Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

16. Инсон геномига аралашиш қуйидаги барча мақсадлар учун амалга оширилиши мумкин , бундан ташқари:
 
А. Жинсий ҳужайралар геномидаги ўзгаришлар.
B. Прогностик мақсадлар.
C. Диагностик мақсадлар.
D. Сиёсий мақсадлар.
17. Тиббий генетиканинг этикавий ва ахлоқий муаммолари (диагностика, даволаш, профилактика, прогноз) қуйидагилар билан боғлиқ эмас.
 
А. Олдинги авлодлар.
B. Фақатгина беморга.
C. Беморнинг оиласи ва қариндошларининг манфаатлари.
D. авлодларнинг фаровонлиги ва келажак авлодларнинг соғлиғи. 


18. Қайси олим ДНК кетма-кетлигини тузилишини очиб берган?
А. Хожкин ва Хаксли.
B. Уоцон ва Крик.
С. Маршалл ва Уоррен.
D. Самуелсон ва Уейн.
19 . Генетик муҳандислик технологияларидан фойдаланиш хавфи:
 
А. Патоген микроорганизмларнинг, экотизимлар учун хавфли бўлган флора ва фаунанинг трансcҳегаравий кўчиши.
B. Чет эллик турларни, шу жумладан ГМО ва улардан олинадиган озуқани ўз ичига олган назоратсиз трансчегаравий узатиш ва жорий этиш.
C. Назорат қилинмайдиган ген инженерияси фаолияти.
D. Ген терапияси. 
20. ГМО нима?
А. Генетик модификацияланган микроорганизмлар (ГММ).
B. Генетик модификацияланган ҳайвонлар (ГМО).
C. Генетик модификацияланган ўсимликлар (ГМП).
D. Юқорида айтилганларнинг ҳаммаси.

______
15- МАВЗУ

КЛОНЛАШНИНГ БИОЭТИК МУАММОЛАРИ


Режа:
1.1.Инсонни клонлаш истиқболлари
1.2.Клонлаш муаммолари ёки ижобий томонлари
1.3.Клонлаш бўйича эҳтирозлар
1.4.Одамларни клонлашнинг этик муаммолари


