Ўзбекистон Республикаси Соѓлиќни саќлаш вазирлиги Тошкент Медицина Академияси


Инсулиннинг биологик таъсири ва кандли диабет патогенези


Download 178 Kb.
bet2/13
Sana30.04.2023
Hajmi178 Kb.
#1408318
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
22-Kandli diabet

Инсулиннинг биологик таъсири ва кандли диабет патогенези
Инсулин дисульфид куприкчалар билан бириккан А ва В занжирларини ташкил этган 16 аминокислоталардан таркиб топган мураккаб мураккаб полипептитдан иборат. Синтез жараёнида инсулинадан олдин проинсулин ва инсулиннинг бундан хам олдинги модда-препроинсулин хосил булади.
Глюкоза инсулин ажралишининг асосий рагбатлантирувчиси булиб, В-хужайрасининг цитолемама сатхида ётган глюкорецеторни рагбатлантиради. Глюкозадан ташкари, инулининг ажралиб чикишига (синтез булишига) тиреоид гормонлар, глюкогон, кортикотропин, соматропин, шунингдек соматропин хам таъсир килади.
Глюкозадан ташкари, меьда-ичак йули гормонлари (меъданнинг ингибитор пептиди, гастрин, секретин, холецистокинин, вазофаол истенстинал полипептид) хам инсулин секрециясини рагбатлантиради. Аминокислоталар ва ёг унумлари хам инсулин секрециясига рагбатлнтирувчи таьсир курсатади. Адреналин ва норадреналин инсулиннинг ажралиб чикишига тускинлик килади. Парасимпатик таьсир (Сайёр асаб тонусининг ошиши) аксинча, унинг ажралиб чикишини кучайтиради. Шунингдек инсулин секрециясини марказдан туриб бошкариш мумкин деган курсатма бор.
Инсулин организмда моддалар алмашинувини бошкарадиган асосий гормон хисобланади. Энергетик ва пластик жараенларини таьмин этиш охирги натижа булиб хисобланади. Инсулиннинг таьсир курсатиш жойлари жигар, мушак ва ёг тукимаси хисобланади. Инсулин антикатаболик ва анаболик таъсир курсатади. Инсулиннинг жигардаги антикатаболик таъсири гликогенез (гликогеннинг парчаланиши), глюконеогенез (глюкозаннинг ёглар ва оксилардан хосил булиши) жараёнларининг сусайишида намоён булади. Ёг тукимасида у липолиз жараёларини, мушак тукимасида эса оксилнинг парчаланишини сусайтиради.
Инсулиннинг анаболик таъсири жигарда гликоген ва ёг кислоталари синтезининг таьмин этилиши, глицериннинг ег тукимасидаги синтези, аминокислоталар ютилиши ва мушакларда оксил ва гликоген синтезининг кучайиши билан боглик булади. Инсулин жигар, мушак, ег тукимасининг глюкозани ютишини кучайтиради. Инсулиннинг таьсир курсатиш механизми глюкозани (гексо ва глюкокиназалар) ва гликолиз жараёнларига киритилган (глюкозанинг парчаланиш йуллар) бошка бирикмаларнинг фосфорланишда катнашадиган турли хил ферметлари фаоллаштириш билан богланган булади. Ана шу ферментларнинг фаоллиги инсулин борлиги билан аникланади. Гликогенсинтетазани инсулин билан фаоллаштириш жигарда гликогеннинг синтезини ва тупланишини кучайтиради. Фосфорилазани сусайтириш гликоген парчаланишига тускинлик килади. Пируваткарбоксилаза ва фосфорруваткарбоксилаза фаоллигини сусайтириш йули билан глюкогенезни инсулин билан тормозлаш хам биологик нуктаи назардан мухимдир. Инсулиннинг ана шу таьсири факат энергия (кувват)ни саклабгина колмасдан, балки глюкозанинг нормал гомеостазига хам ёрдам беради. Мушак ва ёг тукимасида глюкозанинг ютилиш тезлиги камрок булади, ишлаб турмаган мушак глюкозани тезрок ютади. Инсулиннинг оксиллар алмашинувидаги роли оксил синтези жараенларини фаоллаштиришдан иборат. Инсулин ег тукимасида липогенез жараенларини кучайтиради, шу туфайли кувват туплашга ёрдам беради, кетон таналарининг хосил булишини сусайтирада, антилиполитик таьсир курсатади ва карлитин хосил булишида катнашувчи модданинг микдорини бошкариб туриб, шунингдек мушакларнинг кетон таналарни ютишини ва уларнинг оксидланишии кучайтириб, инсулин мушак ва жигар томонидан калийнинг ушлаб колишига ёрдам беради, буйракларнинг натрий чикаришига тускинлик килади.Инсулиннинг биринчи боскичдаги таьсири хисобланган инсулин рецепторлари билан узаро таьсир килиши шуни курсатдики, инсулин рецоепторлари факат узатиш вазифасинигина эмас, балки бошкариш функциясини хам бажаради. Рецепторлар шунингдек гормонларни туплаш (депо) функциясини хам амалга ошириши мумкин. Катор холларда инсулинга нисбатан резистентлик инсулин рецепторлари фаоллигининг сусайиши билан богланган булади, бу хол редептордан кейинги даражада аникланиши хам мумкин. Инсулин молекуласи хужайрага кирмайди. Инсулиннинг рецепторлари билан узаро таьсиридан кейин хосил буладиган ферментлар иккинчи воситачи вазифасини адо этиши мумкин. Мембрана рецепторларининг сони 250 000га (гепатоцитларда) етса-да, лекин инсулинни боглашда хужайра рецепторлари умумий сонининг 10-13 фоизигина катнашади.
ПАТОГЕНЕЗ. Инсулиннинг мутлак еки нисбий танкислиги кандли диабетнинг ривожланишига асос булади. Инсулин етишмовчилигининг асоратлари энг анвало моддалар алмашинуви бузилишларида намоён булади. Инсулин етишмовчилигига алокадор булган метаболик бузилишлар кандли диабетнинг турли аломатларини, шу жумладан томир ва асаб системаси зарарланишини белгилаб беради.
Углеводлар алмашинувининг издан чикиши куйидагилардан иборат:

