Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.2.Инсоннинг яшаш ҳуқуқи нимани англатади?
Инсоннинг ҳаётга муносабати мавзуси биоэтикада алоҳида - реал-амалий аҳамиятга эга. Беморнинг ҳаёти ва шахсига ҳурмат – бу Гиппократдан ҳозирги кунгача тиббий ахлоқнинг алфа ва омегасидир. Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги Халқаро пакт (1966) инсон умрини шартсиз қадрият сифатида белгилайдиган тиббий максимумни ўз ичига олган бўлиб, у умуминсоний ахлоқий-ҳуқуқий норма мақомига эга бўлди: «Ҳаёт ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг ажралмас ҳуқуқидир. Ушбу ҳуқуқ қонун билан ҳимояланган. Ҳеч ким ўзбошимчалик билан ўз ҳаётидан маҳрум этилиши мумкин эмас. "
Инсоннинг яшаш ҳуқуқи инсон ҳаётининг муқаддаслигини, унинг чексиз улкан қадр-қимматини, муносиб ҳаётга тенг ҳуқуқларни ва барча одамлар учун юқори сифатли ҳаётни истисносиз тан олишни назарда тутади.
Қадрли ҳаётга бўлган ҳуқуқ, шахс ва жамият томонидан ҳаётга бўлган муносабатни ҳар бир инсоннинг пайдо бўлган пайтидан бошлаб унга тегишли бўлган табиий, ажралмас ҳуқуқи сифатида амалга оширишни назарда тутади. Шу сабабли, унинг ҳаёти ва соғлиғини тасарруф этишга қаратилган ҳар қандай уринишлар, жумладан, беморларнинг тақдирини тўлиқ ҳал қилиш учун тиббиёт даъволари ёки давлат ўз муаммоларини фуқароларнинг ҳаёти ҳисобига ҳал қилиш тўғрисидаги даоволари (масалан, урушлар олиб борилаётган пайтда) ёки жамиятнинг ўлим жазосини сақлаб, унинг хавфсизлигини таоминлашга бўлган истаги ҳам бостирилиши керак. А ҳуқуқи муносиб ҳаёт фақат биологик мавжудлиги каби ҳаётга тўғри, балки бир "тушунчаси эмас маҳобатли ҳаёти муайян билан боғлиқ", "ҳаёт сифатини". Қадрли ҳаёт атамаси том маънода "қадр-қиммат билан яшаш" деган маънони англатади, бу инсон қадр-қимматига мос келадиган ҳаётни камайтиради.
Ушбу тушунча ижтимоий-иқтисодий, цивилизацион, маданий, психологик, биотиббиётга тегишли. Белгиланган параметрларнинг юқори даражаси инсонга зарур ва обрўли ҳаёт сифатини таъминлайди. У инсон ҳаётининг барча босқичларида - концепциядан ўлимгача давом этади. Агар биз инсонга ушбу ҳуқуқни унинг концепциясидан бошлаб тан олсак, демак, бу келажакда унинг ҳаётига ҳар қандай уринишга бўлган муносабатни белгилайди.
Инсоннинг яшаш ҳуқуқи бир неча жиҳатларга эга. Бу нафақат ҳаётни ва индивидуалликни сақлаб қолиш ҳуқуқи, балки ўз ҳаётини бошқариш ҳуқуқидир, бу ҳаётни сезиларли даражада хавф остига қўйиш ва ўз ҳаётини тугатиш тўғрисида қарор қабул қилиш қобилиятида намоён бўлади.
Дарҳақиқат, баъзи ҳолларда, инсон ҳаёти ва иши унинг ҳаёти ва соғлиғига катта хавф туғдириши билан боғлиқ, аммо бу қонун билан тақиқланмаган, демак у билвосита тан олинади. Масалан, ўзида тажриба ўтказаётган олимнинг иши, қутбли тадқиқотчи, космонавт, спорт автомобили пойга ҳайдовчиси ҳаёти. Шахснинг ўз жонига қасд қилиш тўғрисидаги қарори рағбатлантирилмайди, лекин айни пайтда жиноий жавобгарликка тортилмайди. Бироқ, эвтаназия масаласига мутлақо бошқача муносабат. Бу ерда жамият, давлат ва қонун инсоннинг ўз ҳаётини бошқариш ҳуқуқини шубҳа остига қўяди.