Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.4.Ҳайвонларга эксперимент ўтказиш билан боғлиқ этикавий масалалар
Ҳозир оддий деб қабул қилинган инсон физиологик функцияларининг энг оддий тушунчалари ҳайвонлар устида ўтказилган тажрибаларда олинган маҳлумотлар асосида пайдо бўлди. Илм-фан тараққиёти учун ҳайвонлар устида ўтказилган тажрибалар 19-асрнинг бошларида кенг тарқалиб, дастлаб асосан физиологик тадқиқотлар билан чекланиб қолди. Уларнинг аксарияти, айниқса, беҳушлик пайдо бўлишидан олдин амалга оширилганлар, бугунги кунда ғайриинсоний, кераксиз шафқацизлар деб қаралади. Вивизекцияга қарши ҳаракатнинг пайдо бўлишига туртки берган ушбу турдаги тадқиқотлар эди. Жамоатчилик ҳайвонларнинг шафқацизлигига қарши ўз овозларини тезда оширди. "Экспериментал ва лаборатория ҳайвонларига" нисбатан шафқацизликка қарши кураш кўпинча экстремистик шаклларга эга. ВМА эътирос иссиқлигини ҳисобга олиб, 1989 йилда " Ҳайвонлардан биотиббиёт тадқиқотларида фойдаланиш тўғрисидаги низом" ни қабул қилди. Унда айтилишича, илмий жамоатчиликнинг шахсий ва жамоат саломатлигини яхшилаш бўйича ишларини давом эттириш қобилиятига биотиббий тадқиқотларда ҳайвонларни тақиқлаш ҳаракати ҳаддан ташқари таосир қилади. "Ҳайвонларни ҳимоя қилувчиларнинг зўравонлик ҳаракатларининг натижалари," дейилади "Регламентда" ажойиб. Фақатгина Қўшма Штатларда 1980 йилдан бери ҳайвонларни ҳимоя қилиш гуруҳлари АҚШ тадқиқот муассасаларига 29 та рейд ўтказдилар, 2000 дан ортиқ ҳайвонларни ўғирлашди, 7 миллион долларлик моддий зарар етказдилар ва кўп йиллик илмий изланишларни бекор қилдилар. Шунга ўхшаш тадбирлар Буюк Британия, Ғарбий Европа , Канада ва Австралиядаги ҳайвонларни ҳимоя қилиш гуруҳлари томонидан амалга оширилди. Ушбу мамлакатлардаги турли гуруҳлар тадқиқотчиларнинг машиналари, идоралари, дўконлари ва шахсий уйларининг портлаши учун жавобгарликни ўз зиммаларига олди. "
Бундай экстремизмни, айниқса , юқорида таъкидлаб ўтилганидек, бугунги кунда одамларда биотиббиёт тадқиқотлари зарурлигига деярли ҳеч ким шубҳа қилмаслиги сабабли, бу каби экстремизмни оқлашнинг иложи йўқ. Кўриниб турибдики, ҳар иккала ҳолатда ҳам тақиқлаш позициясидан эмас, балки ҳайвонларга нисбатан шафқацизликни ва бошқа нарсаларни истисно қиладиган бундай тадқиқотларни этикавий ва ҳуқуқий тартибга солиш позициясидан кўпроқ ҳаракат қилиш мақсадга мувофиқдир. Сўнгги пайтларда ҳайвонларда ўтказилган экспериментларга қарши бўлган салбий ҳодисаларнинг бири 1997 йилда кемада маймунлар билан сунъий Ер суноий йўлдошини учирган рус-америка тажрибаси билан боғлиқ. Эксперимент бўйича қарор Россия Тиббий-биологик муаммолар институти этика қўмитаси йиғилишида лойиҳани атрофлича муҳокама қилгандан сўнг қабул қилинганига қарамай, АҚШ ва Россияда норозилик намойишлари бўлиб ўтди. Яхшиямки, уларга вандализм актлари ҳамроҳлик қилмаган. Ҳайвонларга оид тадқиқотлар ва тажрибаларни тартибга солувчи бир қатор халқаро ҳужжатлар мавжуд. Ушбу турдаги асосий ҳужжатлардан бири 1985 йилда Халқаро Тиббий Илмий Жамиятлар Кенгаши (CИОМС) томонидан ишлаб чиқилган ва қабул қилинган Ҳайвонлар ёрдамида биотиббий тадқиқотлар бўйича халқаро тавсиялардир. "Тавсиялар" нинг асосий қоидалари: - Ин ВИтро;-да математик моделлар, компютер моделлаштириш ва биологик тизимлар ёрдамида экспериментал ҳайвонларни алмаштиришга интилиш;
- ҳайвонларнинг мумкин бўлган минимал сонидан фойдаланган ҳолда;
- ҳайвонларга тегишли парвариш каби этикавий талабларга риоя қилиш
Ва ноқулайлик, қайғу, оғриқни олдини олиш ёки камайтириш;
- одамга зарар этказадиган, зарар этказадиган ва ҳайвонга зарар этказадиган фактдан келиб чиқинг;
- анестетик, оғриқ қолдирувчи ва тинчлантирувчи воситалардан фойдаланиш;
- агар эксперимент шартларига кўра, бундай воситаларсиз бажариш талаб этилса, эксперимент фақат этикавий қўмитанинг мажбурий тасдиқидан сўнг ўтказилиши керак;
- агар тажрибадан сўнг ҳайвон азоб чекишга, сурункали оғриққа ва оғир шикастланишга маҳкум бўлса, унда уни оғриқсиз ўлдириш керак.