Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.4.Одамларни клонлашнинг этик муаммолари

Агар ҳайвонларни клонлашда муваффақияциз уринишларнинг катта қисми муҳим муаммо бўлмаса жиддий патологиялар туфайли азоб билан ўлишга маҳкум бўлган, ҳаётга лаёқациз болаларни яратиш хавфи ушбу технологияни амалга оширишда муҳим тўсиқдир. Бундан ташқари, инсон эмбрионларини суноий равишда яратишга имкон бериш, инсон шахсида, яони эвгеникада генетик яхшиланишларга йўл очиши мумкин. Олимлар инсоният фаолиятини ўз хоҳишига кўра яхшилаш васвасасига қарши тура оладими ёки сиёсий раҳбарларнинг буйруғи билан - бу қийин савол.

Дин нуқтаи назаридан клонлаш, одатда, ҳаётнинг келиб чиқишидаги табиий жараёнларга йўл қўйилмайдиган аралашув, Худо билан рақобатлашишга уриниш ва инсоннинг мағрурлиги ва такаббурлигининг намоён бўлиши сифатида қаралади. Репродуктив клонлашнинг асосий ахлоқий муаммоси унинг мақсадининг ноаниқлиги билан боғлиқ. Агар клонлаштиришдан мақсад замонавий илм-фан нималарга қодирлигини, табиат устидан ҳокимият ва қудратга эга одамлар ўзларининг суноий ижодига эришганлигини аниқлаш бўлса, демак, ахлоқий нуқтаи назардан, бу жуда шубҳали интилишлар. Олимнинг ўз қобилиятини синаб кўришга бўлган мулоҳазасиз истаклари ниҳоясида И. Гётенинг "Фауст" асаридан бошлаб ва К. Воннегутнинг "Мушуклар бешиги" билан якунланган тарихий мисоллар ҳам, бадиий асарлар ҳам яхши намойиш этади.
Клонлаш технологияси инсониятнинг ажойиб онгларини қайта тиклашга ёки тирикларни абадийлаштиришга имкон берадиган далиллар ҳам танқидга дош беролмайди, чунки клонлаш фақат тарихий контекстга боғлиқ бўлган шахсият, онг ёки хотирани эмас, балки унинг генотипини кўпайтиришга имкон беради. ижтимоий муҳит. Бошқача қилиб айтганда, ҳатто 10 та кичкина клонланган "Эйнштейн" ни олган бўлсак ҳам, улардан камида биттаси физика билан шуғулланишни ва янги илмий кашфиётларни амалга оширишни хоҳлашига кафолатимиз бўлмайди. Бундан ташқари, М. Булгаковнинг сўзларини эсга олиш мумкин: "Нега Спинозни суноий равишда тўқиб чиқармоқ керак, чунки ҳар қандай аёл уни хоҳлаган пайтда туғиши мумкин!"
Инсон умрини узайтириш учун клонлашнинг табиий кўпайишдан афзалликлари йўқ, чунки у янги организмни яратишга ёрдам беради ва эскисини умрини узайтирмайди. Бир маонода клонлаш ҳатто умрни қисқартиради, чунки ҳужайранинг маҳлум бўлиниш чегараси борлиги ва ҳар бир янги бўлиниш билан генетик бузилишлар ва мутациялар тўпланиб бориши туфайли клон организм биологик сонини нолдан эмас, балки нуқтадан бошлайди. соматик ядро донор ҳужайрасини тўхтатган.
Ҳатто инсон клонини экспериментал тарзда яратиш ҳам дарҳол клонли боланинг ота-онасини аниқлашдан бошланиб, барча ҳуқуқий ва ижтимоий муаммоларни келтириб чиқаради: ким уни қўриқлаши керак - соматик ядро ёки оосит донори, унинг суррогат онаси, уни олиб борган тадқиқотчи ёки давлатми? Лабораторияда клонни кузатишга, ундан инсоният манфаати учун фойдаланишга ҳақимиз борми? Замонавий қонунчиликка асосланиб, ҳар қандай йўл билан туғилган болага бола ва инсоннинг барча ҳуқуқлари, яони яшаш ва эркинлик, оила, севги ва ғамхўрлик, эксплуатациядан ҳимоя ва бошқалар ҳуқуқи берилиши керак. бу болалардан ҳар қандай фойдаланиш умуман имконсиз бўлади.

Клонлаштиришнинг ахлоқий муаммоларини англаган ҳолда, инсоният бир неча муҳим ахлоқий ва ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқди, улардан бири инсон ҳуқуқларини ва инсон қадр-қимматини ҳимоя қилиш тўғрисидаги конвенсияга инсонларни клонлашни тақиқлашга оид Биология ва тиббиётни қўллаш тўғрисидаги қўшимча протоколи. Ушбу ҳужжат 1998 йилда Эвропа Кенгашига аозо 24 давлат томонидан имзоланган. 2001 йилда Протокол 5 мамлакат томонидан ратификация қилингандан сўнг кучга кирди. Унда мораторий чақируви, яони одамларни клонлашни тақиқлаш тўғрисидаги чақириқ мавжуд: «Аммо, инсонга нисбатан инструментал ёндашув

генетик жиҳатдан бир хил бўлган одамларни атайлаб яратиш шакли инсон қадр-қиммати тушунчасига зид ва шунинг учун биология ва тиббиёт ютуқларидан ноҳақ фойдаланиш;

Бундай қасддан қилинган биотиббиёт амалиёти барча жалб қилинган шахсларга олиб келиши мумкин бўлган жиддий тиббий, психологик ва ижтимоий муаммоларни ҳисобга олган ҳолда; Инсон ҳуқуқлари ва биотиббиёт тўғрисидаги конвенсиянинг мақсадларини ҳисобга олган ҳолда, хусусан, ҳар бир инсоннинг қадр-қиммати ва индивидуаллигини ҳимоя қилишга қаратилган 1-моддада кўрсатилган принцип қуйидагича келишиб олинди: 1-модда. Инсонни бошқа одамга генетик жиҳатдан бир хил қилиб яратишга қаратилган ҳар қандай аралашув , яшаш ёки вафот этганлиги тақиқланади. "

2005 йилда БМТ Инсонларни клонлаштириш тўғрисидаги декларацияда давлатларни клонлаштиришнинг барча турларини тақиқловчи қонунчиликни қабул қилишга чақирди, чунки улар инсон қадр-қимматига зид ва инсон ҳаётини ҳимоя қилишга қарши. Натижада, бугунги кунда кўплаб мамлакатларда (Франция, Германия, Бразилия, Япония ва бошқалар) нафақат одамларни клонлаш тақиқланган, балки тақиқланганига қарамай, ушбу процедурани амалга оширишга уриниши мумкин бўлган тадқиқотчилар учун жиддий жиноий жазолар мавжуд. Масалан, Қўшма Штатларда одамни репродуктив клонлаштиришга уринишлар 1 миллион доллар жарима ва 10 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. Шунга қарамай, айрим давлатлар, масалан, Хитой, сиёсий ва мафкуравий хусусиятларидан келиб чиқиб, жаҳон ҳамжамияти орасида ғазаб ва қўрқувни келтириб чиқарадиган янги технологиялар томонидан тақдим этилиши мумкин бўлган иқтисодий фойдалардан воз кечишни зарур деб ҳисобламайдилар.