Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир
Download 6.51 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'zbekiston yo\'li 431-23
|
‘ Қаранг:
Ислом Каримов. Ўзбемгсток: миллий истиқлол, иқгисод, сиёсат, мафкура. Асарлар, 1-жидд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й„ 128-6. 2Ўша асар, 128-6. юз ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ механизм ишлаб чиқилди. Биринчидан, Ўзбекистон ўтиш даврининг оғир, мураккаб дастлабки босқичларида про- фессионал парламентни шакллантириш йўлидан бормади. Чунки ташкилотчилик, етакчилик қобилияти, тажриба- си, хўжалик юритиш билими юқори бўлган кадрлар асосан хўжалик тузилмаларида ишлар эди. Уларни иқгисодиёт- дан ажратиб олиб, профессионал парламент фаолиятида банд этиш иқғисодий муаммолар кескин бўлган пайтда ислоҳотларга салбий таъсир кўрсатиши аниқ эди. Айни пайтда, ислоҳотларнинг ҳуқуқий асосларини яратишда уларнинг тажрибаси ва билимидан фойдаланмаслик ҳам мумкин эмас эди. Шу сабабдан улар ўзларининг асосий иш фаолияти- дан ажратилмаған ҳолда, парламентга жалб қилинди. Ис- лом Каримов бундай тартибни қуйидагича изоҳлаган эди: «Маълумки, депутатлар орасида атоқли олимлар, ишлаб чиқаришнинг йирик ташкилотчилари, тармоқ ва маҳал- лий давлат бошқаруви органларининг тажрибали раҳ- барлари бор. Уларнинг ўз тегишли соҳалари ва ҳукумат идораларини тарк этиши ҳозирги ғоят масъулиятли ўтиш даврида жамият, халқ ва умуман мамлакат манфаатларига таъсир кўрсатиши мумкинлиги инобатга олиниши зарур»1. Иккинчвдан, парламентда ҳуқуқшунослар, олимлар, амалиётчи мутахассис-экспертлардан иборат қонун лойи- ҳаларини тайёрлайдиган махсус ишчи гуруҳлари тузилди. Депутатлардан фақат бир қисми парламентда доимий фа- олият юритди. Учинчидан, Президент ва ҳукумат кўплаб қонунлар лойиҳасини яратишда фаол иштирок этди ва уларнинг ташаббускори бўлди. Мазкур ҳолат халқаро ҳуқуқ меъёр- ларига мос бўлиб, жаҳонда кенг тарқалган. Тўртинчидан, қабул қшшнадиган кўплаб қонунларнинг лойиҳаси дастлаб халқаро юридик ташкилотларда экспер- тизадан ўтказидци ва баъзилари мамлакатимизнинг ўзида жойларда кенг муҳокама қилинди. 1 Ислом Каримов. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Асарлар, 3- жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 Й.. 21-6. ит Ю4 ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ ШНЦЕПЦИЯЛАРИ Ислом Каримов «Ўзбекистон иқгисодий ислоҳотлар- ни чуқурлаштириш йўлида» асарида (1995 й.) ўтиш дав- рининг биринчи босқичи якунлари ва қилинган ишлар тўғрисида тўхталиб, ҳуқуқий асосларни яратиш беш йўна- лишда олиб борилганини, ўша пайтга келиб биргина «иқгисодиёт соҳасига тегишли бўлган, иқтисодий муноса- батларни шаюшантиришнинг ҳуқуқий негизини барпо эта- диган 100 га яқин асосий қонун ҳужжатлари» қабул қилин- ганини эътироф этади1. Ислоҳотларнияг ҳуқуқий негизини яратиш қуйидаги йўналишларда амалга оширилган эди: «Биринчи йўна- лиш - Ўзбекистоннинг давлат мустақиллиги, иқгисодий мустақиллигининг ҳуқуқий