Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

Б
еш
инчидан,
бозорнинғ ўзгарувчан шароитларида меҳ- 
нат қилишга лаёқатли бўлган кадрлар тайёрлаш. Ушбу 
дастурий вазифа республикада дастлаб турли ўқув ва ма- 
лака ошириш курслари тизими яратилишига, чет элларга 
ўқишга ва малака оширишга кўплаб мутахассислар ва 
ёшларнинг жўнатилишига, таълимнинг ва кадрлар тайёр- 
лашнинг барча бўғинларида янги давлат стандартлари 
ишлаб чиқилишига ва натижада Кадрлар тайёрлаш мил- 
лий дастури ва концепцияси яратилишига асос бўлди.
Кўриниб турибдики, «Истикдол йўли: муаммолар ва 
режалар», «Ўзбекистоннинғ ўз истиқлол ва тараққиёт Йўли» 
асарларцда иқтисодий ислоҳотлар концепциясининг та- 
мал тоши қўйилпш эди. Ислом Каримов ушбу асарларида 
олға сурган ғояларни, тамойилларни, вазифаларни кейингм 
асарларида янада ривожлантирди. Бу борада унинг «Ўзбе- 
кистон иқгисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида» 
асари муҳим аҳамият касб этади.
Асарда иқгисодий ислоҳотларнинг ўтиш даври биринчи 
босқичи тажрибаси чуқур таҳлил этилиб, унинг сабокда- 
ри - ютуқлари ва ҳал қилинмаган муаммолари умумлаш- 
тирилди, тегишли хулосалар чнкдрилди, иккинчи босқич 
учун асосий устувор вазифалар белгиланди. Ана игундай 
устувор вазифалардан бири хусусийлаштириш экани 
таъкидданди: «Иқгисодиётни ислоҳ қилишнинг стратегик 
мақсадларидан келиб чиққан ҳолда иккинчи босқичда 
давлат мулкини хусусийлаштириш ва ижтимоий йўналти- 
рилган кўп укладли иқтисодиетни шакллантириш юзаси-
1 
Ҳаранг:
Ислом Карнмов. Биздан озод ва обол Ватан қолсин.. Асар- 
лар, 2-жида, Т., *Ўзбекистон», 1996 й., 7-6.
i57 m *

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
дак бошланган иш давом этшрилади. Бу иккинчи бос- 
қичнинг устувор вазифасидир»1.
Хусусийлаштириш орқали, Президент таъбири билан 
айттанда, камида иккита вазифа ҳал қилиниши керак:
1. Мудкни ҳақиқий эгасига топшириш.
2. Кўп укладли иқгисодиёт ва рақобатчилик муҳитини 
шакллантириш.
Мулкнинг ҳақиқий хўжайини ким? У «ўзига теккан 
мулкни шамолга совурмасдан ёки шахсий бойлик ортти- 
риш манбаига айлантириб юбормасдан»*
2, балки корхона- 
ни қайта жиҳозлаб, такомиллаштириб, рақобатдош сифат- 
ли маҳсулот ишлаб чиқара оладиган тадбиркор кишидир. 
Аслида, мулкни ҳақиқий эғасига топшириш жуда қийин 
иш. Совет даврида эгалик ҳисси одамларда йўқолиб кет- 
ган эди. Кимлардадир бу ҳис сақланиб қолган бўлса, у 
кўпроқ ярим яширин фаолият юритаётган тизимда ишла- 
ган, ноқонуний иқтисодий фаолият еки юлғичлик, ўгир- 
лик билан шуғулланган киши бўлган.
Хусусийлаштириш жараёнида дастлаб билими, савияси, 
ташкилотчялик қобилияти ҳар хил фуқаролар мулк эгаси 
бўлди. Шу жумладан, технологияни яхши биладиган, 
ишлаб чиқариш жараёнини пухта ташкил қила оладиган 
ҳалол, ишчи-хизматчилари ҳурмат қиладиган муҳандис 
технологлар ёки малакали иқғисодчи ва бухгалтер бўлган 
айрим мутахассислар ҳам мулкдор бўлди. Аммо биринчи 
тоифага мансуб кишиларнинг бозорни билмаслиги, ин- 
вестицияларни жалб қила олмаслиги оқибатида дастлаб 
корхонасида ишлаб чиқариш ҳажми қисқара борди, ке- 
йин умуман тўхтаб қодди. Ёки, аксинча, иқтисодчилар 
қўлига ўтган корхоналарда технологик жараён издан чиқ- 
қан ҳоллар учради. Улар корхонани қайта жиҳозлашда 
технологик ускуналарнинг энг замонавийларига, қиммат- 
ларига эмас, арзонроғига, яъни маънавий эскира бошла- 
ганига харидор бўлган ҳолатлар кузатилди. Баъзи янги
' Ислом Каримов. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Асарлар, 3- 
жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., ЗОЗ-б.
2
Ўша асар, 304-6.
§ №
158

