‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
Bolalar adabiyoti va folklor (Mamasoli Jumaboyev)
|
K o‘rsatib Vlas basharasini
Chiqardi ishning pachavasini, Boshqalar ishni qilishar qoyil, Progulkinchi kechikar doim. Bir oy ichida qiziq ish bo ‘ldi, Ishdan haydaldi, dumi tugildi. Shoirning ta ’biri bilan aytganda, bunday noxushlikning asosiy sababi o 'q im a g a n lik d a , ishyoqm aslikda. S h o ir bolalarni bu kuyga tushib qolmaslikka: Sizlar o'xshamang aslo Vlasga Quvonib o'ting Yangi klassga, — kabi m isralar bilan da’vat etadi. Shoir she’riyatida m ehnat va qurilish mavzusi ham asosiy o ‘rinlardan birini egallaydi. U bolalarga ishlab chiqarish jarayonining asoslari haqida poetik tushuncha beradi. Shoir eng oddiy bir o ‘yinchoq yasash tasviri orqali foydali m ehnatning ijtimoiy mohiyatini ochishga intiladi. Bunday g‘oya shoirning «Kim b o ‘lsam ekan», «Uchqur ot*> she’rlarida o ‘z aksini topgan. Ayniqsa, «Kim b o ‘lsam ekan?» asarida shoir mehnatsevar ishchi, ko'rkam, shinam uylar yasovchi muhandis, qo‘rqmas, botir uchuvchi va chaqqon doktor obrazlarini yaratish orqali yosh kitobxonda kasb-hunarga bo‘lgan www.ziyouz.com kutubxonasi qiziqishni kuchaytiradi. She’mi o'qigan kichik yoshdagi bolalar ular kabi bo‘lishni orzu qiladilar. Mayakovskiy har bir kasb va hunam ing o ‘ziga xos xususiyatlarini bolalar tushunchasiga mos detallarda, badiiy tasvirlarda ishonarli tarzda ifodalab, ulam ing biri ikkinchisidan afzal va gashtli ekanini b o ‘rttirib ko‘rsatadi. Rus bolalar ijodkorlari ijtimoiy-siyosiy mavzularda bolalarbop asarlar yaratishda Mayakovskiy ijodidan juda ko‘p o'rganadilar. Zéro, shoir bolalaiga siyosiy axloqiy mavzuda asarlar yozishni o ‘z ijodi orqali isbot qilib berdi. Eng m uhim i, uning bolalaiga atab yozgan sh e’rlarining shakli ham , mazmuni ham rang-barang va yangicha edi. Shoir bolalarga eng m uhim va jiddiy mavzularda asar yaratganda ham ular diqqatini jalb qila oladigan detal va tashbehlardan mohirona foydalana oladi. Mayakovskiyning asarían Rossiyaga muhabbat, m ustahkam jamiyat qurishga qizg‘in chaqiriq, kelajakka zo‘r ishonch ruhi bilan sugorilgandir. www.ziyouz.com kutubxonasi ALISHER NAVOIY (1441-1501) 0 ‘zbek xalqining ulug‘ mutafakkiri, m a’rifatparvari va buyuk shoiri Alisher Navoiy yoshlami taibiyalash ishiga alohida e ’tibor berdi. U bolalami ilm -hunam i, m ehnatni sevishga undab, o'rganilgan ilm va hunam i xalq, vatan yo‘lida sarf qilish zarurligini uqtirdi. Alisher Navoiy ilm, m a’rifat haqida ajoyib fikrlami olg‘a surdi. U aql, ilm — insonning eng go‘zal va zaruriy fazilatlaridan bin, har bir kishining eng m uhim burchi ilm olishdir, deb hisobladi. Navoiyning fikricha, ilm- fanni egallash uchun yoshlikdan boshlab astoydi) o‘qish-o‘rganish kerak. «Yoshligingda yig‘gil bilimni, qarigach sarf qilg'il ani», — degan shoiming o ‘zi ham juda yoshligidan ta’lim oladi, o‘qishga beriladi. U yoshiigidanoq ko‘p she’rlam i yod bilgan. Jum ladan, Fariddidin Attorning «Mantiqut- tayr* («Qush