негизларини яратиш, давлат- ни бошқариш қоидаларини тартибға солувчи қонунларни қабул қилиш»1 2. Муаллиф ушбу йўналишда қабул қилин- тан қатор қонунларни санаб ўтади ва уларнинг умумий мазмунини очиб беради. Биринчи йўналиш доирасида қабул қилинган қонунлар ер, ер ости бойликлари, табиий ва минерал ресурслар, яратилган ишлаб чиқариш қув- ватлари Ўзбекистон халқининг ажралмас, мутлақ мулки эканлигини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлаб қўйди. Шу- нингдек, давлат бошқаруви турли даражалари вазифала- ри, ваколатлари чегараланди, аввал қайд этилганидек, миллий давлатчилигимиз тарихий институти — ҳокимлик бошқаруви ва ўзини ўзи бошқариш институти — маҳалла, қишлоқ фуқаролар йиғинлари тикланди. «Иккинчи йўналиш — тизимдаги ўзгаришларга, сифат жиҳатдан янги иқгисодий муносабатлар ва энг аввало, мулкчилик муносабатларига асос соладиган қонунлар маж- муасини яратиш»3. Ушбу йўналишда мулкчилик ҳуқуқига, мулкчиликнинг барча шакллари тенг ҳуқуқдилигига, ерга эгалик қилиш ҲУҚуқига, мерос қилиб қолдириш ва шу каби масалаларга оид меъерлар ва қонунлар мажмуаси яратилди. 1 Ўша асар, 197-6. 2 Ўша асар, 197-6. 3Ўша асар, 198-6. 105 ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ Учинчи йўналиш — «хўжалик юритишнинг ва инсти' туционал ўзгаришларнинг бозор шароитларига мос кела- диган йнги механизмини яратиш»1. Ушбу Йўналишда қабул қилинган қонунлар улкан мажмуани ташкил этади. Унда корхоналар, хўжалик юритувчи, ҳар хил даражада ва мулкчилик шакллари асосида ташкил этилган субъектлар мақомлари, бозор инфратузилмалари тўғрисидаги меъёр- лар акс этган. «Тўртинчи йўналиш - Ўзбекистонни халқаро муноса- батларнинг тенг ҳуқуқли субъекти сифатида таърифловчи ҳуқуқий нормаларни яратишдан иборат»1. Ушбу йўналишда респубдикамизнинг ташқи иқтисо- дий фаолияти, чет эллик инвесторларнинг ҳуқуқ ва ман- фаатларини ҳимоя қилиш, Ўзбекистоннинг хатқаро таш- килотларга аъзо бўлишини тартибга солувчи қонунлар қабул қшшнди. Бешинчи йўналиш — инсон ҳуқуқлари, республикада ижтимоий кафолатлар, аҳолини ижтимоий қўллаб-қувват- лашга оид қонунлар яратншЎ Ушбу йўналишда қабул қилинган қонунлар сони ҳам салмоқли. Чунки у ижтимоий кафолатлар, инсон ҳуқуқла- ри, меҳнат қилиш, бакдлик масалаларидан тортиб то таъ- лим, соғлиқни сақдаш, ижтимоий таъминот, маданият ва спортгача бўлган масалаларни қамраб олади. Туб ислоҳотларнинг ҳуқуқий базасини яратиш билан бир қаторда, юқорида таъкидданганидек, давлат тузилма- лари чуқур ислоҳ қилинди. Ўзбекистон мустақилликка эришган 1991 йилда собиқ СССР даврида сайланган ўн иккинчи чақириқ Олий Кенгаш фаолият юритар эди. Мустақилликнинг илк қадамлари кўп жиҳатдан ушбу Олий Кенгаш билан боғланган. Ўзбекистоннинг биринчи Пре- зидентини сайлаган, мамлакатимиз мустақиллиги тўғри- сидаги конституциявий қонунни ва Ўзбекистон Респуб- 1 Ислом Карнмов. