‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
|
|
2
1604 yili Rim Akademiyasi o'zining xabamomasi (akta) «Atti della R. Acadcmia de Litcci»ni bosma tarzda chiqarishga uriugan edi. m atbuot o ‘quvchilam ing axborotga bo‘lgan ehtiyojlarini qondira olmasdi. Bu esa hollandiyalik noshirlarga ju d a qo'l keldi. Ular Germ aniyada taqiqqa uchragan m avzularni yoritishga katta e ’tibor bera boshlashdi. Ikki davlat o'rtasida tuzilgan bitimga ko‘ra, Hollandiya gazetalari G ennaniya hududida erkin tarqatilardi. Bundan ulam ing noshirlari katta darom ad ola boshladilar. X V III asrda Hollandiya gazetalari Yevropa bo'ylab keng tarqal- ganining yana bir sababi —.b u mamlakatdagi ko'pgina nashrlar xalqaro diplom atiya tili bo‘lgan fransuz tilida chop etilardi. Shuning uchun ham ulam i Britaniya orollaridan tortib Rossiyagacha b o lg an hududda diplom atlar, o ‘qimishli kishilar va ziyolilar keng mutolaa qilardilar. G azetalar ko'pgina chet el m am lakatlarining hukumatlari bilan ham yaxshi aloqalarni o ‘rnatganliklari tufayli axborotni «birinchi q oidan* olishardi. 1680-yiIda fransuz Jan Aleksandr de lya Font tom onidan asos solin- gan «G azette de Leyde» ana shunday gazetalardan biri bo‘lib, ko'pgina tadqiqotchilarning fikricha, uning eng gullagan davri 1738—1798-yillarga to ‘g‘ri kelgan. Bu davrda gazetani o ‘sha paytdagi m ashhur m uharrirlar boshqarishi bilan birga, unda o ‘ta m ohir uslubchilar ishlashgan. 1795-yil- dan boshlab «Gazette de Leyde»ning kuchi «so‘na boshladi*. Hollandiya Fransuz Respublikasining armiyasi tom onidan bosib olinishi oqibatida davlat tepasiga kelgan yangi hukum at «Gazette de Leyde»ni taqiqlash haqida dekret qabul qildi. 1798-yili gazeta faoliyati to ‘xtatildi. 1710-1792-yillarda chiqib turgan «Gazette de d ’Utrecht» gazetasi ham om m aviylik bobida «Gazette de Leyde»dan qolishmasdi. N ashr 1745- yili Prussiya qirolining Angliya tashqi ishlar vazirligiga qilgan m uro- jaatnom asi — rasmiy bayonnom asini e’ion qildi. Shu paytgacha o'zaro dushm anlarcha m unosabatda b o ‘lgan Angliya va Prussiya siyosiy muzo- karalarga kirishdi. Ikki davlat o ‘rtasidagi munosabatlar iliqlashib, diplo- matik aloqalar qayta tiklandi. G azeta Yevropa qit’asida biron-bir urush holati yuzaga kelguday b o isa , Angliya Prussiya tom onini olishga qaror qilgani haqidagi xabarni e ’ion qilishi katta shov-shuvga aylanib ketdi. Shuningdek, Amsterdamda ch o p etilgan «Nouveau Journal Universel» (1 6 8 8 -1 7 9 2 ), «Gazette de Amsterdam» (1690-1792) gazetalari Yevropada ham katta siyosiy ta ’sir kuchiga ega edi. 1686-1782-yillar oralig‘ida G aagada c h o p etilgan oylik «M ercure historique et politique» jum ali o ‘z zam onasining ahamiyatli siyosiy nashrlaridan bo lib, butun Yevropa diplom atiyasiga ta ’sir qilish qudratini namoyon etib turardi. Aytishlaricha, «M ercure historique et politique» Yevropadagi har bir diplom atning stoli ustida turuvchi qollanm aga aylangan. Rossiya. Bu mamlakatda jurnalistika biz o ‘rgangan Yevropa davlatlari ichida eng kech paydo b o lg a n . U ning taraqqiyoti ham boshqalarga