Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

8-МАВЗУ
БИОЭТИКАДА ҲАЁТ МУАММОСИ


Режа:
1.1.Биоэтиканинг асосий муаммоси сифатида яшаш ҳуқуқи
1.2.Инсоннинг яшаш ҳуқуқи нимани англатади?
1.2.Инсоннинг ҳаётдан эрта яшаш ҳуқуқи
1.4.Ривожланишида нуқсони бўлган эмбрион / боланинг яшаш ҳуқуқи


1.1.Биоэтиканинг асосий муаммоси сифатида яшаш ҳуқуқи
Ҳаёт мавзуси инсон экологияси учун алоҳида аҳамиятга эга. Бугунги кунгача инсониятнинг ушбу энг асосий қадриятларини тушунишда бирдамлик йўқ. Аниқроқ ёки аниқроқ "ҳаёт" тушунчасини фақат уни "ҳаётдан ташқари" дан ажратиб турадиган фазилатларни санаб ўтиш билан аниқлаш мумкин. Олимлар ҳаётнинг биологик намоён бўлиши қуйидагилар билан ажралиб туришини тан олишади: ташкил этиш, метаболизм, ўсиш, мослашиш, тирнаш хусусияти билан жавоб бериш ва кўпайиш. И.М.Сеченов ва И.П.Павлов ҳаётий хусусиятни ўзгарувчанлик - мослашувчанлик, ўзгарувчан муҳит шароитларига мослашувчанлик каби муҳим хусусият деб аташди.Бугунги кунда Ҳаёт материянинг мавжуд бўлишининг фаол шакли сифатида тавсифланади: ҳужайрада содир бўладиган ва рухсат берувчи жараёнлар тўплами метаболизмни ва унинг бўлинишини амалга ошириш. Ҳаёт - бу организм ҳолатининг ўзига хос хусусияти, бу унинг пайдо бўлиш пайтидан то ўлимигача (онтогенез) мавжудлик даври.
Ахлоқий ва фалсафий муаммо сифатида ҳаётга муносабат бир қатор муаммоларни ҳал қилишни ўз ичига олади:
-Ҳаётнинг моҳияти, аломатлари ва мезонларини аниқ баён қилишни белгилаш;
- ҳаётнинг қиймати ва сифатини ва уларнинг устуворлигини аниқлаш;
- турли маданиятларда ва динларда ҳаёт ва ўлимга бўлган муносабатларни аниқлаш ва ҳисобга олиш;
- "ҳаётга эҳтиром" тамойилига, унинг муаммолари ва парадоксларига йўналтириш.
А. Швайцер (1875-1965) томонидан ишлаб чиқилган ҳаётга ҳурмат этикаси биоэтика асосида ётган универсал биоcентрик тушунча. Ҳаётни ҳурмат қилиш ахлоқининг моҳияти унинг машҳур сўзлари билан ифодаланади: "Мен яшамоқчи бўлган ҳаёт ўртасида ... яшашни хоҳлайдиган ҳаётман." "Барча тирик мавжудотларнинг қиймати бор" ва ҳаётнинг ўзи ички қадриятга эга экан, Швайцер ишонганидек, унга фақат воситавий, технологик муносабатда бўлиш мумкин эмас. Одамнинг тирик табиат олдидаги ахлоқий субъект сифатида вазифаси ер юзидаги ҳаётнинг йўқ қилинишини тўхтатиш, одамларга "зарари" ёки "фойдаси" бўлишидан қатъи назар, ҳаётнинг барча турларига эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлишдир. У қуйидагиларни таъкидлайди: “... Ҳозир мутафаккирга айланган киши ҳар қандай ирода билан ўз хоҳиш-иродаси сингари эҳтиром билан муносабатда бўлиш зарурлигини ҳис қилади. У бошқа ҳаётни ўз ҳаётининг бир қисми сифатида ҳис қилади. У ҳаётни сақлашни, унга ёрдам беришни яхши деб билади; ривожланиш қобилиятига эга бўлган ҳаётни энг юқори даражага кўтариш; ёвузлик -ҳаётни йўқ қилиш, унга зарар етказиш, ривожланишга эга бўлган ҳаётни энг юқори даражага кўтариш;. Бу ахлоқнинг асосий мутлақ тамойилидир."