Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

Ш-БОБ. БИНОЛАРДА КЎЗАТУВ-ТЕКШИРУВ ИШЛАРИ.
 ТЕХНИК ДИАГНОСТИКА. 
 
3.1. Техник диагностиканинг мақсад ва вазифалари. 
 
Бино конструкцияларини техник диагностика қилиш, алоҳидаги фан 
сифатида конструкциянинг ишдан чиқиши ва шикастланиши сабабларини 
аниқлайди, уларни аниқлаш ва баҳолаш усулларини ишлаб чиқади; 
Диагностиканинг мақсади – бино ва иншоотларнинг техник ҳолатини 
баҳолаш усул ва воситаларини ишлаб чиқишдан иборат.
Конструкциянинг 
хавфсизлиги- 
унинг 
ҳисобий 
схемасини, 
конструкцияни тайёрлашда, монтаж ва эксплуатация жараёнида лойиҳада қабул 
қилинган ечимга меъёрий ҳужжатлар талаби бўйича мос бўлган ҳолдагина 
таъминланган бўлади (Бойко-тех.обслуживания).

---

32 
Биноларни эксплуатация қилиш қоидасига мувофиқ техник ходим 
томонидан ташқи деворлари, юк кутарувчи конструкциялар бир йилда бир 
марта (баҳорда) кўрикдан утказилиши лозим. Навбатдан ташқари куриклар эса, 
жорий курикда дефектлар, шикастланиш ёки деформация ҳолатлари 
аниқланган 
бўлса 
ташкил 
этилади. 
Текширув 
ишлари 
бино 
конструкцияларининг ҳақиқий техник ҳолатини кўрик утказилаётган вақтга 
нисбатан аниқлашдан иборат.
3.2. Бинода кўзатув-текширув ишларини олиб бориш. 
Бино ва иншоотлар конструкцияларини кўзатув-текширув ишлари 
қуйидаги ишларни ўз ичига олади: 
Лойиҳа ҳужжатлари, ишчи чизмалар ва очиш ишлари бўйича 
далолатномалар билан танишиш; объектни бевосита кўздан кечириш, объектни 
лойиҳага мослигини аниқлаш, бевосита кўзга ташланадиган дефектлар 
(дарзлар, томдан сув ўтиши, темир-бетон элементларда ҳимоя қатламининг 
бузилиши, металл конструкцияларнинг коррозияланиши, элементларда эгилиш, 
больтли, пайвандли бирикмаларнинг ҳолати ва ҳ.к.) ни аниқлаш, объектни 
курикдан утказиш режасини тузиш, бузмайдиган усулларда тадқиқот ишлари 
мажмуасини амалга ошириш;
Иншоотнинг ҳолатини таҳлил қилиш ва аниқланган дефектларни бартараф 
қилиш бўйича тадбирлар ишлаб чиқиш; 
Бевосита текширув натижасида объект 
ҳолатига баҳо бериш 
текширилааётган конструкция ҳақида дастлабки маълумотларни беради, 
конструкция элементларидаги емирилиш даражасини таҳлил қилишни, кейинги 
синов ишларини олиб бориш заруриятини аниқлаб беради.
Бу авваломбор, текширув ишларини олиб боришда бузмайдиган усулларни 
қуллаш билан боғлиқ. Бундай синовлар конструкциянинг ҳам статик ҳам 
динамик таъсирлар остида юкланишида утказилиши мумкин. Бундай ишлар 
мажмуасининг утказилиши объектни геометрик параметрлари (оралиқлар, 
қалинликлар, 
баландликлар...)ни, 
материалларнинг 
мустаҳкамлик 
ва 
структуравий таркибини, бетоннинг ҳимоя қатламини, арматураларнинг 
жойлашувини, 
элементларнинг 
эгилиши 
ва 
деформацияланишини, 
кўчишларнинг динамик амплитудаларини, конструкциянинг тебранишлар 
даврини, алоҳидаги нуқталарнинг тезланишини ва ҳ.к.ни аниқлашдан иборат.
Объектларни текширишда мухандислик геодезияси усулларидан кенг 
фойдаланилиб, унинг ёрдамида иншоотдаги чўкиш, вертикалдан оғиш, 
силжиш, дарзлар ўлчами ва деформация чокларининг ҳолатлари, конструкция 
элементларидаги эгилиш ҳолатлари аниқланади.
Шуни таъкидлаш лозимки, бузмайдиган усуллар ҳар доим ҳам аниқ 
маълумот бера олмайди. Шунинг учун бу усулда олинган натижаларни бузувчи 
усулларда олинган натижалар билан таққослаб, улар орасидаги фарқ ёки 
боғлиқликни аниқлаш мумкин.

---

33 
Бино ва иншоотларда кўзатув-текширув ишларини амалга ошириш 
қуйидаги ҳолларда амалга оширилади:

даврий ва навбатдан ташқари назоратда шикастланиш ва дефектлар 
аниқланганда;

ёнғин, табиий офатлардан ва техноген авариялардан сўнг; 

Гостехнадзор ташкилоти кўрсатмасига асосан; 

объектда 
технологик 
жараён 
ўзгарганда 
ёки 
консервацияга 
топширилганда; 

кўзатув-текширув ишлари муҳлати тугаганда ёки объектнинг меъёрий 
хизмат муддати тугаганда; 

объект эгаси ўзгарганда, шунингдек корхонани суғурта қилиш 
жараёнида; 

саноат ва жамоат биноларини нормал эксплуатацияга яроқлилигини, 
худди шундай, тураржой биноларида одамларни яшаши мумкинлигини 
аниқлашмақсадида; 

таъмирлаш ёки реконструкция қилишни иқтисодий асослашда; 

меъёрий табиий-иқлим таъсири кўрсаткичлари (зизилавий, қор ва 
шамол юклари) нинг ортиши натижасида. 
Бино ва иншоотларнинг конструкцияларини текшириш ишлари одатда, 
ўзаро боғланган учта асосий босқичдан иборат бўлади: 
- кўзатув-текширув ишларини олиб бориш учун тайёргарлик; 
- дастлабки (бевосита) кўзатув-текширув ишлари; 
- синчиклаб (асбоб-ускуналар ёрдамида) кўзатув-текширув ишлари. 
Тайёргарлик ишларига қуйидаги жараёнларни киритиш мумкин.
Текширилаётган объектнинг ҳажмий-режавий ва конструктив ечимлари билан, 
мухандислик-геологик қидирув ишлари билан танишиш. Лойиҳавий-техник 
ҳужжатларни танлаш ва уларни таҳлил қилиш ҳамда олинган техник 
топшириққа асосан иш дастурини ишлаб чиқиш.