Ўзбeкистон рeспубликаси

Дисперция қайси усулда қўлланилади?

А. Интеграл усулда;
В. Корреляцион ва реграцион усулда;
С. Назарий ўйин усулида;
Д. Тўғри жавоб йўқ.

12. Иқтисодий математик усулларни қўллаш қандай босқичларни ўз ичига олади?

А. Масала шартини белгилаш; ўргани1аётган жараёнга таъсир этувчи шароитлами, омилларни аниқлаш;

В. Математик ҳисоблаш методикасини белгилаш; инсперилинт моделини белгилаш;

С. Ҳисобланган кўрсаткичлар ва натижалари таҳлил қилиш; ўргани1аётган иқтисодий ҳодисалами кўпгина ечимларини топиш;

Д. Барча жавоблар тўғри.

13. 
    Турли хü шароитларда корхона ёки фıрма учун қандай йўл топиш ёки келгусидаги тактика ва стратегиясини белгüаш йўналишларини топиш учун қўлланüадиган усул - бу ...
    

А. Назарий ўйин усули;

В. Чизиқли программалаштириш;
С. Корреляцион ва регрессион таҳлил;
Д. Интеграл усул.

4. боб. ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛНИНГ ТУРЛАРИ ВА АХБОРОТ МАНБАЛАРИ

1. 
   Иқтисодий таҳлил ва уни турларга ажратиш
   

Жаҳонда 2008 йилдан сўнг рўй берган глобал молиявий-иқти- содий инқирози илмий тадқиқ қилиш асосида унинг бошланишига сабаб бў1ган воқеликлар бирма-бир топилиб, уламинг шакли ҳамда мазмуни аниқланиб салбий ҳодисага кўрсатган таъсир1ари ўргани1моқда.

Агар молиявий иқтисодий инқирози келтириб чиқарган сабабларга эътибор қилсак уларни шартли иккİ йирик гуруҳга бўлиш мумкин. Яъни, макроиқтисодий ҳамда микроиқтисодий даражадаги сабаблар. Булар тўғрисида оммавий, илмий матбуотларда кўп ёзилмоқда.

Микроиқтисодий даражадаги сабабларга кўп1аб хўжалик субъектлари томонидан бимес режалами илмий асосда тузилмаганлиги, молиявий ҳисоботлардаги кўрсаткич1арини иқтисодий ассосиз ошириб кўрсати1иши, акциядорлик ямиятлари томонидан чиқарилган акцияламинг қиймати унинг ҳақиқатдаги активларига мувофиқ келмаслиги, мазкур ҳолатларга аудиторлик фирмаларини жиддий муносабатлари билдирилмагани, ҳамкорлар салоҳиятини етарлича ўрганмай улар билан иқтисодий ҳамкорликни йўлга қўйиш кабиларни кўрсатиб ўтишимиз мумкин.

Бундай воқеликлами оммавий тарзда содир бўла бошлагани иқтисодий субъектлардаги хўжалик механизмида шу билан бирга унинг муҳим элементи бўлган ҳисоб тизимида ҳам бир қатор жиддий камчиликлар мавжудлигини кўрсатиб берди. Айниқса, бу камчи- ликлар хўжа1ик фаолиятини иқтисодий таҳлил қилиш ишларида яққол кўзга ташланади. Агарда, хўжа1ик субъектлари ҳар бир иқтисодий воқеликни илмий асосда чуқур таҳлил қилиб бошқарув қарорларини ўз вақтида қабул қилганларида эди, жаҳон миқиёсида инқироз туфайли ўз фаолиятини тўхтатган, банкрот бў1ган корхоналар сони бу даражада кўп бўлмас эди.

Чунки, хўжа1ик субъекти фаолиятини иқтисодий таҳлил қ“ıлиш унинг ҳар томонлама билиш, ресурслари самарали бошқариш, инвестициялар жалб қилиш, бошқа корхоналар билан иқтисодий муносабатлар ўматиш ҳамда турли мақсадлар учун муҳим аҳамиятга эга.

