ЎЗБекистон республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси самарканд давлат тиббиёт университети шайхова Г. И., Рахимова Д. Ж., Зокирхонова Ш. А. Болалар ваўсмирлар овқатланишини ташкиллаштириш (монография)

ТАШКИЛЛАШТИРИЛГАН БОЛАЛАР МУАССАСАЛАРИДА БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАРНИНГ ҲАҚИҚИЙ ОВҚАТЛАНИШИНИ ЎРГАНИШ УСУЛЛАРИ.

Болалар ва ўсмирларнинг ташкил этилган ҳақиқий овқатланишини ўрганиш учун назарий (ҳисобланган ) ва лаборатория усуллари қўлланилади .
Болалар ва ўсмирларнинг овқатланишини чуқурроқ ўрганиш учун лаборатория усулларидан фойдаланиш мумкин, уларни шартли равишда икки гуруҳга бўлиш мумкин:
А) Ҳақиқий овқатланишнинг тўлақонлилигини баҳолаш усуллари :

1. 
   Тайёр овқатларнинг ҳақиқий калория таркибини калорияларни бажариш коэффицентини (КБК) ҳисоблаш билан ҳисобланган маълумотларга мувофиқлигини ўрганиш.
   
2. 
   Кундалик рационнинг кимёвий таркиби ва калория таркибининг озуқа моддалари ва энергияга бўлган физиологик эҳтиёжларга мувофиқлигини ўрганиш.
   
3. 
   Тайёр овқатларни C-витаминизациясини лаборатория назорати.
   

Б) Ҳақиқий овқатланиш хавфсизлигини баҳолаш усуллари :

1. 
   Бактериологик тадқиқотлар (пазандачилик маҳсулотлари намуналари).
   
2. 
   Пестицидларнинг қолдиқ миқдорини назорат қилиш.
   
3. 
   Нитратлар назорати.
   
4. 
   Радиологик назорат (цезий-137 ва стронций-90 радионуклидларининг ўзига хос фаоллигини аниқлаш).
   

Лаборатория тадқиқотларига қўшимча равишда, овқатланишнинг хилма-хиллиги, фойдалилиги, мувозанати, шунингдек, унинг бола организмининг анатомик ва физиологик хусусиятларига мувофиқлиги ҳақидаги маълумотларни назарий баҳолаш усуллари ёрдамида олиш мумкин :

1. 
   Тайёр маҳсулот сифатини назорат қилиш журнали бўйича ҳақиқий овқатланишни баҳолаш ( бракераж).
   
2. 
   Кундалик овқатланиш асосида овқатланишни баҳолаш (меню тартиби).
   

Тайёрланган озиқ-овқат сифатини назорат қилиш журнали асосида ҳақиқий овқатланишни баҳолаш
Бракераж журнали асосида ҳақиқий овқатланишни баҳолаш кетма-кет камида 2 ҳафта (10 кун) давомида амалга оширилади. Озиқланишни ўрганишда ҳақиқий меню тасдиқланган истиқболли меню билан таққосланади. Ҳақиқий овқатланиш ва истиқболли меню ўртасидаги номувофиқлик сабаблари таҳлил қилинади ва қайд этилади етарлича молиялаштирилмаганлиги, озиқ-овқат таъминотидаги узилишлар, овқат тайёрлаш учун масъул ходимларнинг малакаси пастлиги ва бошқалар). Менюга киритилган барча таомлар учун технологик карталар мавжудлиги текширилади. Агар керак бўлса, озиқ-овқат маҳсулотларини ўрнини босувчи жадваллардан тўғри фойдаланиш текширилади.
Реализация қилинган маҳсулотлар ассортиментига (турли хил дон маҳсулотлари ва сабзавотлар, янги ва қуруқ мевалар, кўкатлар, балиқ, парранда гўшти, турли хил гўшт, сут ва сут маҳсулотлари, сарёғ ва ўсимлик ёғи мавжудлиги) эътибор қаратилади ва тасдиқланган маҳсулотлар тўпламига мувофиқлиги текширилади. Гўштли таомларни колбаса билан алмаштиришга йўл қўйилмаслигига эътибор қаратилади. Белгиланган меъёрларни бажариш учун болалар ҳафтада неча марта маълум маҳсулотларни истеъмол қилгани таҳлил қилинади. Маҳсулотлар ассортиментини баҳолаш учун 4-иловага мувофиқ схема қўлланилади.
Брокераж журнали шунингдек, асосий таомлар учун турли хил таомлар ва гарнирларни, истеъмол қилиш частотасини ва янги сабзавотлар, мевалар, резаворлар, сабзавот ва мева шарбатлари ассортиментини баҳолаш, биологик фаол моддалар билан бойитилган овқатлардан фойдаланишни аниқлаш, болалар овқатланишидаги йодланган туз, шунингдек болалар овқатида гигиеник талаблар билан тақиқланган таомлардан тайёрланганлиги бўйича фактлар (мавжуд бўлса) баҳоланади. Овқатларнинг хилма-хиллигини баҳолаш кетма-кет камида 10 кун давомида амалга оширилади. Шу билан бирга, текширилган вақт ичида бир хил таом неча марта такрорланганлиги, болалар кунига неча марта сабзавот, донли ва макаронли таомларини истеъмол қилганликлари(кун давомида камида 2 та сабзавотли таом берилиши керак) картошкани ҳисобга олган ҳолда ва биттаси донли ёки макарон маҳсулотидан иборат бўлиши керак) белгиланади.
Болалар ва ўсмирларнинг ҳақиқий овқатланиш рационини ўрганишда маҳсулотлар ва таомларнинг мувофиқлиги ва уларнинг овқатланиш тартибида оқилона тақсимланиши текширилади. Оқсилга бой овқатлар (гўшт, балиқ, тухум) куннинг биринчи ярмида берилиши керак. Кечки овқат учун сутли, сабзавотли, донли таомларни тавсия қилиш керак.
Бракераж журналини юритиш талабларига мувофиқлиги ҳам таҳлил қилинади. Тайёр озиқ-овқат сифатини назорат қилиш журнали ўқувчилар сонига қараб менюда берилган таомлардан ташқи кўриниши, ранги, ҳиди, таъми, тузилишини баҳолаш ва вазни ва ҳажмига мос келишини кўрсатган ҳолда, умуман рационни эмас, балки ҳар бир таомни таснифлаш натижаларини акс эттириши керак. Озиқ-овқатларни С витаминизация қилиш натижалари ушбу журналдаги тегишли ёзувда ҳам қайд этилади (таомнинг номи, порция сони, аскорбин кислотасини киритишнинг умумий миқдори ва вақти).
Бракераж журнали, шунингдек, болалар ва ўсмирларнинг ҳақиқий овқатланишининг эпидемиологик хавфсизлигини баҳолашга имкон беради. Шуни таъкидлаш керакки, бир хил таомни нафақат бир кун ичида, балки 2 кун кетма-кет такрорлаш ҳам мумкин эмас. Маҳсулотларни тарқатиш муддатларига риоя этилишини баҳолашда ёзувларни қўшимча ҳужжатларда ва белгиланган тиббий ҳужжатларда (овқатланиш бўлимига кирувчи тез бузиладиган озиқ-овқат сифатини назорат қилиш журнали), озуқа маҳсулотлари хўжалик-молия ҳужжатларидан ҳам фойдаланиш мумкин.