«Ўзбекистон темир йўллари» датк

4.2. Texnika - iqtisodiy kо‘rsatkichlarni hisoblash.
Raqobatbardosh ikki variantning texnika - iqtisodiy kо‘rsatkich-larini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
I. Bir tonna yukni ortish-tushirish uchun kompleks mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash vositalariga va ombor inshootlariga kapital mablag‘ sarfi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

K = ∑k_i ·Z_i / Q_yil = ( k₁·Z₁ + k₂·Z₂ + · · · + k_n·Z_n) / Q_yil , sо‘m/t (4.1)

bu yerda ∑k_i ·Z_i - asosiy va yordamchi qurilmalariga sarflanadigan kapital
mablag‘ summasi, sо‘m;
Q_yil - yillik yuk aylanmasi, t;
k₁ - bir dona OTM sini bahosi, sо‘m;
k₂ · · · k_n - bir dona yordamchi qurilmalarning, ya’ni 1 m temir yо‘li -
ning yoki kran osti yо‘lining, 1 m² ombor maydoning, bir
dona zaryadlash stansiyasining va shu kabilarning bahosi,
sо‘m;
Z₁ - OTM sini soni;
Z₂ · · · Z_n - yordamchi qurilmalarning miqdori, ya’ni temir yо‘lining
yoki kran osti yо‘lining uzunligi, omborning maydoni,
zaryadlash stansiyasining soni va shu kabilar;
n - asosiy va yordami qurilmalar soni.
II. Bir tonna yukni ortish-tushirishning tannarxi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

C = ∑E / Q_yil = (Z + E + T + M + E_yor + ∑B) / Q_yil , sо‘m/t (4.2)

bu yerda ∑E - ortish-tushirish ishlarini kompleks mexanizatsiyalash va av -

tomatizatsiyalash uchun sarflangan yillik umumiy ekspluata-
siya xarajatlari, sо‘m.
Yillik ish haqi xarajatlari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Z = a · T_v · (R_m · ℓ_m + R_yu · ℓ_yuk) , sо‘m (4.3)

bu yerda a - ishchi kuchi uchun boshqa xarajatlarni va ish haqiga qо‘shimcha

tо‘lovlarni inobatga oluvchi koeffitsiyent (a = 1,5);
R_m , R_yu - mexanizatorlarni va yukchilarni soni, kishi;
ℓ_m , ℓ_yuk - mexanizatorlarni va yukchilarni soatlik tarif stavkasi,
sо‘m/soat;
T_v - bir ishchining yil davomida ishlaydigan vaqti:

T_v = (174 / 25,6) · T_d = 6,80 · 305 = 2074 soat

T_d  305 - yil davomidagi ishchi kunlar soni.

Mexanizatorlar va yukchilar shtatiga bо‘lgan ehtiyojni, yuklarni mexanizatsiyalashgan ortish-tushirishning yillik hajmi (Q_yil) va smenali ishlab-chiqarish meyori (Q_sm) asosida bevosita hisob uslubi yordamida, aniqlash mumkin:
R_m = R_y.m.x. / T_d ; R_yu = R_m · n_yu

bu yerda R_y.m.x. - yillik mehnat xarajatlari, kishi - sm;

n_yu - yukchilar soni.
Yillik mehnat xarajatlari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
R_y.m.x. = α₀ · Q_yil · K_q · (1 - α) / Q_sm , kishi-sm

bu yerda α₀ - ishchilarni almashishini, dam olish va bayram kunlarini

inobatga oluvchi koeffitsiyent (α₀  1,2).
Agar yuqoridagi formulalarga ularni qiymatlarini qо‘ysak

R_y.m.x. = 1,2 · Q_yil · K_q · (1 - α) / Q_sm , kishi-sm;

R_m = 1,2 · Q_yil · K_q · (1 - α) / (305 · Q_sm);

R_yu =1,2 · Q_yil · K_q · (1 - α) · n_yu / (305· Q_sm)

ushbu holda yillik ish haqi xarajatlarining formulasi quyidagi kо‘rinishda bо‘ladi:

Z = 1,5 · 2074 · 1,2 · Q_yil · K_q · (1 - α) · ℓ_m / (305 · Q_sm) +

+ 1,5 · 2074 1,2 · Q_yil · K_q · (1 - α) · n_yu · ℓ_yuk / (305 · Q_sm) =

= 12,24 · Q_yil · K_q · (1 - α) · ℓ_m / Q_sm +

+ 12,24 · Q_yil · K_q · (1 - α) · n_yu · ℓ_yuk / Q_sm =

= [12,24 · Q_yil · K_q · (1 - α) / Q_sm] · (ℓ_m+ ℓ_yuk · n_yu) , sо‘m (4.4)

Elektrodvigatelli mashinalar uchun yillik elektr energiyasi xarajatlari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

