Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

9-МАВЗУ
БИОЭТИКАДА ЎЛИМ МУАММОСИ


Режа:
1.1.Инсоннинг ўлиш ҳуқуқи
1.2.Ўлим ҳодисаси:
1.3 Инсоннинг ўлиш ҳуқуқи:
1.4.Хоспис ҳаракати ва унинг ахлоқий тамойиллар


1.1.Инсоннинг ўлиш ҳуқуқи
Ҳозирги вақтда инсоннинг ўлими билан боғлиқ ахлоқий ва тиббий муаммолар атрофидаги мунозаралар ҳаётни тушунишнинг иккита асосий ёндашуви: утилитар ғояларга асосланган ҳаёт сифати контсептсияси ва ўз қадр-қиммати контсептсияси, ҳаётнинг муқаддаслиги ўртасидаги қарама -қаршиликка айлантирилди.
Утилитар ёндашув нуқтаи назаридан шуни таъкидлаш керакки, ўта хавфли одамларнинг ҳаётини сақлаб қолиш ёки интенсив даволаниш, бунинг натижасида инсон ҳали ҳам тўлиқ ҳаёт кечира олмайди, бу катта моддий харажатларни талаб қилади (дорилар, асбоб-ускуналар, шифокорларнинг иши). Ушбу маблағларни соғлиғи билан боғлиқ муаммолар камроқ бўлган ва нафақат тўлиқ ҳаёт кечириши, балки жамиятга фойда келтириши мумкин бўлган кўп сонли одамларнинг соғлиғини тиклашга сарфлаш мумкин. Ҳаётнинг муқаддаслиги тушунчаси ва унинг ички қиймати таъкидлайди: ҳаёт сўзсиз, дунёдаги энг юқори қийматдир. Унга фойдалилик, нарх, мақсадга мувофиқлик ва бошқалар мезонлари татбиқ этилмайди. Ҳаётнинг қадр-қиммати шундаки, у қусурли, қайсидир маънода пастроқ. Бу ҳолда унинг фойдаси моддий эмас, балки маънавийдир. Ҳаётни барча шаклларида энг юқори ва шартсиз қадрият сифатида тан олган ҳолда, жамият ўз ривожланишининг ижодий, конструктив, ахлоқий тенденцияларини сақлайди. Заиф, оғир касаллар, ногиронлар, қариялар ва бошқа одамлар ҳаётини жамият учун "иқтисодий жиҳатдан ночор" сақлаб қолиш жамият мавжудлигининг маънавий асоси бўлган хайрихоҳлик ва хайрия имкониятларини сақлайди. Шундай қилиб, инсон ҳаётининг дастлабки босқичида ахлоқий ва ахлоқий "тортиш" зарурияти билан бир қаторда, унинг сўнгги босқичи – ўлишни ахлоқий ва гуманистик тушунишга эҳтиёж бор. Ушбу "чегара ҳолати" билан боғлиқ ҳолда, ҳаёт ва ўлимнинг моҳияти, ҳаёт ва ўлим чегараларини аниқлаш, уларнинг мезонлари муаммолари долзарб бўлиб қолади. Бугунги кунда тиббий гуманизмни талқин қилишда айнан шу муаммоларга янги урғу берилмоқда. Шифокорлар ва инсоният олдида объектив воқеликнинг янги соҳаси турибди: биринчи марта нафақат касаллик ва соғлиқ (инсон ҳаёти тарзида), балки ўзини ўлиш жараёни ҳам тиббий тадқиқот мавзусига айланмоқда. Марказий биоэтик ва профессионал тиббий муаммо, хусусан, эмбрионнинг тақдирини аниқлаш, реанимация, трансплантология, терапевтик клонлаш ва инсон ҳаёти билан боғлиқ бошқа манипуляциялар бўйича қарорлар қабул қилиш, ўлим мезонлари ва моҳиятини аниқлашдан иборат. Эски, ўрнатилган контсепцияларнинг тубдан бузилиши мавжуд, ўлимнинг анъанавий мезонлари қайта кўриб чиқилмоқда, бу эса ўз навбатида инсон ҳаётининг "чегара вазиятлари" билан боғлиқ янги ахлоқий, фалсафий, ҳуқуқий муаммоларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Танатология ўлим муаммоларини ўрганади.