qara- ganda an ch a qiyinchilik bilan kechdi. Rus jumalistikasi ingliz, nemis yoki holland jum alistikasiga o'xshab nisbatan erkin sharoitlarda rivojlangani yo'q. U h ar doim hukum at va shaxsan podshohning nazorati ostida b o lib kelgan. H atto, birinchi rus gazetasiga bevosita Pyotr I tashabbusi bilan asos solindi. Um um ati, XVIII asr rus milliy jum alistikasim ng tug'ilish va oyoqqa turish davri. sifatida tarixga kirdi. Pyotr I «Ведомостьи» gazet^sini c h o p ettirguniga qadar Rus davlatida biron-bir davriy nashr yo‘q edi. Aslida, u paytlarda mamlakatda gazeta chiqarishga sezilarli ehtiyoj ham boMmagan. Aholining ko‘pchilik qismi bcsavod b o ‘lishi bilan birga, Rossiya madaniylashgan Yevropadan ancha ortda qolgan va yopiq mamlakat edi. Shuning uchun ham G'arbiy Yevropada ro 'y berayotgan o'zgarishlar, texnologik yangilikJar Rossiyada katta kechikishlar bilan o ‘z ifodasini topardi. Bundan tashqari, ichki konservatizm ham mamlakatning rivoj- lanishiga to ‘sqinlik qilar edi. Albatta, «Vedomosti» chiqquniga qadar xorijiy gazetalar vaqti-vaqti bilan Rossiyaga kelib turgan. Lekin ular podshoh saroyidan tashqariga chiqmasdi. Saroyda esa chet el gazetalaridagi ayrim maqolalarni taijim a qilib, qo'lyozma tarzida ko'paytirish a n ’anasi am al qilardi. Bunday taijimalar podshoh va uuing atrofidagi eng yaqin kishilarga o ‘qishga berilardi. Pyotr I hukum at tepasiga kelganidan keyin vaziyat ancha o ‘zgardi. U yevropacha ruhdagi zamonaviy Rossiyani Ь аф о etishni o ‘z oldiga maqsad qilib qo‘ydi. Tabiiyki, Yevropa an ’analarini olib kirmasdan turib m am la- katni zamonaviylashtirishning iloji yo‘q edi. Podshoh misli ko‘rilmagan islohotlarni boshlab yubordi. Ilk rus gazetasi ana shu davrning mevasi sifatida tug‘ildi. 1702-yil 15-dekabrda Pyotr 1 «xorijiy va ichki hodisalar haqida xabar beradigan» «Vedomosti*ni chiqarish haqidagi farmonga imzo chekdi. Oradan bir kun o ‘tib, 17-dekabr kuni Moskvada gazetaning ilk soni dunyo yuzini k o 'rd i1. Uning ikkinchi soni 27-dekabrda, uchinchisi esa 1703-yi! 2-yanvar kuni chiqqaniigi m a’lum. Lekin nashrning dastlabki ikki soni saqlanmagan. «Ведомости» gazetasida xabarlar xilma-xilligiga intilish bo'lsa-da, aslida uning bosh vazifasi yangiliklardan xabardor qilish yoki mamlakatdagi siyosiy qarashlam i shakllantirish em as, balki armiya faoliyatini qayta tashkillashtirish, buyruq va farmonlar, turli yo'riqnom alar va ko‘rsatm a- larni xalqqa yetkazish edi. Pyotr I gazetadan o ‘zining siyosatini amalga oshirish va harbiy islohotlarni kuchaytirish maqsadida foydalandi. Buni «BefloMocTbH»ning saqlanib qolgan nusxasi—1703-yil 2-yanvardagi bosma soni ham tasdiqlaydi. 