E = N · η₁ · η₀ · C_el · [Q_yil · K_q · (1 - α) / Q_t] , cо‘m (4.5)

bu yerda N - ortish - tushirish mashinasi elektrodvigatelining quvvati -

ning yig‘indisi, kVt;
η₁ - dvigatellardan quvvat va vaqt bо‘yicha foydalanish koeffi -
siyenti (η₁  0,85  0,95);
η₀ - elektr taqsimlash tarmoqlaridagi va akkumulyatorlardagi
elektr energiyasi isroflarni inobatga oluvchi koeffitsiyent
(η₀  1,05  1,1);
C_el - bir kVt-soat elektroenergiyaning bahosi, sо‘m.
Ichki yonuv dvigateli mashinalar uchun yillik yoqilg‘i xarajatlari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

T = N₁ · η₁ · C_yo · [Q_yil · K_q · (1 - α) / Q_t] , sо‘m (4.6)

bu yerda N₁ - dvigatelning quvvati, ot kuchida;
K_yo - bir ot kuchi-soat uchun yoqilg‘i sarfi (K_yo = 0,2 ÷ 0,25);
C_yo - bir kg yoqilg‘ining bahosi, sо‘m.
Moylash–tozalash materiallari uchun yillik xarajatlar quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

M = 0,2 · E + 0,3 · T , sо‘m (4.7)

Omborlarni yoritish uchun yillik elektr energiyasi xarajatlari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

E_yor = 365 · F_yor · ω· t_yor · η₀ · C_el / 1000 , sо‘m (4.8)

bu yerda F_yor - yoritilishi kerak bо‘lgan ombor maydoni

(F_yor = F_om + F_avt) , m²;
ω - 1m² ombor maydonini yoritish uchun elektroenergiyaga bо‘lgan
ehtiyoj meyori, Vt/m²: ω = 2 Vt/m² - yopiq omborlar uchun;
ω = 0,5 Vt/m² - ochiq omborlar uchun;
t_yor - sutka davomida elektr chiroqlarining yoritish muddati:
t_yor = 12 ÷ 14 soat - yopiq omborlar uchun; t_yor = 10 ÷ 12 soat-
ochiq omborlar uchun.
Ortish-tushirish mashinalarini va yordamchi qurulmalarni amortiza-siyasi va ta’mirlash uchun yillik chegirma summasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

∑B_i = 0,01· [ ∑k_i ·Z_i · ( A_i + P_j.i + P_o.i)] , sо‘m (4.9)

bu yerda A_i - i turdagi (i  1, 2, . . . , n) mashina yoki qurilma uchun amortiza -

siya chegirmasining foizi;
P_j.i - i turdagi mashina yoki qurilma uchun joriy ta’mirlash
chegirmasining foizi;
P_o.i - i turdagi mashina yoki qurilma uchun oraliq ta’mirlash
chegirmasining foizi.
III. Bir tonna yukni ortish-tushirishning keltirilgan tannarxi:

C_kel = C + E · K , sо‘m (4.10)

bu yerda E - kapital mablag‘ samaradorligining meyoriy koeffitsiyenti

(E = 0,1 ÷ 0,12).
IV. Asosiy va yordamchi ishchilar yillik mehnat xarajatlariga bо‘lgan ehtiyoj, quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

∑ n_mex = Q_yil · K_q· (1 - α) · (n_m + n_yu) / Q_sm , kishi-sm / yil (4.11)

V. Asosiy va yordamchi ishchilarning о‘rtacha mehnat unimdorligi, quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

q_о‘ = Q_yil · K_q· (1 - α) / ∑ n_mex , t/kishi- sm (4.12)
VI. Xarakatdagi sostavni yuk operatsiyasida tо‘xtab turish vaqti, quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

T_t.t. = Q_sut / (Z · m · Q_t) , chas (4.13)

VII. Umumiy vagon-soat tо‘xtab turishlar, quyidagi formula yordamida anqlanadi:

∑ nT = 365 · n_band · T_t.t. , vag-soat (4.14)

bu yerda n_band- yuk operatsiyasida band bо‘lgan vagonlar soni:

n_band = n_4.j. agar n_4.j. > n_4.k. bо‘lsa;

n_band = n_4.k.. agar n_4.j. < n_4.k. bо‘lsa.

VIII. Ortish-tushirish ishlarini kompleks mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash chizmasidagi asosiy va aylanma fondlarni qaytarilmasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

O = Q_yil / (1,02 · ∑k_i ·Z_i) , t/sо‘m (4.15)

bu yerda 1,02- aylanma vositalarni asosiy fondlarga nisbatini inobatga

oluvchi koeffitsiyent.
(Texnika-iqtisodiy kо‘rsatkichlar konteynerlar uchun hisoblaganida
muvofiq formulalarga: Q_yil о‘rniga N_yil = 365 · N_sut ; Q_sm о‘rniga N_sm va Q_t о‘rniga N_t qо‘yiladi).