‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tayanch ifodalar
Akt — biror ishni, yuridik faktni tasdiqlovchi rasmiy hujjat.
Bayonot — diplom atik munosabatlar, muzokaralar, xalqaro 
ahvol va shu kabilar haqida manfaatdor tomonlar, umum axboroti 
uchun og‘zaki yoki yozma ravishda e'lon qilingan rasmiy bildirish, 
shu haqdagi hujjat.
DekJaratsiya — biror muhim siyosiy masala yuzasidan rasmiy 
suratda e’lon qilingan bayonnoma, hukum at yoki partiya tantanali 
suratda e ’lon qilgan asosiy qonun-qoidalar.
Diplomatik — diplomatiyaga, davlatning chet mamlakatlari bilan 
bo‘ladigan munosabatlariga va diplomatlarga oid.
Vizit — rasrniy suratda biror elda, bior shaxs huzurida qisqa 
fursatda bo'lish, tashrif buyurish, tashrif.
Kassatsiya - sud hukmidan norozi bo‘lib, ishni qayta ko‘rish 
to ‘g‘risida yuqori sud tashkilotlariga shikoyat qilish yoki ariza.
Kodeks - huquqning biror sohasiga oid tartibga solingan 
qonunlar to ‘plami.
Nota — bir davlatning ikkinchi bir davlatga yuboradigan rasmiy 
xati.
Inversiya - gapda so‘zlar tartibining o'zgarishi.
Nutqiy shtamp — qoliplashgan yoki qolipga tushgan jumlalar.
Poshlina — boj, soliq.
19
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ILMIY STIL
Reja:
1. Ilmiy stilning turlari.
2. Ilmiy stilning o‘ziga xos xususiyatlari.
3. Mantiqiylik — ilmiy stilning asosi.
4. Ilmiy stilning tipikxususiyatlari.
5. Ilmiy stilning boshqa stillardan farqi.
Ilmiy stil ilmiy tadqiqotlar stilidir. Bu stil fan, texnika sohasida 
yaratilgan asarlarda qo'llaniladi. Shunga ko‘ra u bir necha xilga 
bo'linadi: ilmiy-texnikaviy, ilmiy-ommabop, ilm iy-o‘quv, ilmiy- 
publitsistik va ilmiy-hujjat stillari. Ilmiy-texnikaviy stilda ilmiy maqola, 
ma'ruza va monografiya, disertatsiya yoziladi. Ilmiy-ommabop stilda 
axborot ommabop tarzida ilmiy jihatdan tushuntiriladi. Bunda 
m a’lumot sof ilmiylikdan biroz soddalashtiriladi. Va liar bir sohaning 
ilmiy yutuqlari ommaga m a’lum so‘zlar bilan bayon qilinadi. Ilmiy- 
o ‘quv stilida darsliklar, o ‘quv qo‘llanmalari, uslubiy qo'llanm alar 
va uslubiy maqolalar yoziladi. U lar o ‘quvchilar uchun tushunarli 
so'zlar bilan ilmiy jihatdan bayon qilinishi kerak. Ilmiy-publitsistik 
stilda omm abop risolalar, ilm iy-om m abop m aqolalar yoziladi. 
Ularda ilmiy term inlar bo ‘lishi bilan birga om maning hissiyotiga 
ta’sir qiladigan so‘zlar ishlatiladi. Ilmiy-hujjat stilida ixtiro uchun 
olinadigan hujjat yoki unga tegishli adabiyotlartasvirlanadi. Bunday 
hujjatlarda ilmiy axborot to ‘g‘risida m a'lum ot beriladi va u huquqiy 
jihatdan himoya qilinadi.
Ilmiy stihiing har bir turi bir-biridan farq qiladi. Ammo ulami 
birlashtiradigan umumiy xususiyatlari mavjud. U lar sirasiga boy 
maTumotlaming keltirilishi, ulaming obyektivligi, aniqligi, fikming 
qisqa va lo'nda ifodalanishi xosdir. Shuningdek, ulaming har birida 
ilmiy-terminologiyaning faol ishlatilishi muliim xususiyat sanaladi.
Ilmiy stilning o ‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bu stilda 
fikrlar mantiqiy jihatdan aniq, izchil, b ir m a’noli b o ‘lishi lozim. 
Ilm iy stild a fik rla r fa q a t tu s h u n c h a la rn i aks e ttira d i. Bu
20
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tushunchalaming ifodasi muhokama, munozara va xulosalar shaklida 
b o iib , ular qat’iy mantiqiy izcliillikka asoslangan boiadi. Bu stilda 
mantiqiylik eng asosiy belgi b o isa-d a, fikr qat’iy dalillanislii kerak. 
Tahlil ya sintez bir-biridan ajralmagan holda qo ilan ilad i, biri 
ikkinchisini keltirib chiqaradi. Shu orqali qonuniyatlar ochiladi. 
M ana shu qonuniyatlar ochilishi jarayonida tafakkuming umumiy, 
mavhum bo‘lishi ko‘rinadi.
Shu narsani farqlash lozimki, ilmiy stilda bir tom ondan — 
ilmiy fikrlash xususiyati mavjud, ikkinchi tomondan — uni ilmiy 
stilda ifodalash m um kin. B unda fikr berilay o tg an d a, y a ’ni 
yozilayotganda, uning tadqiqot bosqichi bilan birga shakllantirish 
masalasi ham hisobga olinadi. Shuning uchun isbotlash usullari, 
lo‘ndalik darajasi, oddiy tasvir yoki ommalashtirish darajasi nazarda 
tutiladi. Shundan kelib chiqqan holda, ichki va tashqi nutqni bir 
xilda baholab bo ‘lmaydi. Lekin ular orasida katta farq ham yo‘q. 
Ular bir-birini to ‘ldirib, biri ikkinchisi uchun zamin yaratadi. Lekin 
shuni e’tiborga olish lozimki, tafakkuming uzil-kesil ifodasi tasliqi 
nutqda bo ‘ladi.
Ilmiy stilning m uhim xususiyati deb shuni ko‘rsatish lozimki, 
ilmiy bayon umumiy va mavhum bo ‘lishiga qaramasdan, mantiqiylik 
yaqqol sezilib turadi. Bundan ikkinchi xususiyat, ya’ni bu stilda 
qo‘llanadigan lisoniy birliklaming ishlatilish darajasi va stilga xos 
bo‘yog‘i kelib chiqadi. Ilmiy stilning tipik bo'lgan xususiyatlari 
quyidagicha:
1) terminlaming qo‘llanilishi;
2) bir m a’nolilik;
3) obrazlilikning deyarli bo'lmasligi;
4) yashirin emotsionallik;
5) bayonning obyektivligi;
6) bayonning quruq va qat'iyligi.
Ilmiy stilda fanning turli sohalariga oid ramziy belgilar, 
raqamlar, jadvallar, turli chizmalar va rasmlar qo‘llanishi mumkin. 
Masalan, kimyo fani b o ‘yicha turli qisqartmalar va formulalar: Mg