‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

---

0 ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASJ O LIY VA 0 ‘RTA 
MAXSUS TA’LIM V A ZIR LIG I
N I Z O M I Y N O M I D A G I T O S H K E N T D A V L A T
P E D A G O G I K A U N I V E R S I T E T I
M A M A S O L I J U M A B O Y E V
BOLALAR ADABIYOTI 
YA FOLKLOR
Oliy va o ‘rta m axsus ta ’lim vazirligi to m o n id a n oliy o ‘quv yurtlari 
boshlang‘ich t a ’lim , tarbiyaviy ish va sp o rt fakultetlarining talabalari 
uchun darslik sifatida tavsiya etilgan
0 ‘ zbekiston Yozuvchilar uyushmasi A dabiyot ja m g ‘arm asi nashriyoti
Toshkent — 2006
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M am aso li J u m a b o y e v . B o la la r adabiyoti va fo lk lo r. D arslik. 0 ‘ z b c k isto n
Y ozuvchilar uyushm asi A dabiyot jam g‘armasi nashriyoti, 2006. 216 b.
H ar to m o n la m a b arkam ol yangi avlodni voyaga yetkazish davlatim izning 
bugungi kundagi eng m u h im vazifalaridan biridir. Bu borada badiiy adabiyot, ayniqsa, 
bolalar adabiyoti k a tta rol o'ynaydi. M . Jum aboyevning m azkur darsligi «Kirish*, 
«Xalq og‘zaki ijodi v a b o lalar kitobxonligi», « 0 ‘zbek bolalar adabiyoti», «C het el 
bolalar adabiyoti» d e b nom lanuvchi bo'lim lardan iborat.
Darslikda o ‘zb ek va ja h o n bolalar adabiyotining ko‘zga ko'ringan yozuvchilari 
saralab olingan. Q ala m k a sh lar va ulam ing ijodlari haqidagi m ateriallar ham ju d a
ixcham va tu sh u n arli berilgan.
D arslik bosh lan g ‘ic h ta ’lim va tarbiyaviy ishlar fakultetlarining talabalariga 
m o ‘ljallab yozilgan. L ekin u ndan o ‘zbek tili va adabiyoti, maktabgacha t a ’lim , 
defektologiya fak u ltetla rin in g talabalari ham foydalanishlari mumkin.
M a s’ul m uharrir:
Taqrizchilar:
S afo Ochil,
pedagogika fanlari doktori, 
professor, bolalar shoiri.
T urdunboy Adashboyev,
B olalar shoiri;
B ahodir Sarimsoqov,
filologiya fanlari doktori, professor;
H am idulla Boltaboyev, 
filologiya fanlari doktori, professor.
Nizomiy nomTT
T P P U _
kuiui 
á
tv asi
Ч -
/
© 0 ‘ zbekiston Yozuvchilar uyushmasi 
Adabiyot jam g (arm a si nashriyoti, 2006.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