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, Дсарлар, 3- жилд, Т,, «Ўзбекистон», 1996 й., 199-6. - Ўша асар, 200-6, 3 Ўша асар, 201-6, я т юб ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ ликаси Конституциясини қабул қилган айнан шу Олий Кенгашдир. У мустақиллик: қулга киритилганидан кейин ваколати тугагунга қадар салкам 200 ға яқин қонун ва 500 дан зиёд қарор қабул қилган1. 1995 йилдан собиқ Олий Кенгаш ўрнига биринчи ча- қириқ Олий Мажлис фаолиятини бошлади. Бу Ўзбекис- тоннинг сиёсий тазимида сифат ўзгаришлар бошланга- нидан далолат эди, Мамлакатимизнинг қонун чиқарувчи органи шунчаки номини ўзгартиргани йўқ. ОлиЙ Маж- лисга сайловлар мустақил Ўзбекистон Конституцияси ва унга мувофиқ қабул қилинган сайлов тўғрисидаги қонун- га биноан, илк бор кўп партиявийлик асосида ўтказилди. Собиқ ОлиЙ Кенгашга сайлов СССР қонунлари асосида якка партаявийлик шароитида ўтказилган эди. Кўп партиявийлик парламентда ҳар бир партиянинг фракциялари бўлишини тақозо этади. Партия фракция- ларининг фикрлари баъзи масалаларда ўзаро мос келмас- лиги мумкин. Бу қонун ва қарорлар баҳслар ва келишув- лар орқали қабул қилинишига, бинобарин, улар сифати- нинг ўсишига хизмат қилади. Ижроия ҳокимият ҳам тубдан ислоҳ қилинди. Унинг тузилмалари янги демократик бошқарув тамойилларига ва бозор муносабатларига мослаштирилди. Масалан, Дав- лат режа қўмитаси тугатилиб, унинг ўрнида Иқгисодиёт вазирлига ташкил этидди. Давлат мулки хусусийлашти- рилиши, иқтисодиёт тармоқтарида нодавлат мулк улуши ортиши жараёнида қатор вазирликлар тугатилди, уларнинг Ўрнида турли бирлашмалар, холдинглар, компаниялар, агентликлар ва боцгқа тузилмалар вужудга келди. Бу иқги- содиётни бошқаришга давлатнинг бевосита аралашуви камайиб боришига, хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий эркинликлари ўсишига ёрдам берди. Шу ўринда Қайси вазирлик қандай ташкилотга айлантирилганини бирма-бир санаб ўтиришнинг ҳожати йўқ. Биз учун муҳи- ми бу борадаги ислоҳотларнинг мазмуни ва умумий нати- жасидир. Ўша асар, 107 \ t t t ЎЗБЕШСТОН ЙЎЛИ Ҳокимиятнинг учинчи тармоғи — суд-ҳуқуқ тизими ислоҳотлари мазмуни ва кўлами ҳам кам бўлган эмас. Энг аввало, суд ҳокимияти мустақил бўлди. Унинг устидан назорат қиладиган партия ташкилоти қолмади. Судлар ихтисослашиб, жиноят ишлари бўйича, фуқаролик ишла- ри бўйича ва хўжалик ишлари бўйича судларга бўлинди, Ушбу ҳолат бошқа давлатларда учрамайди. Уларда судлар эмас, судьялар ихтисослашади. Судларнинг ихтисослаши- ши Ўзбекистонда давлат ва жамият қурилишида ўтказил- ган ислоҳотларнинг ўзига хос жиҳатларидан бири бўлди. Конституция қабул қилиниши муносабати билан респуб- ликамизда илк бор Конституциявий суд ташкил қшшнди. Адвокатура, прокуратура ва ички ишлар каби ҳуҳуқ идоралари ислоҳ қилинди. Адвокатура институтининг ҳуқуқи ва мавқеи қонун йўли билан оширилди. Бош- қаларининг вазифалари қонун орқали аниқ белгилаб қўйилди, уларга баъзи бир ўзгаришлар киритилди. Исло- ҳотлар жараёнида нафақат давлат институтлари янгилан- ди, шунингдек, жамиятда ҳам чуқур институционал янги- ланишлар юз берди. Совет даврининг ВЛКСМ, КПССга