0 ‘shanda gazeta Moskva shahrida misdan quyilgan 400 ta yangi zambarak va boshqa o ‘qotar qurollar ishiab chiqilgani ham da 40 ming pud miqdoridagi mis zaxirasi yangi qurollam i ishiab chiqarish uchun shay turgani haqidagi xabarni e ’lon qildi2. Mazkur xabarda harbiy sir oshkor etilgan bo‘lsa-da, gazetani nashrga tayyorlashda Pyotr I shaxsan o ‘zi qatnashgan va ushbu m a’lumot atayin e’lon qilingan edi. Chunki Narva yaqinidagi jangda rus armiyasi shved- lardan yirik m ag‘lubiyatga uchrab, og‘ir aitilleriyasidan maxrum bo‘lgandi. Ushbu mag‘lubiyatning oqibatlari Rossiyani va ayniqsa, armiyani ruhan 1 История русской журналистики XVIII—XIX веков. Под ред. проф. А. В. Западом. М.: «Высшая школа», 1966, 17-бет. 2 ОЧИ шапЬа, 18 »Ье 1 . og‘ir yuk boMib ezayotgan bir paytda Pyotr I uchun siyosiy manfaatlar davlat siridan ustun turardi. Armiyadagi jangovar ruhni ko‘tarish va mamlakat xalqining urushiii q o ‘llab-quwatlashi uchun ham u ana shunday ilhombaxsh yo‘l tutdi. U m um an. harbiy mavzular gazcta matenallanning asosini tashkil etar edi. * B e f l O M O C T H * n i n g davriyligi ham barqaror emasdi. U m uhim voqealar munosabati bilan yoki Pyotr I xohishiga qarab chiqarilardi. Masalan, 1703 va 1704-yillarda gazetaning 39 tadan soni chiqqan bo‘lsa, lslohotlar va harbiy yurishlar anch a susaygan 1717-yili 3 ta, 1718-yilda esa bor-yo‘g i bitta soni e’lon qilingan. Faqatgina 1728-yilga kelib Rossiyada binnchi m untazam gazetani chiqarish yo‘lga qo'yildi. Shu yili «Ведомости» gazetasini nashr etish Rossiya Fanlar akadem iyasi tasarrufiga o ‘tgandan keyin uning nomi «Санкт Петербургские ведомости» deb o ‘zgartirildi. Doimiy davny nashrga aylangan bu gazeta haftada ikki marotaba - seshanba va jum a kunlari chiqib turdi va uzoq vaqt Rossiyaning yagona gazetasi bo lib qoldi. M ashhur rus olim i М . V. Lomonosov 1748 —1751-yillar orahg‘ida uning m uhairiri sifatida faoliyat k o ‘rsatgan. 1756-yil 26-aprelda Moskva davlat universiteti qoshida «Московские ведомости» gazetasining ilk soni chop etildi. 1755-yilning yanvanda Lomonosov va boshqa olim lam ing tashabbusi bilan Rossiya Fanlar aka- demiyasining «Еж ем есячное сочинения» jurnali yorug'lik yuzim ko rdi. Oradan ko‘p o 'tm ay Rossiyada ilk xususiy nashrlar paydo b o la boshladi. 1759-yilning yanvarida Peterburgda birdaniga ikki nashr - A.P. Sumaro- kovning «Трудолюбивая пчела» va Peterburg kadetlar korpusi о qituv- chilari hamda bitiruvchilarining «Праздное время» ju m allan chopdan Chi matbuot erkinligiga xayrixohlik bildirishi natijasida mamlakatda ingliz axloqiy haftaliklari shakli va ko'rinishidagi o ‘nlab jurnallar paydo bo Idi. Dastlab 1760-yillar boshida Moskva universiteti qoshida qator davny nashrlam i chiqarish y o ‘lga q o ‘yildi. Bular «Полезное увеселение» ( 7 6 0 - 1762) «Свободное часо* (1763), «Невинное упражнение» (1763), «Доброе намерение* (1764), «Собрание лучших сочинение» ( 762) kabi adabiy jurnallar edi. 1760-yillar oxirida Rossiya jumalchiligida peshqadamlik Sankt-Peterburgga o ‘tdi. 1769-yili im perator Yekaterina II ning kotibi G.V. Koziskiy «Всякая всячина» haftalik jurnatiga asos soldi. Ushbu nashr 2 yanvar kuni chiqqan bo‘lsa keyingi besh oy ichida shaharda yana oltita yangi jurnal: «И t o и се» «Ни то ни се*, «П олезное с приятном», «Поденхина», «Смесь» va «Трутен» ju m a lla n c h o p etildi. Nihoyat, iyul oyida «Адская почта» jum alining birinchi soni nashrdan chiqdi. «Адская no4Ta»dan tashqan ularning barchasi haftalik edi. ............ Oizig‘i shundaki, ushbu jurnallardan faqat ikkitasi «Всякая вся чина» va «Трутен* 1770-yilga eson-omon o ‘tib olish baxtiga muyassar bo‘ldi. Qolganlari bir yilga yetmasdan nashrdan to 'x tad i. «Трутен» Q‘zining qat’iy ovozi va tanqidiy materiallari tufayli (ezda ommaviyiashib, jurnal satirasi janrining rivojlanishiga katta hissa qo'shdi. «Всякая всячи нак 1 а esa rasmiylik kuchlilik qilgan bo'lsa-da, «yeiigil kulgi» ruhidagi maqolalar va rus yozuvchilarining am aldorlar ustidan noroziiik shikoyatlariga ham keng o ‘rin berildi. Har ikki ju rn al 1770-yilda o ‘z faoliyatini to ‘xtatdi. XVIII asrning ikkinchi yarmida Rossiyada, shuningdek, «Парнасские хепетильник» (1770), «Трудолюбивой муравей» (1771), «Живописес» (1772), «Собеседник друзей россиеское словесности* (1783-1784), «М осковский журнал* (1791—1792), «Санкт-петербурский журнал» (1798) va boshqa jum allar chop eíildi. XVIII asrda Rossiyada jumalchilik faoliyatida ancha jonlanish kuzatilgan bo'lsa-da, gazetachilik ishlari ham on rivojlanmay qolib ketayotgan edi. Bu asr davomida o'tkir va muayyan ta ’sir kuchiga ega siyosiy nashriar ham, bironta kundalik gazeta ham chop etilmadi. Ehtimol, bunga Yekaterina II hukmronligi zamonida adabiy jum allam i rivoj- lantirishga katta e ’tibor berilib, gazetachilik ishlari va siyosiy jumalistikaga ravnaq bag‘ishlash atayin nazardan chetda qoidirilgani asosiy sabab boigandir. Um um an, Rossiyada adabiy jumalistika bobidagi erkinlik ham uzoqqa bormadi. Yekaterina II o ‘z podshohligining so'nggi yillarida mamlakatga rahbarlik ishlarida bir qator qiyinchiliklarga duch kela- boshladi. Uning davlat boshqamvj va siyosatidagi ko'plab xatolar matbuotdagi hajviy asarlarda o ‘z ifodasini topdi. Matbuot im perator xonimning hatto saroydagi ishqibozliklari va shaxsiy xushtorlari haqida yozishdan ham qaytmadi. Natijada, Rossiyada matbuot erkinligi sekinlik bilan chegaralana boshladi. Satira va tanqid tig‘i tobora o'tm aslasha bordi. 1780-yillaming ikkinchi yarmiga kelib jum alchilik ishlari o‘ta nochor ahvolga tushib qoldi. 1796-yili im perator Pavell taxtga o ‘tirganidan keyin matbuotning ahvoli yanada xaroblashdi. U , birinchi navbatda, matbuot ustidan senzurani kuchaytirdi. Liberalizm g'oyalari va unga h ar qanday ishoralar mutlaqo taqiqlandi. Q ator nashriar yopildi. H atto, J.Sviftning siyosiy jihatdan beozorgina «Gulliverning sayohatlari» asari erkinlik g‘oyalarini m adh etganlikda ayblanib, taqiqlab qo'yildi. Davriy matbuotda fransuz inqilobi haqida eslash va inqilobiy ildizga ega bo‘lgan «inqilob», «fuqaro», «sinf», «jamiyat*, «vatanparvar*, «serjant* kabi so‘zlarni ishlatish m an etilgandi. Nihoyat, fransuz inqilobi davrida chop qilingan har qanday nashr — jum al, gazeta va kitoblar olib qo‘yildi hamda ulamt o'qish taqiqlandi. Pavel I vafotidan so‘ng, 1801-yilda im perator Aleksandr I taxtga o ‘ti^gach, mam lakatda m atbuot sohasjdagi qatag'onlar biroz yumshadi va reaksiya to‘xtatildi. Xullas, XVIII asr Rossiya, Germaniya va Fransiya matbuotining tarixi shuni ko‘rsatadiki, mutlaq monarxiyalarda m atbuot erkinligi va uning rivoji ko‘proq hukmdorlaming