Ўзбeкистон рeспубликаси

ОғирИик	Баҳо
Коэффıсиентда

ифода этиладиган икки ёки

каби жисоıОний бирликда ифода этиладиган кўрсаткичИар
ундан ортиқ мутлоқ кўрсаткичлар нисбати асосида вужудга келган к0ʼ£С8тÎфİCбÎРК


2.4-чизма. Кўрсаткичларни ифодаланиш ш,акли бўйича таснифианиши.

Ушбу кўрсаткичлар тизими ҳам таҳлил учун методологик асос сифатида келтирилди: Амалиётда таҳлилнинг мақсади, объекти ва соҳасига қараб кўрсаткич1ар тизимига сон ва сифат жиҳатидан ўзга- ришлар киритилиши мумкин. Масалан, қишлоқ хўжа1ик корхоналари фаолияти таҳлил қилинаётган бў1са, нисбий кўрсаткич сифатида хосилдорлик олиниши мумкин. Бу учун барча ялпи ҳосил миқдорини эр майдонига бў1иб, шу, нисбий кўрсаткични топиш мумкин. Худди шундай бошқа соҳаларга ҳам ёндашиш лозим.

Кўрсаткичлар умумлаштириш даражаси бўйича ҳам таснифланади. Чунки, ҳар қандай кўрсаткич иқтисодиётнинг у ёки бу жиҳатини ифодалайди. Лекин иқтисодий жараёнлар турли босқичларда, турли соҳа ва бўғин1арда турлича бў1ади. Буларни ифодалаш учун кўрсаткич1арга бир хи1 ёндашиб бўлмайди. Масалан, корхона- нинг асосий воситалари умумий ҳажми мавжуд. Бу корхона кўчмас мулкининг умумий миқдорини ифодалайди. Бу, кўрсат- кич, кўриниб турганидек умумлашган кўрсаткичдир. Аммо унинг бир қисми бинолар ва иншоатлардан иборат бўлса, яна бир қисми технология ва жиҳозлардан иборатдир.
Фақат биноламинг ёки технологиянинг қиймати умумлашган кўрсаткичнинг бир қисмини ифодалайди. Ўз навбатида техноло- г анинг ҳолати бугунги кун талабига жавоб бў1иши, унннг унум- дорлиги каби кўрсаткичлар шулар тўғрисида қўшимча хулосалар, берадиган ёрдамчи кўрсаткич1ардир.
Шу туфайли кўрсаткичлами умумлаштириш даражаси бўйича ҳам таснифлаш муҳим аҳамиятга эга.
Ушбу белгиси бўйича кўрсаткич1ар уч гуруҳга: умум- лашган, қисман ва ёрдамчи кўрсаткичларга бўлинади (-расм).
Умумлашган кўрсаткич1арга одатда мураккаб иқтисодий жараёнлар мажмуасини яхлит ҳолда ифода этадиган кўрсаткичлар киради. Масалан, меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи. Бу умумлашган кўрсаткич корхонада банд бўлган барча ходимлар меҳнатининг самарадорлигини ифода этади. Шу соҳага даҳлдор қисман кўрсаткичларга асосий ходимлар меҳнат унумдорлиги, ёрдамчи ходимлар, бошқарув ходимлари меҳнат унумдорлиги каби кўрсаткич1ар киради.
Булардан ташқари ушбу гуруҳга ёрдамчи кўрсаткичлар ҳам киради. Бу кўрсаткич1ар номига мос кўрсаткичлар бў1иб, умумлашган ва қисман кўрсаткич1арни батафсил ва тўлиқ тушуниш учун, уларнинг ички мураккаб табиатини ифода этишда қўл1аниладиган кўрсаткичлардир. Бу кўрсаткичлар таҳлил жараёнида асосий кўрсаткичларга таъсир этувчи омиллар сифатида ҳам қаралади. Чунки умумлашган кўрсаткичнинг шаклланишида қисма;н ва ёрдамчи кўрсаткич1ар ҳиссаси ва таъсири катта бўлади.