Ўзбeкистон рeспубликаси

Кўрсаткичларни шаклланиш усули бўйича ҳам таснифлаш муҳим аҳамиятга эга, чунки иқтисодий жараёнлар бошқарилиши учун уларга турли босқичларда турлича ёидашишни талаб қилади. Масалан, бизнес режадаги кўзда тутилган натижага эришиш учун маъ1ум миқдорда маҳсулот ишлаб чиқаришни талаб қилади. Бу маҳсулот миқдори режада ўз ифодасини топади. Маълум давр ўтгандан сўнг, ҳисобот даври тугагач, шу ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг ҳақиқий миқдори ҳисобланади. Олдинги кўрсаткич бизнес режада ифодаланади. Агар мазмуни жиҳатидан олиб қаралса, иккаласи ифодаланган бў1са, бу кўрсаткич ҳажми ҳисоботда ҳам бир хи1 кўрсаткични, яъни маҳсулот ҳажмини ифодалайди. Аммо бири режада, иккинчиси эса ҳақиқатда. Шундай қилиб, бошқа кўрсат- кичлар тўғрисида ҳам кўплаб мисоллар келтириш мумкин, аммо ушбу масалага методологик ёндошиш учун шу келтирилган далил етарли, деб ўй1аймиз.

Кўрсаткичлар шаклланиш усули бўйича беш гуруҳга

бў1инади: меёрий, режа, ҳисоб, ҳисобот ва таҳлилий.

Меъёрий ҳўрсаткиеҳларга кўп ҳолларда мамлакат миқёси- даги, давлат манфаатларига молик кўрсаткич1ар киради. Масалан, бир кишининг ўртача нон истеъмол қилиш меъёри. Бу кўрсаткич давлатининг ўз аҳолисини нон билам таъмин1аш учун маъ1ум бир

даврга қанча ға11а ёки ун захирасини ҳозирлаб қўйиши учун зарур бў1ади. Ҳозирги пайтда меъёрий кўрсаткичлар харажатларни ҳисоблашда, бирор маҳсулотни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган хомашё миқдорини белгилаш каби ҳолларда ҳам кенг қў11ани1моқда. Бу айниқса фойдадан олинадиган солиқ миқдорини аниқлашда зарур бўлмоқда.
Шундай қилиб, меъёрий кўрсаткичларга харажатлар ва сарфламинг маъ1ум бирликка нисбатан меъёрда ифодаланган миқдори киради. Бу илмий, иқтисодий, ижтимоий, биологик жиҳатдан асосланган бўлиши лозим.



2.6-чизма. Кўрсаткичларни шаклланиш усули бўйича таснифланиши.