Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.3.Таълим жараёнида инсонпарвар алтернативалардан фойдаланиш самарадорлиги уларнинг инсонпарварлик мезонларига ва педагогик фаолиятнинг академик талабларига мувофиқлиги билан белгиланади. Вивисексиядан сақланиш Таълим сифатига путур етказмаслиги керак. Таълим жараёнини қайта қуриш ва алтернативаларни жорий этиш учун сарфланган молиявий харажатлар, вақт ва куч ҳам ҳисобга олинади. Баъзи ҳолларда тажрибани видео намойиш билан алмаштириш кифоя, бошқаларда бир нечта муқобил усулларни бирлаштириш керак. Масалан, зоологияни ўрганишда анъанавий қурбақа дисексияси ўрнини қурбақа модели ва "Қурбақа" интерактив компютер анатомик-физиологик дастури бирикмаси эгаллайди. Бундан ташқари, алтернативалар орқали Таълим сифати яхшиланиши мумкин (ва керак). Бу, биринчи навбатда, энг кенг тарқалган алтернатива сифатида компютерни ўқитиш дастурларига тааллуқлидир. Анъанавий экспериментлар билан таққослаганда, улар оддий ўқув лабораторияларида кўпайтириш мумкин бўлмаган патологик жараёнларни симуляция қилишга имкон беради, шунингдек, мураккаб ва узоқ муддатли экспериментлар, жарроҳлик операциялари методологияси билан танишишга, дори воситаларининг намоён бўлиши ва таъсир механизмлари тўғрисида визуал маълумот олишга ёрдам беради. Талаба тажрибани индивидуал тезликда ўрнатиш алгоритмини ишлаб чиқиши, тажрибанинг энг муҳим босқичларини такрорлаши мумкин.
Шундай қилиб, компютер дастурлари ёрдамида ўқитиш биотиббий фанларни чуқурроқ ўрганишга имкон беради, талабаларни келажакда ахборот технологиялари ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган касбий фазилатларини оширишга тайёрлайди.
Бу нафақат кўплаб лаборатория ҳайвонларининг ҳаётини сақлаб қолиш, балки этикавий сабабларга кўра ин виво жонли тажрибалар ўтказишни истамайдиган талабалар билан муваффақиятли ишлашга имкон беради. Таълим жараёнида инсонпарвар алтернативалардан фойдаланиш этика нуқтаи назаридан бир қатор шубҳасиз ижобий оқибатларга олиб келиши аниқ. Этолог Ж. Балcомбнинг оқилона баёнотига кўра, "этиканинг асосий принципига кўра, агар бирор нарсага эришишнинг икки йўли мавжуд бўлса ва улардан бири оғриқ, азоб-уқубат, ўлим келтириб чиқарадиган бўлса, иккинчиси буни амалга оширмаса, унда иккинчи йўлни танлаш керак". Дарс давомида ҳайвонлар устида тажриба ўтказиш орқали ўқитувчилар ўқувчиларга шафқацизлик дарсини самарали ўтказмоқдалар. Вақт ўтиши билан ҳам ўқитувчилар, ҳам ўқувчилар ҳайвонларнинг азобланишига эътибор бермаслик одатини ривожлантирадилар, этикавий ва ҳиссий сезгирлик чегараси пасаяди ва раҳмдиллик ҳисси пасаяди. Илгари этикавий сабабларга кўра ҳайвонлар тажрибаларига қарши бўлган талабалар фақат ўзларининг салбий ҳис-туйғуларини ифода этишлари мумкин эди. Бу низоли вазиятни юзага келтирди ва иштирокчиларда ҳиссий стрессни келтириб чиқарди. Муқобил вариантлардан фойдаланиш ўқитувчиларга нафақат профессионал билимларни, балки амалий биоэтикани ҳам аниқ мисоллар ёрдамида ўргатишга имкон беради. Талабалар янги биотиббий технологиялар этика қоидаларини муҳокама қилиш имкониятига эга, уларнинг аксарияти ўзлари ўқитишнинг муқобил усулларини ишлаб чиқишда иштиёқ билан қатнашмоқдалар. Муқобил вариантлардан фойдаланган ҳолда прогрессив инсонпарварлик Таълими яна бир муҳим этикавий томонга эга -талабаларнинг фуқаролик эркинликларига риоя қилиш: виждон эркинлиги ва танлов эркинлиги. Талабаларни танлашнинг ушбу ҳуқуқи Италия, Буюк Британия ва Швециядаги махсус қонунларда мустаҳкамланган. Натижада, Италия университетларининг 70% дан ортиғи ҳайвонларда эксперимент ўтказишни тақиқлаб қўйди ва уларни инсонпарварлик ўқитиш усуллари билан тўлиқ алмаштирди.
Бугунги кунда биоэтика, инсоннинг турли хил ҳаёт шаклларига бўлган муносабатининг этикавий жиҳатларини ҳисобга олган ҳолда, замонавий Таълим тизими доирасида келажак мутахассисларининг дунёқарашини шакллантириш асосида ётади. “Университетлар учун биоэтика курсининг вазифаси нафақат талабаларни инсоннинг табиатдаги ўрни ва ролига оид замонавий этикавий ва фалсафий тушунчалар билан таништириш, балки ёш авлодда тирик дунёга этикавий муносабатни шакллантиришга ҳисса қўшишдир. Бу, ўз навбатида, замонавий жамиятни муносабатлар
этикавий тамойилларга асосланган зўравонликсиз жамиятга айлантириш учун шароит яратишга ёрдам беради. Курснинг яна бир мақсади - ёш авлоднинг менталитетини ўзгартириб, одамлар ва бошқа жонзотлар учун ягона яшаш жойи бўлган сайёрамиздаги цивилизация ва ҳаётни сақлашга ёрдам беришдир», деб ёзган биоэтика ва биоэтик этикавий тарбиянинг замонавий классиги Т. Н. Павлова. Биоэтика мустақил фан сифатида атиги чорак аср давомида ривожланиб келмоқда, аммо амалий биоетика ва жамиятнинг этикавий ҳолати ўртасида бевосита ўзаро боғлиқлик мавжуд. Инсоннинг умуман табиатга ва хусусан ҳайвонлар билан муносабатларининг этикавий муаммолари Ушбу позициянинг муҳим кўрсаткичидир. Ҳайвонларнинг ҳуқуқлари концепциясининг асосчиларидан бири Р.Райдернинг сўзларига кўра, "биз этикавий инқилоб даврида яшаяпмиз. Биз этикамизни юқори баҳолаймиз. Биз ҳайвонларни - эволюцияда биродарларимизни –этика соҳасига жалб қиламиз. Биз уларга жой бериш учун Анъанавий этика ва қонун чегараларини кенгайтирмоқдамиз. Мен азоб чекишга қодир барча ҳайвонларни этика соҳасига олиб кирмаслигимиз учун ҳеч қандай илмий ва мантиқий сабаб йўқ деб ўйлайман. "