Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.2. Трансплантация ахлоқий муаммолари ва ҳуқуқ.
Инсон аъзолари ва тўқималарини трансплантация қилиш механизмларини ҳуқуқий ва ахлоқий жиҳатдан тартибга солиш биоэтиканинг муҳим йўналишларидан биридир. Дунёнинг аксарият мамлакатларида трансплантацияни тартибга солувчи муҳим халқаро ахлоқий ҳужжатларга асосланган инсон органлари ва тўқималарини трансплантацияси бўйича асосий қонунлар қабул қилинган:
- 39-Жаҳон Тиббий Ассамблеяси томонидан қабул қилинган Инсон органлари трансплантацияси тўғрисидаги декларация (Мадрид, 1987);
- 41-Жаҳон Тиббий Ассамблеяси томонидан қабул қилинган Хомилалик тўқималарни трансплантацияси тўғрисидаги низом (Гонконг, 1989).
Ҳозирги кунда замонавий тадқиқотчилар трансплантациянинг фаол ривожланиши билан боғлиқ ҳолда долзарб бўлиб келаётган биоэтика нормалари билан боғлиқ бир қатор муаммоларни ажратиб кўрсатмоқдалар. Энг долзарб муаммоларга қуйидагилар киради: трансплантологиянинг кам манбаларини (органлари ва тўқималарини) потенциал реципиентлар ўртасида тақсимланишида адолат, тирик донорлардан органларни йиғиш тартибининг ахлоқий муаммолари, мурдани орган трансплантацияси, инсон органлари ва тўқималари савдоси билан боғлиқ ахлоқий муаммолар, донор муаммоси (айниқса, юрак, жигар, ошқозон ости бези ва бошқалар каби жуфтлаштирилмаган ҳаётий органларни кўчириб ўтказишда).
1.3.Камёб манбаларни (органлар ва тўқималарни) тақсимлашда тенглик муаммоси.
Замонавий тиббиётда турли хил трансплантация кўрсатмаларини кенгайтириш жараёни давом этмоқда, бу эса "донорлик органларининг этишмаслиги" нинг натижасидир. Тахминан 10 минггача одам ҳар қандай вақтда донор органини кутмоқда. Бу трансплантация шифокорларини қўшимча донорлик манбаларини излашга мажбур қилади ("ўлим моменти", "мия ўлимини эрта аниқлаш", "потенциал донорлар" ни аниқлаш ва бошқалар).
Ва бу ерда органлар ва тўқималарни тақсимлашда адолатни бузиш хавфи мавжуд. Масалан, донор органлар етишмаслиги шароитида муҳтож бўлган кўпчилигидан қайси бири янги пайдо бўлган соғлом органни олади деган савол туғилади: энг қийин бемор, энг қулай прогнозга эга бемор, жамият учун энг қадрли бемор (таниқли сиёсатчи, рассом) ёки "энг бой" бемор. Донор органларни тақсимлашда адолатнинг маолум бир кафиллиги "кутиш рўйхати" асосида шакллантирилган трансплантация дастурларига қабул қилувчиларни киритишдир, бу ерда "тенг ҳуқуқлар" тиббий кўрсаткичлар бўйича, қабул қилувчи беморнинг аҳволи оғирлиги, донорнинг иммунологик ёки генотипик хусусиятлари кўрсаткичлари бўйича танлов механизми орқали амалга оширилади. Қабул қилинган халқаро ва маҳаллий принципларга мувофиқ, шифокор қарорига таъсир қилувчи асосий мезон донор-реципиент жуфтлигининг иммунологик мувофиқлиги даражасидир. Органни юқори ёки қуйи позицияга эга бўлган, юқори ёки пастроқ даромадга эга бўлмаган шахс эмас, балки иммунологик параметрлар бўйича органга кўпроқ мос келадиган киши қабул қилади.
Донор органлари ва уларнинг иммунологик кўрсаткичлари тўғрисида маълумотлар базаси мавжуд. Донор орган пайдо бўлганда, унинг биологик маолумотлари "кутиш рўйхатидаги" одамларнинг биологик параметрлари билан таққосланади. Орган органига кўпроқ параметрлари мос келадиган қабул қилувчига берилади. Ушбу тарқатиш принципи тиббий нуқтаи назардан энг адолатли ва тўлиқ асосли ҳисобланади, чунки бу ушбу органни рад этиш эҳтимолини камайтиришга ёрдам беради. Донор орган бир нечта олувчилар учун мос бўлган тақдирда, иккинчи мезон - қабул қилувчининг оғирлик мезонлари пайдо бўлади. Масалан, битта олувчининг ҳолати яна олти ой кутишга имкон беради, иккинчиси эса бир ҳафтадан ошмайди. Орган камроқ кутиши мумкин бўлган кишига берилади. Одатда бу ерда тарқатиш тугайди. Агар орган икки олувчига деярли тенг даражада мос келадиган ва иккаласи ҳам оғир аҳволда бўлган ва узоқ кутиб бўлмайдиган вазият ҳақида нима деса бўлади? Бундай ҳолда, қарор устувор мезон асосида қабул қилинади. Шифокор, шунингдек, қабул қилувчининг кутиш рўйхатида бўлиш вақтини ҳисобга олиш керак. Илгари "кутиш рўйхатида" "ўрнидан турган" кишига афзаллик берилади. Амалдаги қонунчиликка мувофиқ, кўрсатилган учта мезондан ташқари, қабул қилувчининг донор орган жойлашган жойидан масофаси (узоқлиги) ҳисобга олинади, чунки органларни олиб ташлаш ва трансплантация қилиш ўртасидаги вақт чекланган. Трансплантация учун энг қисқа вақтга эга бўлган органлардан бири бу юрак (тахминан беш соат). Агар орган ва қабул қилувчининг орасидаги масофани кўпайтиришга сарфланган вақт органнинг "ҳаёти" вақтидан кўп бўлса, унда донор орган яқин масофада жойлашган қабул қилувчига берилади.
Дастурлар, шунингдек, трансплантация ассоциациясининг донор трансплантацияси алмашинувини назарда тутади. Машҳур трансплантация марказларига Эуротрансплант, Франcе-трансплант, Сcандиотрансплант, Норд-Италиятрансплант ва бошқалар киради.
Дунё бўйлаб ўнлаб клиникаларда буйрак этишмовчилиги ва бошқа касалликларга чалинган юзлаб беморлар мавжуд. Улар сунъий буйрак аппарати билан кунига бир неча марта боғланиб, муносиб донорни кутишгани учунгина яшайдилар. Уларнинг тўқималарини олдиндан териш мумкин ва маълумот Эуротрансплант каби ягона марказга юборилиши мумкин. Ушбу ташкилотнинг фаолияти қуйидагича: буйраклар трансплантациясига номзодлар, уларнинг лейкоцитлар гуруҳи ва қон гуруҳи, шунингдек бошқа маълумотлар ҳисоблагич хотирасида сақланадиган карталарда босилган. Ҳар ойда ҳисоблаш мосламаси фотографик нашрни амалга оширади, унда ушбу қабул қилувчиларнинг барчаси лейкоцитлар гуруҳларига кўра жадвалларда тақсимланади . Ҳар қандай тасодифий донор учун худди шундай олувчини топиш мумкин. Битта савол - бу алоқани ташкил қилиш ва трансплантация қилинган органни тезда етказиб бериш, у ҳали ўлмаган бўлса. Ушбу фотосуратлар Эуротрансплант билан боғлиқ бўлган турли хил марказларга юборилади. Агар ушбу марказлардан бирида потенциал донор бўлса, у ҳолда ушбу марказ энг яқин, энг мос қабул қилувчига телефон орқали мурожаат қилади. Донорнинг қарамоғида бўлган шифокор беморнинг назорати остида бўлган шифокор билан боғланиши керак. Органларни тақсимлашнинг бундай тизими ҳар қандай суиистеомол қилишдан кафолатдир ва "минтақавий ёки миллий даражада донорлик органларини сотиб олиш тизимини" яратиш бўйича тавсиялар умумий ахлоқий қоидалардан бири сифатида баҳоланади. Мамлакатимизда, шубҳасиз, беморларга самарали ва сифатли ёрдам кўрсатишни ташкил этиш ва суиистеъмол қилишнинг олдини олиш мақсадида, республикамизнинг барча интенсив терапия марказлари билан алоқани самарали ва аниқ таоминлайдиган, шу жумладан, деонтологик касаллик бўлган миллий органларни трансплантация қилиш маркази зарур. қарор қабул қилишда коллегиаллик принципи.