kayfiyati va shaxsiy qarashlariga bogiiq bo‘lgan. M atbuot erkinligining mustahkam, ustuvor kafolatlari bo‘lmagan bunday jam iyatlarda bu sohaning barqaror nvojlamshi mumkin emas edi. Hukm dorlarning o ‘zlari. tom onidan va ulam ing bevosita ta sin ostida qabul qilingan q o n u n lar matbuotning livoji va erkinligiga to sqmlik qilardi. Q onuniy asoslari ancha mustahkam bo'lgan mg hz jum al^tikasi esa XVIII asrda fransuz va nemis jum ahstikasidan ancha ilgarilab ketdi. 1689 vilda Angliya parlam enti tom onidan H uquqlar to g risidagi Bill qilinib, unda m atbuotning huquqiy m asalalanga alohida o n n ^ ‘Mi. Bi huiiatning xalqaro ahamiyati bugungacha g oyat yuksak bo lib kelmoqda. H okim iyatning m atbuot ishiga aralashuvi chegaralab qo yiidi. Ii^ h z sudlari bugungi kunda ham matbuotni himoya qilish masalalanda o sha m urojaat qilib turishadi. Bundan shunday xulosa qilish mumfanki. matbu- otning erkin rivojlanishi uchun hukm dom ing so zi emas, balki qonunnm g kuchi, unga am al qilish muhimroqdir. XII bob. XVIII ASR BUYUK FRANSUZ INQILOBI MATBUOTI 1-fasl. Matbuotning umumiy ahvoli Inailob va m atbuot. XVIII asr fransuz inqilobi nafaqat Fransiya, balki b u t u n Y lv ro p aT an x in in g ham yangi davrini boshlab b e r d t O s a t o r fransuz m atbuoti demokratiya uchun shunchahk katta ish qildiki.u butun insoniyatning keyingi madaniy taraqqiyotxm Buyuk fransuz inqilobig b° 8 Fransuz inqilobi tarixini yozishni uning bevosita ¡sliíirokchilan boshlab berishgan. Gazetalar, jurnallar, pamfletlar, risola va kitoblar o sha davrning qaynoq nafasini bizgacha yetkazib keldi. Bu hom ga qadar tarixchilam ing ham , jumalistlaming ham diqqatim ° z,f a to^ b ^ î ! ^ ' XIX Buyuk fransuz inqilobi matbuotming demokratik an analan XIX asrning birinchi yarmidan e ’tiboran taraqqiyparvar jumalistika tom onidan rivojlantirildi. 1789-yilda yuz bergan inqilob Fransiyam larzaga solgan to'lqinlam ing dastlabkisi bo‘ldi. 1830-yildagi inqilob Burbonlar sulolasinmg hukmronligiga barham berib, uni Orleanlar monarxiyasi bilan a mashtirdln 1848-yilning iyuni burjua tuzumini saqlab qolish yoki yo q qilish uchun i u y u k Ä * davrini boshlab berdi va jahonda birinchi bor « s U a hokimiyatiga qarshi qurolli qo‘zg‘olon ko'tanldi. Bulaming barcba^ Fransiyada siyosiy demokratiyaning nisbatan tez nvojlanishiga yordam berdiki bunda dem okratik matbuotning roll katta bo ldi. . . . . . . Fransuz inqilobi tarixini mutaxassislar uch bosqichga ajratib ko r- satishadi. Bu inqilobda konstitusiyachilar h u k m r o n h g i ketidan jirondchUar hukm ronligi boshlandi. Ulardan keyin yakobinchilar hukmronligiga navbat etdi Inqilobni olg'a bostirgan bu partiyalanung har q a y s i s i llg orroq bo‘lean g‘o y alarga tayandi. Partiyalardan b in inqilobni boshqarish u y °^ da ^rsTn hatto , Z berayotgan o ‘zgarishlar bilan baravar q a d a m t a s h l a s ^ yaramay qolgan chog'da boshqa bii dadilroq ittifoqchisi urn chetlashtinb, gilotinaga, ya’ni boshni tanadan juda qiladigan joyga jo ‘natardi. Shu tariqa inqilob ayjiga chiqa bordi. O 'sha paytdagj matbuot tarixida ham