1.1.Инсонни клонлаш истиқболлари
Клонлаш (қадимги юнон тилидан - отиш, новдалар, авлодлар) - генетик жиҳатдан аслига ўхшаш организмни сунъий равишда ишлаб чиқариш. Ҳар бир инсон табиий клонларни, яъни баъзан табиатда учрайдиган бир хил эгизакларни билади.
Клонлаш маълум бир ҳужайра ёки ҳайвоннинг, шу жумладан одамларнинг бир ёки бир нечта аниқ нусхаларини ишлаб чиқаришни англатади. 1997 йилда машҳур Долли қўйларини биринчи муваффақиятли клонлаш клонлашда катта ютуқ бўлди. Бундан ташқари, Доллининг иши у эмбрион ҳужайрадан эмас, балки катталар ҳайвонининг ҳужайрасидан клонланган биринчи умуртқали ҳайвон бўлганлиги билан боғлиқ. Доллининг туғилиши бошқа клонлаш ишларига туртки бўлди ва шу вақтдан бери сигирлар, сичқонлар ва кейин чўчқалар клонланган ҳайвонлар тоифасига ўтдилар.
Клонлашнинг иккита усули мавжуд - эмбрионни ажратиш ва ядрони алмаштириш. Биринчи усул ривожланишнинг дастлабки босқичларида сунъий ҳужайралар бўлинишига асосланган бўлиб, у монозиготик эгизаклар пайдо бўлишига олиб келадиган табиий жараённи такрорлайди. Ядронинг алмашиниши уруғланмаган тухум ёки эмбрионнинг цитоплазмасига генетик материални (ядрони) киритишни назарда тутади, ундан аввал ўз наслий моддаси олиб ташланган. Эмбрионнинг бўлинишидан фарқли ўлароқ, ядронинг ўрнини босиш, худди Долли сингари, катталар организмининг клонларини ишлаб чиқаришга имкон беради.
Илмий нуқтаи назардан клонлаш илмий тадқиқотлар ва терапевтик қўлланмалар учун кенг истиқболларни очиб беради. Масалан, бу ҳужайранинг дифференциацияси жараёнлари ҳақидаги тушунчамизни чуқурлаштириши мумкин ва шунинг учун патологик ва қариш жараёнларини бошқариш учун уларни қайтариш учун имкониятлар очиши мумкин. Терапевтик клонлаш шикастланган тўқималар ва органларни даволашда инқилоб қилиш қобилиятига эга. Кўп ўтмай, бу катталар ҳужайраларини ўз тўқималари ва органларининг ўсиши учун бошланғич материал сифатида ишлатишга имкон бериши мумкин, кейинчалик бу рад этиш хавфисиз шахснинг танасига кўчирилиши мумкин. Клонлаш, шунингдек, одамларга трансплантация қилиш учун органлар ва тўқималарни ўстириш ва сигир ва эчки сутида одам оқсилларини ишлаб чиқариш учун ишлатилиши мумкин бўлган трансгеник уй ҳайвонларини ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириши мумкин. Росслин институти ППЛ Тҳерапеутиcс билан ҳамкорликда гемофилияни даволашда ишлатиладиган ИХ омил учун инсон генини олиб юрувчи трансген Полли қўйларини яратди. Фармацевтика истиқболлари жуда жозибали. Биз бу эрда терапевтик клонлаш ҳақида гаплашаётганимизни таокидлаймиз, бу генетик жиҳатдан бир хил шахсларни ишлаб чиқаришга ҳеч қандай алоқаси йўқ.
Терапевтик клонлашда инсоннинг дастлабки эмбрионлари ишлатилади (гарчи катталардаги соматик ҳужайралар ёрдамида буни олдини олиш мумкин бўлса), бу ҳеч қандай шароитда инсон эмбрионларини манипуляция қилишни маоқулламайдиганлар учун қабул қилиниши мумкин эмас.
Аммо одамни терапевтик, репродуктив клонлаш билан бир қаторда, бугунги кунда жамоатчилик эотиборини айнан шу нарсага қаратмоқдалар. Инсоннинг репродуктив клонлаши кўплаб мамлакатларда, шу жумладан Буюк Британияда, Австралияда ва деярли бутун Эвропада тақиқланган. Қўшма Штатларда одамни клонлаш мақсадида федерал маблағлардан фойдаланишни тақиқловчи қонун мавжуд, аммо бу мақсадда хусусий маблағлардан фойдаланишга оид ҳукумат томонидан тартибга солинмаган. Бутун дунёда инсонни репродуктив клонлаш хавфли ва ахлоқсиз ва қатоий тақиқни талаб қиладиган масалада ЮНЕСКО, ЖССТ, Эвропа Кенгаши каби ташкилотларнинг келишуви мавжуд (Европа Кенгаши, 1996; ЮНЕСКО, 1997). Россияда 2002 йилда репродуктив клонлашни вақтинча (5 йил муддатга) тақиқлаш тўғрисидаги қонун қабул қилинди.
Клонлаш муаммоси бўйича кўплаб норозиликларга нима сабаб бўлмоқда? Батафсилроқ маҳлумотга кўра, клон - бу бошқа одамнинг бир хил эгизаги бўлиб, у кечиктирилган. Объектив равишда клонлаш ин виво жонли равишда, генозлар тўпламида бир хил бўлган монозигот эгизаклар туғилганда содир бўлади, бу улар ўртасида органлар ва тўқималарни трансплантация қилиш имконияти билан осонликча исботланади. Бугунги кунда дунёда генетик коди ноёб бўлмаган 150 миллион одам бор; бу 67 та туғилишда ўртача 1 марта туғилган табиий бир хил эгизаклар. Табиий эгизаклар эгизак клонларга қараганда кўпроқ ўхшашдир, чунки табиий эгизаклар бир хил ёшда, эгизак клон ва ДНК донорининг ёши бир неча ўн йилликлар орасида бўлади. Эгизакларнинг мавжудлиги инсон қадр-қимматини бузадими? Жавоб аниқ ва бундан ташқари, клон асл нусхасидан бир неча ўн йиллар ёшроқ бўлади, шунинг учун одамлар уни асл нусхаси билан аралаштириб юбориш хавфи йўқ. Худди бир хил эгизаклар сингари, клон ва ДНК донорлари ҳам турли хил бармоқ изларига эга бўлади. Клон асл шахснинг ҳеч қандай хотирасини мерос қилиб олмайди. Ушбу фарқларнинг барчаси туфайли клон одамнинг фотокописи ёки дубли эмас, балки ҳақиқатан ҳам ёш бир хил эгизакдир. Клонлаш учун "учун" ёки "қарши" қандай аргументлардан фойдаланиш мумкин, агар бир қарашда бу жуда айбсиз бўлса.