Жаҳонда рўй берган инқирозга қарамасдан республикамиз ҳисоб тизимида, хусусанда хўжалик субъектлари фаолиятининг иқтисодий таҳлил
қилиш борасида ва уни ривожлантиришда кўп1аб ижобий ишлар амалга оширилди ҳамда бу жараён ҳозирда ҳам давом эттирилмоқда. Мазкур ижобий ишлар, кўп1аб турдаги шу каби тадбирлар билан биргаликда республикамиз иқтисодига, жумладан хўжа1ик субъектлари фаолиятига глобал мқирознинг салбий таъсир1арини юмшатиш ва уни талофатларсиз енгиб /ўтишга қаратилган омиллар бў1иб ҳисобланди. Ҳатто, жаҳонда инқирознинг давом этишига қарамасдан 2008-2011 йи11ар бўйича республикамизда ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши ўртача 8 фоиздан юқори бў1ишига эришилди.
Халқаро хўжа1ик тизимидаги жиддий ўзгариш1ар, республика- мизда эса иқтисодий ислоҳотлар кў1амини, ҳам кенгайиб, ҳам чуқурлашиб бориши, шунингдек, инқирознинг миллий иқтисодиёт- ларга кўрсатаётган таъсир1ари хўжа1ик субъектлари фаолиятини янада объектив иқтисодий таҳлил қилиш зарурлигини талаб қилмоқда. Бу эса,- иқтисодий таҳлил борасидаги ишларни давр эҳтиёжлари асосида такомиллаштириш вазифасини юзага чиқармоқда. Айнан шу пайтни ўзида рақобатдош иқтисодиётни шаклЖ£тл2тлЙ2Шга эришиш мазкур масалани долзарблиги ва унинг аҳамиятини янада оширмоқда.
Республикамизни ижтимоий-иқтисодий ривожланишини тезлаштириш иннавацион янгиликлар ва уни зудлíк билан амалда қў1лаш асосида бў1ади. Натижада мавжуд бў1ган моддий, меҳнат ва молиявий ресурслардан оқилона ҳамда самарали фойдаланилиб, турли ҳилдаги янги, арзон ва сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқишга эришилади. Маҳсулотлар диверсификацияси туфайли бозордаги турли хи1 эҳтиёжлами қондиришга ҳаракат қилинади. Шу асосда, мақбул фойда ҳажмига эришиш, молиявий ҳолатни яхшилаш, меҳнат унумдорлигини ошириш каби ижобий натижалар қў1га киритилади ҳамда корхоналаминг рақобатдошлиги таъминланади. Қайд этиб ўтилган масадга эришиш ҳамда úазифалами муваффақиятли бажарилишида хўжа1ик механизимини бўғини бў1ган иқтисодий таҳлил муҳим восита бў1иб иштирок этади.
Иқтисодий таҳлил иқтисодий ахборот ҳамда маълумот1арини ўрганиб, улами қа а ишлаб корхона фаолиятини илмий асосда йў1га солиб туради. Бироқ, иқтисодий муносабатларда корхона мураккаб тузилиш ва фаолиятга эга бўлган объект бў1ганлиги учун, у таҳлил воситасида комплекс, тизимли, жорий, тезкор, истиқболли, мавзуга қаратилган ва шу каби жíҳатлар асосида ўргани1ади. Чунки, ҳар бир ёндашувнинг объектни алоҳида ҳамда биргаликда ўрганишда ўзига хос ижобий томонлàри майжуд. Таҳлил учун танлаб олинган муайян ёндашув

белгиланган мақсад ва вазифаларига кўра объектнинг аниқ, ишончли, кмг кў1амда ҳамда илмий асосда тадқиқ этиб, занıр хулосалами берад^и. Турли ёдашувлар эса ўзаро бирор-бир таҳлил тури бажарган ишл , айнан қайтариб бера олмайди ёки бу борада жиддий камчиликларга йўл қўйилиши мумкин. Демак, корхоналар фаолиятини тўлиқ ва самарали ўрганиш учун иқтисодий таҳлилнинг турларга ажратиш ҳамда ҳар бир таҳлил турини тўлиқ ўрганиш зарур экан. Бу билан иқтисодий таҳлилнинг аналитиклик тавсифи янада ошади ҳамда бошқарув мақсадлари учун этарли маъ1умот1ами этказиб бера олади. Иқтисодий таҳлилнинг турларга ажратиш заруратининг замирида бошқарув функциялари ва уламинг мураккаблиги ётади.

Иқтисодий таҳлил мазмун ва моҳияти жиҳатидан турли шаклларга, хилларга эга. Аммо кўпгина иқтисодий адабиётларда улар фарқланмасда^{ıл ишлатилади. Ваҳоланки, улар мазмун жиҳатидан бир-} бирида^н фарқ қилади.

Иқтисодий таҳлилнинг тури, деганда маълум белгилари, хоссалари, вазифаси ва шу кабилар билан умумий бў1ган гуруҳлар ёки бир бут^{унликни ташкил этган яхлит хиллари тушунилади.}

Иқтисодий таҳлилнинг шакли деганда унинг ўзига хос бў1ган

т^{ашқи кўриниши, яъни уни амалга ошириш йў11ари, усуллари}

тушуни^лади.

Иқтисодий таҳлилнинг тури ва шакли мазмун жиҳатидан бир-бирига жуда яқин, чунки уламинг иккаласи ҳам таҳлил қилувчининг ўз олдига қўйган мақсадини амалга оширишга хизмат қилади. Аммо уламин^{г бир-биридан маъ1ум белгилари, шакли, ва мазмуни бўйича} фарқи бор. Таҳлилнинг тури неча хил бўлишидан қатъий назар, уларда _{бир-бир}^ига жуда яқин ва ўхшаш усуллардан фойдаланилади. Таҳлилнинг ^{шаклида эса ҳар бирида ўзига хос усуллар мажмуаси} қўлланилиши ^{мумкин.}

Иқтисодий таҳлилнинг тури унинг белгилари бўйича гуруҳланади.

^Бу т^{аҳлилга қайси нуқтаи назардан қарашга боғ1иқ.}

Масалан, иқтисодий таҳлил мазмун жиҳатидан қаралса у глобал, локал ва тематик таҳлилга бў1инади. Буламинг ҳâммасида бир хил у^{суллардан фойдаланиш мумкин. Аммо иқтисодий таҳлилнинг} шаклини кўрадиган бўлсак, уни макон ва замон нуқтаи назаридан қараб, унда қў1ланиладиган ўзига хос усулларнинг мажмуасидан келиб чиқилади. Маслан, комплекс таҳлилда қў1ланиладиган компле^{кс баҳолаш усуллари фüнкционал қиймат таҳлилида (ФҚТ)}

қў11ани1майди. ФҚТда қўл1аниладиган усуллар омилли таҳлилда т ўл1ани1мас1иги мумкин ва ҳоказо.

Иқтисодий таҳлил турли белгилари бўйича таснифланади. Бу масала турли дарслик ва адабиётларда турлича ёритилган. Кўп адабиёт- ларда 2-3 та, баъзи1арида 6-7 та, баъзи1арида 8 та белги бўйича таснифланади.

Ўрганилаётган объектни қамраб олиш даражаси

ЪЗамон нуқтаи назаридан