  1. Глюкозанинг мушак, ёг тукимасига ташилишининг кийинлашуви;

  2. Глюкоза асосий ферментлари фаоллигининг пасайиб кетиши муносабати билан глюкозанинг фосфорилланиш йули буйича оксидланишининг сусайиши;

3) Гликогенсинтетаза фаоллигининг сусайиши муносабаги билан жигарда гликоген синтезининг камайиши;
4) Гликонеогенезнинг кучайиши.
Диабетнинг асосий симптоми хисобланган гипергликемиянинг ривожланиши ана шу жараёнларнинг окибатидир. Инсулин танкислиги шароитларида глюкозанинг асосий айланиш йули хисобланган глюкозанинг фосфорилланиш йули билан оксидланиш жараёни сусаяди ва глюкозанинг бошка алмашиш йулларининг солиштирма огирлиги купаяди.
Тукималарда глюкозанинг анаэроб парчаланиши ортикча булганда гиперлактацидемияга олиб борадиган диабетик ацидозни мушкуллаштирилган суг кислота микдори ошади.
Глюкозанинг полиол йули билан алмашинуви солиштирма огирлигининг 1 дан 10 фоизгача ошиб бориши глюкозанинг фруктоза ва сорбитолга айланишига олиб келиб, аорта, асаблар, кузга гавхарининг алмашинув бузилишини ва шишиб чикишини келтириб чикаради.
Полиурия механизми конда глюкоза микдори буйрак бусагасидан купрок булади (9,5-10,0 ммоль), унинг сийдик билан ажралиш-глюкозурия билан давом этади, глюкозурия гипергликемия нечоглик жадал кечса, шунчалик купрок булади, глюкозанинг сийдик билан чикарилганда сийдик ажралиши купаяди глюкозанинг хар бир граммига нисбатан 20-40 мл суюклик чикарилади.
Инсулин етишмовчилигида ёг алмашинувининг бузилиши ег синтезнинг камайишидан ва липолизнинг кучайишидан иборат. Ёгларнинг деподан сафарбар этилиши натижасида гиперлипидемия ривожланади. Ортикча ёг гпикогени кам булган гепатоцитларга йигилиб бориб, жигарнинг ёгли инфильтрациясига сабаб булади.
Оксил алмашинувининг издан чикиши оксил синтезининг сусайшидан ва унинг ортикча парчаланишидан иборат. Болалик ешида усишдан оркада колиш ана шунинг окибатидир. Жигарда оксил жадаллик билан углеводларга айланади. Бу айланиш жараёнида диспротеинурия ривожланиб глобулин фракциялари купрок булади, парчаланиш махсутлари (аммиак, сийдик кислоталари, аминокислоталар) хосиш булади Улар кинча тушиб гиперазотемияга сабаб булади.
Кандли диабет патогенезида инсулин танислигидан ташкари, контринсуляр гормнларга ва инсулиннинг гормонал булмаган ангагонистларига ингибиторларига маьлум даражада ахамият берилади. Соматотропин билан кортикотропин хаммадан кура куп контринсуляр таъсир курсатади. Соматотропиннинг диабетик таъсири жигарда глюкоза ажралишининг кучайишидан, углеводларнинг периферик утилизациясини пасайишидан, липолизни кучайишидан, конда НЭЖК микдорининг ошишидан иборат. Кортикотропиннинг контринсуляр таъсири гликокортикоидларнинг буйрак усти безларидан махсулининг ортишидан иборат.
Катехоламинлар хам гипергликемик таъсир курсатиш хусусиятига эга булиб, жигардаги мушакларда глюкогенолизни оширади, липолиз ва тиреоид гормонлар ажралишини кучайтиради, глюкозанинг хазм йулида сурилишини тезлаштиради, глюконеогенезни ошириб, инсулиназани фаоллаштиради. Умуман контринсуляр гормон В-хужайраларнинг функциясини биринчи боскичда таьсир курсаташида кучайтириб узок муддат таъсир эттирилганда уни сусайтиради.



Download 178 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling