидадир. Бундан ташқари, бундай томларда ташқи сувни қочиришни 
ташкил этиш жуда қулайдир. Уларнинг камчилиги эса ташқи таъсирларга 
бардошли бўлиши учун қурилиш материалларининг кўп ишлатилиши бўлиб, 
том ёпилмаси ҳам алоҳидаги конструктив тизимни ташкил этади. Ишончлилик 
назариясига кўра конструкцияда бирикмалар қанча кўп бўлса, унинг 
конструкция ишончлилиги шунча камаяди. Бу борада конструктив жиҳатдан 
ишончли бўлган том қопламаси бўлиб чордоқсиз текис том ҳисобланади. 
Бундай томларда том қопламасидан тушаётган ташқи юкларни тўғридан тўғри 
том ёпилма конструкцияси қабул қилади. Маълумки, чордоқсиз томларнинг 
шамоллатиладиган 
ва 
шамоллатилмайдиган 
турлари 
мавжуд. 
Шамоллатилмайдиган том қопламасининг асосий камчилиги шундан иборатки, 
иситкич қатламининг пастдан пароизоляция билан, юқори томондан эса бир 
ёки бир неча қават рубероид қопламаси билан чегараланганлигидир. Бунинг 
сабаби, иситкич қатламининг нам ҳолатда ишлатилишидир [Бойко]. 
Тажрибалар шуни кўрсатадики, бундай турдаги томларда иситкич қатламидаги 
бошланғич намлик эксплуатация жараёнида жуда секинлик билан камаяди.
Иситкич қатламдаги намликнинг йуқолиши том қопламаси-рубероиднинг 
қаватлилигига боғлиқ. Кўзатувлар шуни кўрсатадики, иситкич қатлам сифатида 
қулланилган керамзитбетонда намликнинг 20% дан 4 %гача камайиши учун 
бир қаватли рубероидли том қопламасида 10 йил, 4 қаватли рубероидли 
қоплама шароитида эса 20 йил вақт зарур бўлар экан (Бойко).

---

31 
Демак, қаватлараро ёпилманинг шикастланиши мутаҳкамликнинг 
камайиши, дарзбардошлилик, деформациянинг ривожланиши, товушдан 
ҳимоянинг бўзилиши ва ҳ.к.ларга олиб келса, чордоқ ва ертўла ёпмаларининг 
шикастланиши ташқи сувларнинг ўтиши ва музлашга сабаб бўлади.
Ёпилма конструкцияларидагги дефектларга қуйидагиларни киритиш 
мумкин: 

ортиқча юкланиш ёки хавфли таъсирлар натижасида юк кўтариш 
қобилиятининг камайиши; 

бикрликнинг камайишидан ёки плитанинг кўринмас дефектларидан 
дарак берувчи эгилиш.
Эгилишга олиб келган сабабларни аниқлаш учун эгилиш даражаси 
ўлчанади, дарзлар аниқланиш, уларнинг йўналиши, очилиш кенглиги ўлчанади, 
ишчи арматураларнинг ҳолати ва бетонниг мустаҳкамлиги аниқланади, ортиқса 
юкланишн аниқлаш мақсадида плитанинг устки қисмлари текширилади. 
Эгилиш динамикасини ўрганиш мақсадида ҳар 6 ойда текширув ишлари 
такрорланади.

кенглиги 0.3мм дан ортиқ бўлган дарзлар, айниқса юқори намликка 
эга хоналарда бетон ва арматурани очиш билан баҳоланиши лозим. Уларнинг 
келиб чиқиши тавсилотини (киришиш, коррозия ёки кучланиш натижасида) 
аниқлаш лозим. 

Дарзларнинг пайдо бўлиши ёки товушдан ҳимоя қатламининг 
бузилиши натижасида билан товушдан ҳимоя кўрсаткичининг пасайиши. 
Кўзатув-текширув 
ишларида 
дефектли 
конструкцияларни 
товушдан 
ҳимояланиш кўрстакичи бўйича зарбий товуш билан текшириш лозим.

Том ёпилмасининг музлаши ва сув ўтказувчанлиги. Бевосита 
кўзатув ёрдамида нишабликларни ўлчаш, иссиқликни сақлаш қатламининг 
қалинлигини, зичлиги ва намлигини ўлчаш ёрдамида аниқланади.