Ўзбекистон тупроқлари ва улардан қишлоқ ХЎжалигида самарали фойдаланиш

 СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ ТУПРОҚЛАРИ
ВА УЛАРНИНГ ҲОЛАТИ
Сурхондарё вилоятининг суғориладиган ҳудудлари-
нинг тупроқ қоплами турли-туман бўлиб, улар шаклланиш 
шароити ва хосса-хусусиятлари бўйича бир-биридан фарқ 
қилади. Сурхон-Шеробод водийсининг юқори қисми, яъни 
Сурхондарё ва унинг ирмоқлари қўшилган бўз тупроқлар 
минтақасида фақат автоморф тупроқлар эмас, балки ярим 
гидроморф ва гидроморф тупроқлар ҳам шаклланган. Жум-
ладан, бу минтақада суғориладиган типик, оч тусли бўз ва 
улар ичида шаклланган ўтувчи бўз-ўтлоқи, ботқоқ-ўтлоқи, 
ўтлоқи тупроқлар кенг тарқалган. 
Суғориладиган типик бўз тупроқлар Сурхондарё воҳа-
сининг юқори қисми тоғ олди ва дарё ёйилмалари ҳудудла-
рида тарқалган. Суғориладиган типик бўз тупроқлар ўртача 
ва оғир қумоқлардан, баъзи ҳолларда енгил қумоқлардан 
иборат бўлиб профилнинг қуйи қатламлари томон механик 
таркиби кам ўзгаради. Бу тупроқлар гипслашмаган ва шўр-
ланмаган, лекин айрим рельефнинг пастқам жойларида куч-

---

26
100 китоб тўплами
сиз шўрланган. Суғориш натижасида типик бўз тупроқларда 
агроирригацион қатламлар шаклланган. 
Лалми жигарранг тупроқлар механик таркибига кўра
ўрта ва оғир қумоқлидир. Бу тупроқларнинг гумус миқдори 
1,1-1,3%, азот 0,04-0,07% ни ташкил этади. Ўртача даражада 
сув эрозиясига учраган.
Суғориладиган оч тусли бўз тупроқлар Сурхондарё 
дарёси ҳавзасида катта майдонларни эгаллайди. Бу туп- 
роқлар тоғ олди (адир) қия текисликлари, Хўжаипок дарёси 
ёйилмаларини чекка қисмларидаги лёссимон ва аллюви-
ал-пролювиал ётқизиқларида шаклланган. Суғориладиган 
оч тусли бўз тупроқларни механик таркиби турлича бўлиб, 
ўрта, енгил қумоқдан ва қумлоқгача ўзгаради. Бу ҳудудларни 
суғориладиган оч тусли бўз тупроқлари шўрланмаган. Суғо-
риладиган оч тусли бўз тупроқларни ер ости сувлари чуқур 
жойлашган ерларда автоморф тартиби, пастқам ҳамда сизот 
сувлари ер юзасига яқин жойлашган ҳудудларда гидроморф 
режимга ўтиб, бевосита антропоген омиллар таъсири ости-
да ривожланиб боради.