inqiiob taraqqiyotining muayyan bosqichlariga m os bo'lgan eng xarakterli uchta davm i ajratib ko‘rsatish yaqqol ko‘zga tashlanadi. M onarxiyani to n ta rish davridagi birinchi bosqtehda (1789-yil m ay — 1792-yii avgust) butun demokratik m atbuot deyarli barcha masalalar bo'yicha aristokratiya va royalistlar m atbuotiga qarshi shafqatsiz kurash olib bordi. M atbuot erkintigi ilk bor «Inson va fuqaro huquqlari dekJaratsiyasi»- da, keyinroq 1791-yiigi Konstitutsiya m oddalarida o ‘z ifodasini topdi. ПсЫагЫ bosqfcfa 1792-yil 10-avgustdan 1793-yil 2-iyungacha bo'lgan muddatni o ‘z ichiga oldi. Bu bosqkhda royalistlar matbuoti barham topdi, ammo jirondchilar bilan yakobinchilar o ‘rtasida оЧа keskin kurash ketdi. Ushbu kurashda Jan Pol Marat, Jak Rene Eber, Maksimilian Robesper va Pryudom gazetalari muhim rol o‘ynadi. Ayni chog‘da Kamil D em uknning gazeta sahifalarida yoritib borilgan risolalari ham katta ahamiyatga ega bo'kii. Uchinchi bosqfch 1793-yil iyun oyining boshidan 1794-yil 9 ter- midorigacha 1 bo‘lgan muddatni qamraydi. Bu bosqichda yakobinchilar hamda bo‘lg‘usi termidorlar - kordclerlar murakkab ichki kurashni o ‘z boshlaridan kechirdilar, shuningdek, Fransuz Respublikasi kuchli ichki hamda tashqi tanglikka duch keldi. Fransiyada inqilob tufayli dem okratik matbuotning rivojlanish jarayonida (1789-yil may — 1792-yil avgust) ko'plab gazetalar (ashkil topdi. 1788-yilda butun qirollikda 60 ga yaqin davriy nashr chiqib turgan bo'lsa, 1789-yiliiing 14-iyulidan 1792-yilning 12-avgustiga qadar 500 dan ortiq turli xil gazetalar paydo bo'ldi. Ko'pchUik gazetalar «Патриоте» (Vatanparvar), «Революцион» (Inqilob) nom lari ostida chiqa boshladi. 1790-yildan «Републикансе» (Respublikachi), sal keyinroq «Respublika» nomli gazetalar yuzaga keldi. Katta hajmli «Буллитснь де Парис» (Byulleten), «Газетге» (G azett), «Летгере» (Letr), «Корриспонденсе) (Korrespondans), «Courrier de Fransais* (Kurer) «Трибуно де Пеупле» (Tribyun), «Аннал», «Хроник», «Консерватор» va boshqa nomdagi ko(plab nashrlar chop etiladigan bb‘ldi. Lekin imkoniyatlar cheklanganligi sababli gazetalami hajm dor va katta tirajda chiqarib turish ancha qiyinchilik tug'dirar edi. Inqilob arafasida eng keng tarqalgan nashr «Газете де Париж» (Parij gazetasi) 8 mingga yaqin mushtariyga ega bo‘lgan. K o'p hollarda gazetalar 300—500 nusxa atrofida, aksariyati haftada 2—3 marta chiqar edi. 1789- yilga qadar gazetalar broshura tarzida, ya’ni, bir nechta soniari bir- lashtirilgan holda sotilardi. Inqilob boshlangandan keyin gazetalar soni va adadi ko‘payib, ulaming har bir soni alohida sotiladigan bo‘ldi. 1 Tcrmidor — Fransuz respublikasida 1793—1805-yiUarda amal qilingan taqvimga ko‘ra, o ‘n birinchi oy nomi (1920-yil 17—18-avgust kunlariga to‘g‘ri keladi). Bu davrda Fransiya gazetalarida reklama bosish endigina rasm bo‘la- yotgan edi.„ Per Brísso «П атриот франкаисе» (Fransuz vatanparvari) gazetasida xususiy e ’loniarini chop qila bosltladi. Demulen esa har xil anonslam i bosishga kirishdi. Besh-olti satrdan iborat kichik e ’lonning bahosi 12 su turardi. Gazeta bir nusxasining, masalan, «Fransuz vatanparvari* gazetasining narxi esa 2 su, Ebeming «Rere Duchesne* (Dyushen ota) gazetasi - 8 su edi. Bu gazetalar kundalik nashrlar hisoblanardi. 