Zbekiston respublikasi pul tizimi va uning elementlari

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
 1.Abdurahmonov Q., Bozorov N., Volgin N va boshqalar. “Mehnat 
iqtisodiyoti va sotsiologiyasi”. Toshkent: “O’qituvchi”-2001 yil, 
66-80, 341-343 betlar. 
 2.Abdurahmonov Q.H., Holmo’minov Sh.R. “Mehnat iqtisodiyoti 
va sotsiologiyasi” Toshkent-2004 yil, 33-41 va 67-75 betlar. 
 3.Dodoboev Yu.T., Xudoyberdiev A. “Mehnat iqtisodiyoti va 
sotsiologiyai”. Farg’ona-2001, 45-64 betlar. 
 4.O’zbekiston Respublikasi Entsiklopediyasi Toshkent: “Sharq”-
1997 yil, 328-329 betlar.
 Samatov G‘.A., Rustamova I.B., Sheripbayeva U.A. Qishloq 
xo‘jaligi iqtisodiyoti va menejmenti.- T.: 2012. – 346 b. 
 Umrzoqov O‘.P., Toshboyev A.J., Rashidov J., Toshboyev A.A. 
Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti va menejmenti: o‘quv qo‘llanma. – 
T.: Iqtisod – moliya, 2008. – 268 b. 
 Qosimova D.S. Menejment nazariyasi: o‘quv qo‘llanma. – T.: 
TDIU, 2009. – 208 b. 

---

PUL NAZARIYASI 
 
REJA: 
1. Pul nazariyasining mohiyati 
2. Pulning metallik nazariyasi 
3. Pulning nominallik nazariyasi 

---

 
Pul nazariyasining mohiyati 
ul nazariyasining olamshumul ilmiy ahamiyati shundaki, u 
barcha iqtisodiy fanlarning bazisi hisoblanadi. Haqiqatda ham 
birorta iqtisodiy adabiyot mavjud emaski, agar pul yoki u bilan bog‘liq 
munosabatlarni o‘zida aks ettirmagan bo‘lsa.
Pulning nazariy tabiati bir nechta bo‘lib, qator konsepsiyalarda 
uning mavjudligini tabiiy asoslari va amal qilishining sabablari 
keltiriladi. Shartli ravishda buni “tovarli” va “tovarsiz” konsepsiyalarga 
ajratish mumkin
1
.
Tovarli konsepsiyada pulning qimmatliligini aniqlashda asosiy 
e’tibor real foydali hisoblangan ichki qiymatiga qaratiladi. Bu borada 
juda keng tarqalgan pulning metallilik nazariyasi e’tiborga olinadi. 
Pulning tovarsiz konsepsiyasida uning tovarni sotib olish huquqini 
beruvchi qiymati, simvoli, ieroglifi, umumiy ko‘rinishi kabi belgilariga 
e’tibor qaratiladi.
Albatta, pul nazariyasining ko‘p qirraliligi va uning iqtisodiy 
kategoriya sifatida amal qilishi juda ko‘p iqtisodchi olimlar, 
mutaxassislar, ekspertlar tomonidan e’tirof etilgan. E’tiborli jihati 
shundaki, iqtisodchi olimlar, ekspertlar va mutaxassislarning pul 
nazariyasi va uning iqtisodiy kategoriya sifatida amal qilishi haqidagi 
qarashlari, ta’limotlari va g‘oyalari juda ko‘p hollarda bir – biridan farq 
qiladi. Buning asosiy sabablaridan biri, bizning nazarimizda, iqtisodiy 
nazariyachi olimlar, mutaxassislar va ekspertlarning pul nazariyasi 
1
Деньги. Кредит. Банки: учеб, – 2 изд., перераб. и доп. / под ред. В.В.Иванова, Б.И.Соколова. –М.: ТК 
Велби, Изд – во Проспект, 2008. –С. 224. 
P 

---

haqidagi asarlarining turli vaqtda, turlicha ishlab chiqarish sharoitida va 
turli hududlarda yaratilganligidir. 
Jamiyatda mehnat taqsimotining mavjudligi, kishilarni bir – biriga 
bog‘lab turadilar, ular o‘rtasida mahsulotlar va resurslar almashuvini 
ta’minlaydigan mexanizmni amal qilishini talab etadi. Ushbu mexanizm 
bozor bo‘lib, bozor kishilar faoliyatini tartibga soladi va ularning 
manfaatlarini bir – biriga mos kelishini ta’minlaydi. Kishilar faoliyatini 
harakatga keltiruvchi, ular o‘rtasidagi ayirboshlashni ta’minlovchi va 
ularning manfaatlarini tartibga soluvchi vosita sifatida pul maydonga 
chiqadi. 
Ma’lumki, jamiyatda ayirboshlash munosabatlarining dastlabki 
davrlarida kishilar barterdan juda keng ravishda foydalangan, 
keyinchalik ular barter, ya’ni tovarni – tovarga almashtirish jarayoni 
ma’lum qiyinchilik va qo‘shimcha vaqtni talab etishi natijasida, bozor 
ishtirokchilari pulni kashf etdilar. 
Pul – barcha tovarlarning umumiy ekvivalenti sifatida maydonga 
chiqadigan “maxsus tovar” bo‘lib, uning yordamida barcha tovarlar 
qiymati o‘lchanadi. Pulning jamiyatda amal qilishi va uning 
evolyusiyasi bilan bog‘liq masalalar iqtisodiy adabiyotlarda pul 
nazariyasi sifatida talqin etiladi. Ushbu iqtisodiy adabiyotlarda pul 
nazariyasining iqtisodiy kategoriya sifatida amal qilishi quyidagi uchta 
guruhga ajratib o‘rganiladi.