BOLALAR ADA BIYOTIN ING M A Q SA D VA VAZIFALARI
Bolalaradabiyoti so‘z sa n ’ati va taibiya vosiíasidir. Kichkintoylar u c h u n
yoziladigan h ar qanday badiiy asar u lam ing yosh xususiyatlariga, saviyalariga 
mos, kitobxonlar qalbida o ‘y-fikrlar uyg‘otadigan, yorqin obrazlarga boy, 
yuksak g‘oyalarga, ulkan va porloq ishlarga ilhomlantiradigan boMishi zaru r. 
Eng m uhim i m avzular tushunarli, sodda va qiziqarli tilda ifodalanishi kerak.
Bolalar adabiyoti yoshlami im o n -e ’tiqodli kishilar sifatida va v atan g a 
muhabbat ruhida taibiyalashda mustaqil mamlakatim izning qudratli qurolidir.
Faqat chinakam badiiy asarlargina bolalarga kuchli ta ’sir k o ‘rsatib, 
ana shu yuksak talablarga javob bera oladi. Shu sababli bunday k ito b la r 
pedagogik nuqtai nazardan ham alo h id a aham iyat kasb etadí.
Bolalar kitobi bu vazifani bajarishda badiiy tilga suyanadi. A d ab iy
asaming tili uning g‘oyaviy mazmunini an iq va ¡fodali ochib berish vositasidir. 
Yaxshi, an iq , ravon, obrazli, boy til b ilan yozilgan asar y o zu v ch in in g
maqsad va fikrlarini kitobxoniarga tez va oson yetkazadi.
Alisher N avoiy «Mahbubul qulub»da tilni «ko‘ngil xazinasining qulfi», 
deb ta'riflaydi. Buyuk shoir kishilam i qisqa va m azm unli, c h u q u r m a n tiq
bilan so‘zlashga chaqiradi. Bu talab, shubhasiz, bolalar yozuvchilariga h am
taalluqlidir.
Bolalar yozuvchisi sodda, ravon, qiziqarli va m azm undor q ilib yoza 
bilishi kerak. Buning uchun esa u xalq tilini puxta bilishi lozim. R a v o n til 
bilan yozilgan badiiy asarlarkitobxonning nutqiga ham katta ta ’sir k o ‘rsatadi, 
so‘z boyligini oshiradi.
Bolalar yozuvchilarining eng yaxshi kitoblari yosh avlodni h ay o tg a 
to‘g‘ri m unosabatda bo‘lishga o‘rgatadi, ona-diyorimizga, mehnatga m uhab bat, 
zam onam izga sadoqat ruhida tarbiyalaydi, ulam i yurtim izning m u n o sib
farzandlari bolishga chaqiradi. Kitob bolaning dunyoqarashini shakllantirishga 
yordam beradi, xarakterini tarbiyalaydi. flm -fanga muhabba'ini oshiradi. Kitob 
xalqimizning o ‘tm ishi, ilg‘or m adaniyatim iz, fan va texnikamiz yu tu qlari 
bilan tanishtiradi, faxr-iftixor tuyg‘ularini o ‘stiradi.
Bugungi kunda qudratli qurol b o 'lg an adabiyotdan keng fo y d alan m ay
turib, yangi jam iyat quruvchisini h a r tom onlam a yetuk inson qilib tarbiyalash 
m um kin em as.
B o la la r k ito b x o n lig in i o 'q u v c h il a m i n g p e d a g o g ik - p s ix o lo g ik
xususiyatlariga ko‘ra quyidagicha guruhlarga ajratish mumkin:
1. M aktabgacha ta ’lim yoshidagi b o lalar kitobxonligi (2 y o s h d a n 7 
yoshgacha).
2. M aktab yoshidagi kichik b o lalar kitobxonligi (7 y oshdan 11-12 
yoshgacha).
3. 0 ‘rta va katta yoshdagi b o lalar kitobxonligi (13-14 y oshdan 15-17 
yoshgacha).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

MAKTABGACHA TA’L IM Y O SH ID A G I BOLALAR 
K IT O B X O N L IG I
Bu davr bolalar kitobxonligi asosan ota-onalar va tarbiyacliilar tomonidan 
am alga oshiriladi. Hali o'qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta’lim 
yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan butunlay bexabar bo‘ladilar. Shunga qaramay, 
kichkintoylar o ‘zlarini qurehagan olamni tezroq bilib olishga, uni o ‘rganishga 
intiladiiar. Bunda ota-onalar, bog'chalaida esa tarbiyachilar bolalarga yaqindan 
yordam berishlari, ya’ni ulaiga badiiy asarlardan parchalar o ‘qib berishlari lozirn. 
B u davr bolalariga o'qib beriladigan har qanday asarning hajmi qisqa, mazmuni 
sodda bo‘lishi talab ctiladi. Shuningdek, bunday kitoblaming rasmlari rang- 
barang, harflari esa yirik-yirik bo'lishi maqsadga muvofiq.
M aktabgacha t a ’lim yoshidagi bolalar tinglaydigan asarlam ing katta 
k o ‘pchiligini alla-qo‘shiq, e rta k topishm oq, m aqol, tez aytish kabi xalq 
o g 'z ak i ijodi asarlari tashkil etadi. Bundan tashqari, yozuvchilar yaratgan 
va yuqoridagi talablarga to ‘la -to ‘kis javob beradigan asarlar ham maktabgacha 
t a ’lim yoshidagi bolalar u ch u n q o ‘l keladi. Am m o shu narsani ham ta ’kidlab 
o ‘tish kerakki, bolalar uchun ijod qiladigan qalam sohibi hayotdagi m uhim , 
xarakterli voqea va hodisalarni badiiy obrazlar orqali bolalar nutqiga mos 
tilda, ulam ing yoshi, ruhiyati va saviyasiga muvofiq ravishda tasvirlashi lozim.
Bolalar shoiri A nvar O bidjon o'zining «Suhbat» degan she' rida bolalar 
yaxshi k o ‘radigan g ‘o z la r to 'g 'r is id a so‘z yuritadi. M a 'lu m k i, bolalar 
jo n iv o rla r, xususan, qushlarga ilk yoshlaridan boshlab qiziqadilar. Shu 
jih a td a n qaraydigan bo‘lsak, «Suhbat» bola hayotida m uh im rol o ‘ynaydi. 
V oqea juda oddiy va sodda. 6 ‘zaro suhbatdan m a' lum bo ‘ladiki, g ‘ozlaming 
q o rn i och, ulam i boqish kerak. Buni shoir o ‘yin vositasida ifoda etadi:
— G 'ozlar, bir s o ‘z d ey siw i?
— G ‘a, g ‘a - g ‘a!