„zbekiston respublikasi oliy va о„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” fakulteti
Download 1.89 Mb. Pdf ko'rish
|
mamlakatni modernizatsiyalash sharoitida qishloq xojalik yerlaridan samarali foydalanish yollari mirishkor tumani turdialibobo fermer xojaligi misolida
|
Notarif cheklovlar - tariflarning istisno etganda tovar va xizmatlarning
xalqaro oqimlari harakat yo‗lidagi ko‗pdan - ko‗p cheklovlar (kvotalar, subsidiyalar, eksportni ixtiyoriy cheklash, demping, ekologik, I sanitariya va boshqa meyorlar) bo‗lib, olib kirish yoki olib chiqishga ruhsat etilgan tovarlarning miqdori va tarkibini aniqlovchi davlat tomonidan o‗rnatilgan to‗g‗ridan to‗gri ma‘muriy chora-tadbirlarni anglatadi 15 .
davlatlar o‗rtasidagi erkin savdoni qiyinlashtiradigan yoki - cheklaydigan, iqtisodiy, ma‘muriy va texnik tusdagi (boj tarifidan tashqari) chora-tadbirlar majmuasidir. Ushbu majmuaga kvotalash; - litsenziyalash; ikki tomonlama ahamiyatga ega tovarlar va texnologiyalar eksporti ustidan nazorat kiradi. Miqdoriy cheklovlar bilan bir qatorda notarif cheklovlarning boshqa vositalari ham mavjud. Ular jumlasiga rasmiy boj va konsullik, ichki soliqlar, aksiz yigimlari, ma‘lum sifat standartlari, qadoqlash meyorlari, markalash va shu kabi bir qancha chora-tadbirlarni kiritimiz mumkin.Barcha mamlakatlarda importni, xususan, uni taqiqlash, miqdorini limitlash, litsenziyalash, bojxona organlarining farmoyishlari, yetkazib beruvchilarga boshqa majburiy talablarni izhor etish yo‗li bilan tartibga solishning turli ma‘muriy vositalaridan foydalaniladi. Chunonchi, savdoni to‗liq taqiqlash bilan bir qatorda (u odatda BMT qaroriga ko‗ra bo‗ladi) ko‗p mamlakatlar kishilar hayoti va salomatliga, hayvonot
15 Экономичиская теория: Учебник. / - изд. и доп./ Под. обш. ред. акад. В.И. Видяпина, А.И. Добрьшина, Г.П. Журавлевой, Л.С. Тарасевича. - М.: ИНФРА-М, 2006. 645с.
va o‗simliklar dunyosini muhofaza qilish manfatalarini ko‗zlab, axloq va diniy qonun-qoidalardan kelib chiqib muayyan tovarlarni olib kirishga qisman taqiqlar belgilaydi. Shartli taqiq ham qo‗llaniladi: agar yetkazib beruvchi hokimiyat organlarining muayyan ko‗rsatmalariga amal qilmasa, importga ruxsat berilmaydi. Doimo amal qiladigan taqiqlardan tashqari mavsumiy va vaqtincha choralar qo‗llaniladi. Importni ochiqdan-ochiq taqiqlash bilan birga pardalangan taqiq ham qo‗llaniladi, masalai, chet el kemalarining mamlakat ichki suvlariga kirishi taqiqlanadi. «Kvotalash (keng qamrovli, yakka tartibdagi, tarifli, mavsumiy va hokazo)» shaklidagi importni an‘anaviy miqdoriy cheklashlarga qo‗shimcha sifatida ularning nisbatan yangi shakli - yanada qattiqroq taqiqlash choralarini qo‗llash tahdidi bilan haqiqatda tiqishtiriladigan: yetkazib berishlarning o‗zini o‗zi «ixtiyoriy» cheklash keng tarqaldi. Bunday o‗zini o‗zi cheklash yetkazib berishlarni qisqartirish, ularning yillik o‗sishini kamaytirish yoki narxlarni oshirish ko‗rinishida tadbiq qilinadi. Litsenziyalash ham ko‗p tur-xillarga ega, buning ustiga rivojlanayotgan mamlakatlarda ko‗pincha importga ruxsat importchining muayyan muqobil harakatlarida tezroq beriladi, masalan, u mahalliy mahsulotni sotib olish yoki mamlakatda tayyorlangan tovarlarning bir qismini tashqi bozorda sotish majburiyatini olganida. Xavfsizlik qoidalari alohida e‘tiborga loyiq, chunki ular odatda majburiy qoidalar hisoblanadi va, bundan tashqari, iste‘molchiga tovar nuqsonli ekani bilan zarar yetkazilishi keyinchalik yetkazib beruvchi uchun katta xarajatlarga sabab bo‗lishi mumkin. Bu narsa avvalo avtomobil va mototsikllarga, zamonaviy xillari juda ko‗p bo‗lgan maishiy elektrotexnikaga, tibbiyot asboblari, dori-darmonlar, oziq-ovqat mahsulotlariga taalluqlidir. Ko‗pgina mamlakatlarda iste‘molchilarning manfaatlarini muhofaza qiladigan va ularni buzganlik uchun qattiq jazo choralarini ko‗zda tutadigan qonunlar qabul qilingan. Xususan, YEI mamlakatlarida barcha iste‘mol tovarlarini yetkazib beruvchilar savdo tarmog‗iga kishilar hayoti va salomatligiga tahdid tug‗dirmaydigan (to‗g‗ri foydalanganda, boshqa tovarlarga va iste‘molchilarning muayyan toifalari, masalan, bolalar uchun ehtimol bo‗lgan ta‘sirida) buyumlarnigina chiqarishlari shart. O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyatni kvotalash va litsenziyalash tartibi O‘zRning meyoriy-huquqiy hujjatlariga binoan belgilangan. Mamlakatimizda eksport va import miqdoriy cheklovlarsiz amalga oshiriladi. Ushbu cheklovlar faqat favqulodda hollarda O‘zR hukumati tomonidan: O‘zR milliy xavfsizligini ta‘minlash, O‘zRning xalqaro majburiyatlarini bajarish; O‘zR ichki tovar bozorini himoya qilish maqsadiga joriy etiladi.
|