0 ‘sha paytda chiqib turgan gazetalar o ‘z saxifalarida turii xil e ’lonlaiga o ‘rin berishardi. Masalan, «Parij xronikasi* gazetasi e ’lonJarga boy edi. G azeta nashr etish serxaij ish bo‘lsa -d a , ancha-m uncha foyda ham keltirardi. M asalan, inqilobdan keyin «Parij gazetasi* (Gazette de Paris), yiliga 100 ming Iivr, Brissoning «Fransuz vatanparvari» (Патриот де Ф ранкаисе), gazetasi esa kunlik daromadidan 30 ming livr sof foyda beigan. Royalistlarning 3000 nusxadan ko‘p bo‘lmagan adadda chiqadigan «Parij gazetasi» m uharriri h am shuncha miqdorda mablag* olardi. Bu gazetani qirollik saroyi doim iy ravishda rag‘batlantirib turardi. Faqat poytaxtda emas, balki boshqa shaharlarda ham gazetalarning moddiy ahvoli yaxshi edi. C hunonchi, «Газете де Марсел* (M arsel gazetasi) darom adi 2,5 ming livrni tashkil etgan. Bu gazetaning etarli darajadagi badavlatlikda faoliyat ko‘rsatishini ta ’minlagan. Qiyoslash uchun yuksak m artabali am aldor (chinovnik) yiliga 5 - 6 ming, xizmatchilar esa 1,5-2,5 m ing livr miqdorida ish haqi olganligini keltirish o ‘rinlidir. Faqat e-lonlar bosib chiqarishga m o'ljallangan gazetalar moliyaviy jihatdan ayniqsa, yaxshi ahvolda bo'lganlar. «Анонс*, «Afisha* nomli va ayrim boshqa nashrlar bunga misol bo‘la oladi. Haftasiga ikki m arta chiqadigan bu gazetalarning adadi 50.000 nusxaga yetar edi. Shuning uchun Sen-Jyust bir kitobfurushga qarata: «Agar qandaydir bir pamflet sizga ming frank darom ad keltirsa, u holda sizning vatanparvarligingiz nimaga ham arzir edi?* deb bejiz aytmagandi. Inqilobning dastlabki ytiiaridagi matbuot haqida gapirganda, bu davida oqshom gazetalari paydo b o ‘la boshlaganini ham aytib o ‘tm oq darkor. Ushbu gazetalarda Millat majlisining ishi to ‘g‘risidagi stenografik hisobotlar bosilardi. Assambleya majlislari haqida jamoatchiUkka darhol axborot etkazib turadigan bu nashrlar tez orada ko'pchilikka ma’qul bo‘Iib qoldi. *' Q ‘sha davrda hukum at m ablag‘i evaziga bosiladigan gazetalar ham bor edi. M asalan, Luvrda chiqadigan jirondchi yo‘nalishidagi «Посте* (Posbon), gazetasi dastlabki paytdanoq hukumat m ablag'idan foydalanardi. K eyinroq gazeta noshirining o ‘zi bu haqda gapirib, ana shunday yordam tufayli gazetani 12.000 nusxada chiqarish mumkin bo‘lganligini aytgan. R olan vazir lavozimida ekanligida o ‘ziga yon bosgan jirondchi m atbuotni 30.000 livrga yaqin m ablag 4 bilan ta ’minlab turgan. K o‘pgina gazetalar turli klub va to'garaklar nom idan chiqardi. «Ijti- m oiy to ‘garak* chiqarib turgan «Tem ir og‘iz* gazetasi shunday nashilardan b o ‘lib, unga K. Foshe va N . Bronvill muhamrlik qilishgan. T o‘garak joy- lashgan binoga kiraverishda o 'm atilg an maxsus qutiga gazetxonlar o ‘z xabar va maqolalarini, ijtimoiy masalalarga doir fikr-m ulohazalari, istaklari bayon qilingan xatlarini tashlashgan. Uiam i bosib chiqarishni Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|