Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.4.Ривожланишида нуқсон бўлган эмбрион / боланинг яшаш ҳуқуқи.
Инсоннинг яшаш ҳуқуқи бу ҳаётни пайдо бўлишининг дастлабки босқичида сунъий равишда узилиш муаммоси билан чегараланмайди. Бу ҳуқуқ нафақат тиббий, балки ижтимоий, ахлоқий, ҳуқуқий муаммоларни ва жамиятнинг уларни ҳал қилишга ахлоқий тайёрлигини вужудга келтирган ҳолда, инсон ҳаёти давомида амалга оширилиши керак. Демак, тиббиётга қараганда кўпроқ ахлоқий, жисмоний ёки ақлий қобилияти чекланган "паст даражадаги" болалар ва катталарга муносабат муаммоси. Кўпинча жамиятда улар учун "тўла-тўкис" яшаш шароитларини яратишга тайёр бўлиш ўрнига, уларнинг мавжуд бўлиш ҳуқуқи, унинг мақсадга мувофиқлиги ва харажатлари масаласи муҳокама қилинади, бу жамиятнинг яшаш ҳуқуқини ҳар бир инсоннинг табиий ҳуқуқи сифатида сўзсиз қабул қилишга ахлоқий тайёр эмаслигидан далолат беради. Худди шу нарса бошқасига ҳам тегишли, ҳеч қандай тарзда биотиббиёт муаммоси – ўлим жазоси муаммоси. Жамиятни бекор қилишни истамаслиги ва истамаслиги ортида яшаш ҳуқуқи ҳар кимнинг, шу жумладан жиноятчининг ажралмас ҳуқуқи эканлигини ва ҳеч ким бу ҳуқуқни тасарруф этиш ҳуқуқига эга эмаслигини англаш. Ривожланишида жиддий нуқсонлари бўлган янги туғилган (ёки ҳали туғилмаган) болаларнинг яшаш ҳуқуқи масаласи ижтимоий биоэтикада айниқса қийин. Баъзи экспертларнинг фикрига кўра, агар бола ўз ривожланиш жараёнида шахсга айланади деб умид қилиш учун ҳеч қандай сабаб бўлмаса ёки болага ғамхўрлик қилиш натижасида оилага етказилган ҳиссий ва / ёки моддий зарарнинг миқдори жуда катта бўлса, даволаниш ва реанимация қилишни тўхтатиш тўғрисидаги қарор ахлоқий жиҳатдан қабул қилинади. бундай "паст" чақалоқлар. Шубҳасиз, ушбу фикрлаш тизими тиббий ва ахлоқий эмас, балки утилитар ва прагматик мулоҳазаларга асосланган. Бундай қарорлар боланинг хоҳиш-истакларини ва яшаш ҳуқуқини ҳисобга олмайди ва янги туғилган чақалоқнинг ҳаётини давом эттиришнинг исталмаганлиги (ким учун?) Билан боғлиқ. Бундай утилитар ёндашувнинг назарий асосланиши инсон шахсиятининг нуқтаи назаридир, унга кўра унинг белгиловчи хусусияти идрок этиш, азобланиш, бахтнинг ҳиссий ҳолатини бошдан кечириш, ўтмиши ва келажагига эга бўлиш қобилиятидир. Шу сабабли, "нормал" чақалоқ ҳаётга эга бўлиш ҳуқуқини ўз зиммасига олади, аммо ривожланишида жиддий нуқсонлари бўлган янги туғилган чақалоқ бундай ҳуқуққа эга эмас.
Ушбу ёндашув муаллифлари барчанинг манфаатларини бир хилда ҳисобга олиш принципи асосида ҳаракат қилишни таклиф қилишади: нафақат боланинг ўзи, балки унинг ота-онаси, эҳтимол уларнинг кейинги фарзандлари, яқин атроф-муҳит ва умуман жамият. Ва агар бола ўзи учун ҳам, бошқалар учун ҳам (ота-оналар, жамият) учун ҳеч қандай қадриятга эга бўлмаган "пастроқ" одамнинг камбағал, бечора ҳаётига дуч келса, демак у яшамаганлиги маъқул. Агар кичкинтойда одатдаги болалар каби кенг бўлмасада, ҳаёт истиқболлари бўлса, унда ўта чора-тадбирларга эҳтиёж қолмайди. Ҳар ҳолда, қарорни бола эмас, балки у учун бошқа биров қабул қилади. Шу билан бирга, ҳаёт истиқболларини баҳолаш нафақат у касал бўлган касалликнинг оғирлигини, балки жамиятнинг бундай одамларга ёрдам бериш, яшашлари учун шароит яратишга тайёрлиги ва қобилиятини ҳам ўз ичига олади.
Биоэтика нуқтаи назарига кўра, бундай янги туғилган чақалоқнинг ҳаётга бўлган ҳуқуқи, боланинг кейинги ҳаёти маъносиз мавжудотга айланиб кетишига умид бўлмагандагина шубҳа остига қўйилиши мумкин. Қарор фақат боланинг манфаатлари ва фақат унинг манфаатлари учун қабул қилинган тақдирда ва оиланинг харажатлари ёки ноқулайлиги каби ён омиллар қарорнинг моҳиятига таъсир қилмаса, у ахлоқий ва ҳуқуқий жиҳатдан оқланиши мумкин. Шу сабабли, туғилишидан кейин жиддий ривожланиш нуқсонлари бўлган болага "оддий" бола каби муносабатда бўлиш керак, чунки ҳар қандай янги туғилган чақалоқ, биоэтика нуқтаи назаридан, яшаш ҳуқуқига эга.
Бундай ҳолда, ахлоқий далилларнинг моҳияти қуйидагиларга боғлиқ:
1) янги туғилган чақалоқнинг ҳаётга бўлган ҳуқуқи "кучлироқ", унинг шахс бўлиш потенциали қанчалик баланд бўлса;
2) чақалоқ туғилиши, одатда, ота-онаси учун катта қувонч, шунинг учун унинг ўлими уларга катта зарар етказади;
3) ҳатто исталмаган бола ҳам уни асраб олган бошқа одамларга қувонч келтириши мумкин;
4) "нуқсонли" янги туғилган чақалоқнинг ҳуқуқи шубҳа остига қўйилган бўлса-да, бу унинг умуман ҳуқуқларга эга эмаслигини англатмайди ва биз унинг ҳуқуқларини ҳурмат қилишимиз керак.
Инсоннинг ҳаётга бўлган ҳуқуқи муаммоси бепуштликдан қутулишнинг янги усулларини, хусусан, кўриб чиқиладиган кўплаб ахлоқий муаммоларни келтириб чиқарадиган сунъий уруғлантириш имкониятларини қўллашни ўз ичига олади.