Ўзбекистон республикаси ўрта ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Илдиз мажмуаси. Илдизи попуксимон илдиз бўлиб, ерга 100-120 
см ва ундан ҳам чуқур кириб боради. Бироқ илдизнинг асосий қисми 
ернинг хайдалма қатламида жойлашади. Илдизи икки хил бўлади: 
муртак ѐки бирламчи ва асосий ѐки иккиламчи илдизлар. Муртак 
илдизи уруғ униб чиқиш даврида ҳосил бўлиб, биринчи гуруҳ донли 
ўсимликларда 3 тадан 8 тагача, иккинчи гуруҳ донли ўсимликларда 
фақат битта бўлади (1-расм). Асосий илдизлар кейинроқ, поянинг ер 
остки бўғимларидан пайдо бўлади. Бундан ташқари баланд пояли донли 
ўсимликларда (маккажўхори, жўхори) поянинг ер устки бўғимларидан 
ҳам илдизлар пайдо бўлади. Булар таянч ѐки ҳаво илдизлар деб аталади 
(2-3 расм). 
Муртак илдизчалар пайдо бўлгандан сўнг пояча ўса бошлайди, у 
ҳам доннинг пўстини ѐриб тупроқ бетига ѐруғликка чиқади, қобиқли 
дон (арпа, сули) ларда пояча олдин донни ўраб тургаи қобиғи остидан 
ўтиб, доннинг учидан ер бетига чиқади, қобиқсиз донларда пояча 
доннинг остки қисмида муртак жойлашган ердан пайдо бўлади (1-
жадвал). 
Пояси похол, сомон бўлиб ичи бўш ѐки ғовак паренхима билан 
тўла бўлади Паст бўйли донли ўсимликлар 6-7, баланд пояли донли 
ўсимликлар эса 20-25 та бўғим оралиқларига эга бўлади. Поянинг 
баландлиги ўсимлик турига ва навига қараб ҳар хил бўлади. 
Барги - содда барг, лентасимон шаклда, барг шапалоғи ва барг 
қинидан иборат, барг қинини барг шапалоғига ўтар ерида иккита барг 
қулоқчаси ва ичкарисида барг тилчаси жойлашган. Тилча сувнинг поя 
билан барг қинининг орасига тушишига тўсқинлик қилади. Барг 

---

7 
қинининг икки томонида ҳосил бўлган барг қулоқчалари эса барг 
қинини пояда ушлаб туришга хизмат қилади.

1-расм.Донли ўсимликларни муртак илдизчалари 

1-буғдой; 2-жавдар; 3-сули; 4-арпа; 5-маккажўхори; 6-тариқ; 7-шоли

---

8