Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

2. Хайрихоҳлик принципи бемор учун шубҳасиз фойдали бўлган ҳаракатлар, шу жумладан зарарни йўқ қилиш бўйича ҳаракатлар ва бемор учун нисбатан яхши ёки фойдали бўлган ҳаракатларда амалга оширилади, бу яхшиликнинг ёмонликдан устунлиги ва зарардан устунлигини англатади. Биотиббий этика шифокордан беморнинг ахлоқий қадриятларини инобатга олишни талаб қилади, у муайян вазиятда ўзи учун учликдаги устуворликларни танлайди: ҳаёт, соғлиқ, автономия (ўз тақдирини ўзи белгилаш, эркинлик, ўзини ўзи ифода этиш). Шу билан бирга, биоэтика ҳаддан ташқари жамият манфаатларини шахсга нисбатан адоласизлик сифатида баҳолайди. Хайрихоҳлик принципи шифокор учун юқори стандартни белгилайди - беморнинг алоқа жараёнида индивидуал ҳолатини тушуниш ва унга ёрдам бериш учун бемор билан муносабатнинг энг мақбул тактикасини белгилайди. Ҳар бир инсон соғлиғини сақлашда етарли ўзини қониқтирадиган ҳаётнинг муайян ютуқларига эришиш учун ҳаракат қилади. Бемор кўпинча нафақат жисмоний, балки руҳий жиҳатдан ҳам касалликни бошдан кечиради. Бугунги кунда тиббиёт фалсафасида соғлик тушунчаси одамнинг уйда бўлиши (home-like-being-in-the-world) ва касалликнинг мавжудлиги уйдан ташқарида (unhome-like-being-in-the-world) мавжудлиги каби ғоялар мавжуд. Ҳар бир инсон касалликни ўзига хос тарзда бошдан кечиради, аммо ҳар қандай ҳолатда ҳам касаллик унга бироз ташвиш туғдиради ва беморни даволаниш ва шифокорни тушунишга индивидуал ёндашувни талаб қилади. Сурункали касалликка чалинган беморнинг ҳолатини таҳлил қилиш айниқса муҳимдир. Касаллик ҳақида доимий эслатиб туриш беморнинг дезадаптацияга олиб келиши мумкин, унга бу мавзуларда гапириш қийин, унинг муаммоси бўйича гаплашмайдиган одамларнинг ёнида бўлиш жуда қийин. Бундай вазиятда шифокор беморга нафақат касалликни тузатишда, балки ташқи дунёга мослашишда ҳам катта ёрдам бериши мумкин.
3. Шахснинг автономлигини ҳурмат қилиш принципи шахснинг ўз тақдирини белгилаш (эркинлиги) га бўлган ҳурматни англатади. Автоном шахсият, автоном танлов ва автоном ҳаракатлар мавжуд. Шахс зарур маълумотларга асосланган эркин ва мустақил танланган режа асосида ҳаракат қилганда автоном ҳисобланади. Бундан фарқли ўлароқ, автоном бўлмаган шахс ўз режалари ҳақида ўйлай олмайди ёки уларга мувофиқ ҳаракат қила олмайди ёки бошқа одамларнинг, масалан, қаттиқ назорати остидаги ўта руҳий касал ёки маҳбуслар. Амалда, биотиббиёт этикасидаги автономия принципи шахснинг тиббий муолажага, даволанишдан бош тортиш, касаллик ва даволаниш тўғрисида маълумот олиш, автоном қарор (танлов), ҳаракат ва ҳоказоларни бажаришда ёрдам берадиган ахборот келишуви тўғрисидаги ҳуқуқи асосида амалга оширилади. Автономия принципини тан олган ҳолда, шифокор нафақат беморнинг шахсий хусусиятларини ҳурмат қилиши, балки унга қийин вазиятларда психологик ёрдам кўрсатиши, нафақат саломатлигинг ҳолати ва даволаш усуллари тўғрисида зарур маълумотларни тақдим этиши, балки унга тиббий муолажани танлаш ва назорат қилиш имкониятини ҳам бериши, уни терапевтик ҳамкорликка жалб этиш керак. Шу билан бирга, автономия принципи, шунингдек, беморларнинг бошқаларнинг қадр-қиммати ва автономлигини ҳурмат қилиш зарурлиги тўғрисида хабардорлигини ҳам англатади. Бирор кишининг хатти-ҳаракатлар эркинлиги, бу ҳаракатлар бошқаларнинг автономлигини бузмаслиги, бошқаларга зарар етказмаслиги ва уларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларига таҳдид солмаслиги учун рухсат этилади.