ўхшаш сиёсий жамоат ташкилотлари тугатилди, илгари фахрийлар кенгаши деб аталган тузилма «Нуроний» жам- ғармасига айлантирилиб, янги асосларда қайта ташкил қилинди, жамоат, нодавлат нотижорат ташкилагларининг кўпчилиги янгитдан вуж>дга келди. Ўзини ўзи бошқариш органларидан ҳисобланган маҳалла ва қишлоқ фуқаролар йиғини ҳақида эса аввал гапирилган эди. «Маҳалла», «Ну- роний» жамғармалари, Хотин-қизлар қўмиталари ва кўплаб нодавлат нотижорат ташкилотларидан ташқари инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Мажлис вакили - Омбудсман ва унинг жойлардаги вакиллари, Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ, Фуқаролик жамиятини ўрганинг инсти- тути ва унинг ҳудудий бўлимлари, Президент ҳузурида Амалдаги қонун ҳужжатлари мониторинги институти, Ўзбекистон маданияти ва санъати форуми, «Соғлом ав- лод учун», «Истеъдод», «Олтин мерос», «Ижод» ва шу каби қатор жамғармалар, «Камолот» ЁИҲ, «Келажак овози» ёшлар ташаббуслари маркази, Республика Маънавият тар- ш т Ю 8 ИСЛОҲОТЯАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ кибот маркази, Миллий ғоя ва мафкура илмий-амалий маркази, кўпдан-кўп эркин оммавий ахборот воситалари мамтакатимизда фуқаролик жамиятини ривожлантириш йўлида ўтказилган институционал ислоқотларга мисолдир. Давлат ва жамият қурилиши, демократик яслоҳотлар концепциясининг мақсадлари ва мазмун-моҳиятини те- ранроқ тушунишда Ислом Каримовнинг қуйидаги сўэла- ри ёрдам беради: «Шаюьтанаётган ижтимоий-сиёсий ҳамда давлат тизими. бир томондан - халқимизнинг кўп асрлик тарихи, маданияти, анъаналарига, шу билан бирга, жа- ҳоннинг энг илғор тажрибаларига таянса, иккинчи томон- дан ~ мавжуд реал шарт-шароитлар, тарихий истиқболни назарда тутади. Тарихий истиқболимизни эса биз жаҳон ҳамжамиятида муносиб ўрин эгаллашда деб биламиз»1. Давлат ва жамият қурилиши соҳасида ўтказилаётган ислоҳотлар мазмуни Ўзбекнстон барқарор иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, маънавий-маданий ривожтаниш йўли- га тушиб олгандан кейин аста-секин «кучли давлатдан кучли фуқаролик жамияти» томон ўзгара борди. Бу жара- енда давлат ўзининг айрим ваколат ва вазифаларини мар- казий ҳокимиятдан маҳдчлий ҳокимиятларта, кейинги- ларининг баъзи бир вазифаларини эса ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич ўтказа бошлади. Давлат ва жамият қурилишида, бошқа соҳалардаги каби, ислоҳот- ларнинг янада чуқурлашишида Ислом Каримовнинг би- ринчи чақириқ Олий Мажлис XIV сессиясидаги «Ўзбе- кистон XXI асрга интилмокда» маърузаси муҳим аҳамият касб этди. Бу пайтта келиб (1999 Йил, апрель) давлат ва жамият институтларини, иқгисодиёт асосларини қайта ташкил қилиш, ислоҳотларнинг қонунчилик базасини яратиш, иқгисодиётни барқарорлаштириш каби ўтиш даврининг ЭНГ долзарб ташкилий-қайта қуриш ишлари якунлзнган, мамлакат ҳаётининг барча йўнатиш ва соҳаларида барқарор юксалишга чиқиб олинган эди. Бундай шароитда исло- Download 6.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|