nutqi») asarini bolalik chog'laridayoq qayta-qayta o ‘qib, yod olgan. Alisher Navoiy keyinchalik maktab va maorif masalalariga katta aham iyat berdi. U mehnatkash xalq bolalarini o‘qitish va tarbiyalash uchun m aktablar ochish va madrasalar qurish to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qildi. Alisher Navoiy Astrabodda suigunda yurganida, podsho Husayn Boyqaroga yozgan xatida o ‘g‘il va qiz bolalar uchun maktablar ochishni talab qilgani, shaxsan o ‘zi m adrasalar qurishda tashabbus ko‘rsatgani buning yaqqol dalilidir. N avoiyning fikricha, m aktab xalqqa nur keltiradi, unga to ‘g ‘ri yo‘l ko‘rsatadi, bolalam i bilimli qiladi. U o ‘zining «Ixlosiya* madrasasi yonida m aktab ochib, bolalami o'qitish va tarbiyalash uchun zarur sharoit yaratib, buning uchun lozim b o lg an m ablag‘ ajratadi. Navoiy dars bemvchini quyoshga o ‘xshatadi va bu quyosh o‘z atrofidagi yulduzlarga nur sochadi, ya’ni mudarris «abjadxonalar»ga, hali ilmdan bexabar bo'lgan toliblarga ilm nurini sochadi, ma’rifat beradi, deydi. Alisher Navoiy ta’lim-tarbiya to ‘rrisidagi fikrlarini o ‘zi yaratgan badiiy asarlarida ko‘proq barkamol insonni ifodalovchi ijobiy obrazlar yaratish orqali bayon qiladi. Ilm -m a’rifat, axloq-odob masalalariga doir fikrlarini esa ilmiy-falsafiy va didaktik asarlarda bayon qiladi. Navoiy aql kuchiga cheksiz ishonadi, komil ishonch bilan ilm -fanning xislati juda katta, deb xisoblaydi. Buyuk so‘z san’atkori va mutafakkiri o‘zining bir qancha asarlarida bolalar tarbiyasiga oid fikrlarini aytish bilangina kifoyalanib qolmasdan, balki «Hayratul-abror», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun» kabi dostonlarining ayrim boblarini shu masalaga bag'ishlaydi. «Hayratul-abror» («Yaxshi kishilam ing hayratlanishi*) falsafiy-ta’limiy dostondir. Navoiy bu asarida o'zining falsafiy, ijtimoiy-siyosiy ham da kishilarga ta’lim va o ‘git berish masalalariga katta e ’tibor beradi. Dostonda zolim hukmdorlami qoralab, ikkiyuzlamachi riyokor ruhoniylam ing sir-asrorlarini keskin fosh etadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Xususan, shoir saxiylik, odob va kamtarinlik, ota-onaga hurmat, rostgo‘y!ik va to‘g‘rilik, ilmning foydasi va kambag‘al o‘quvchilaming bu yo'lda chekkan azoblari haqida batafsil îo ‘xtalib o ‘tadi. «Hayratul-abror* asarining bir necha boblari odob-axloq va ta 'lim - tarbiya masalasiga bag‘ishlangan. Navoiy bu dostonning oltinchi maqolatida odob va kam tarlikni ulug‘lab, ta 'lim -ta rb iy a g a doir qim m atli fik r- mulohazalarini bayon qiJishi bilan biiga takabbur va odobsiz kishilami qattiq qoralaydi. Shoir dostonning bu maqolatida bola tarbiyasi, uni o‘stirish, o‘qitish va balog‘atga yetkazish hamda bu borada ota-onalaming vazifalari haqida batafsil fikr yuritadi. Shoir y o sh la m i ota-on anin g xizm atini bajarishga, ulami hurmat qilishga, ularga nisbatan hamisha mehr-muhabbatli bo‘lishga chaqiradi, ota-onani oy va quyosh, deb ta'riflaydi: Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|