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
мулкдорларни ишлаб чиқариш қийинчиликлари эсанкира- 
тиб кўйган ҳоллар ёки давлат идоралари, назорат органлари 
ходимларининг бюрократик тўсиқлари ва тамапгрликлари 
қўлини ишдан совутган ҳоллар ҳам бўлиб турди. Бойлик 
орттириш, чайқовчилик мақсадларида мулкка эгалик қил- 
ган ёки хусусийлаштириб олған мулкни тасарруф этишда 
зиммасидаги мажбуриятларни бажармаган кимсалар ҳам 
■
йўқ эмасди. Буларнинг барчаси мулкнинг ҳақиқий муно- 
’ 
сиб эгасини топиш анча қийин масала эканини яна бир 
: 
бор тасдиқлайли.
Айни мулоҳазаларни айтишдан мақсад, хусусийлаш- 
тириш жуда мураккаб жараён эканини, силлиқ кечмага- 
нини уқувчига эслатиш баробарида Ислом Каримовнинг 
ушбу масалада ҳам муаммоларни оядиндан кўра олгани- 
ни атоҳида қайд этишдир.
Хусусийлаштиришнинг иккинчи вазифасига келсак, у, 
энг аввало, собиқ совет иқгасодиётида қарор топган тор тар- 
моқ монополиясига барҳам беради. Ўтиш даврида, ҳақиқий 
рақобат муҳити эндигина кур.ак ота бошлаган шароитда 
давлатга қарашли бўлмаган, аммо монопол мавқега эга кор- 
хоналар «нархларни кўгариш ҳисобига юқори иш ҳақи тўла- 
ншшши таъминлашга интилмоқдалар. Бу эса пулнинг қацр- 
сиэланиши ортиб бориши сабабларидан биридир» .
Монополизмга қарши курашиш ишлаб чиқарувчи зўра- 
воштигиаан истеъмолчини ҳимоя к?ишшнгшг асосий усул- 
ларидан биридир. Ислом Каримов иқгисодий концеппия- 
сида ҳам у етакчи ўрин эгаллайди. Ўтиш даврининг бош- 
ланишида кўпроқ давлат монополизмига барҳам бериш 
тўғрисида гапирилган бўлса, энди, хусусийлаштириш жа- 
раёнида янги мулк эгасига корхонанинг яна аввалги мо- 
нопол мавқега ўтиншнинг олдини олиш тўгрисида айтил- 
моқца: «Шу боисдан монополиялаштирилган тузилмаларни 
хусусийлаштириш чоғида ишлаб чиқаришнинг ўзини нис- 
батан ихчамлаштириш, уни яккаҳокимликдан чиқариш 
чораларини кўриш зарур»2.
1 Ислом Каримов, Ватан сажоагоҳ каби муқаддасдир, Асардар, 3-
жидд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 307-6.
гЎша асар, 307-6,
159 U Y ft

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
Юқорида таъкидланганидек, хусусийлаштиришдан 
пировард мақсад мулкни шунчаки давлат тасарруфидан 
чиқариш эмас, балки сифатли ва рақобатдош маҳсулот 
ишлаб чиқариш, аҳолининг эҳтиёжларини қондириш, тур- 
муш даражасини юксалтиришдир. Шундан келиб чиқиб, 
зарур ҳолларда хусусийлаштирилган корхоналарда ишлаб 
чиқариш тузилишини диверсификация қилиш (шу жумла- 
дан, корхонада технологак жараённи ўзгартириш ҳисоби- 
дан янги турдаги маҳсулотлар ишлаб чиқариш) мумкин, 
деб топилди. Ўтиш даврининг биринчи босшгчида бунга 
рухсат беридмас, «хусусийлаштирилган корхоналардан 
маълум давр давомида аввалги фаолияти соҳасини сақлаб 
қолишлари талаб қилинар эди. Энди бундай чеклашлар 
бекор қилинди»’.
Юртбошимиз иқгисодиётнинг нодавлат секторини, кўп 
укладли иқгисодиетни шакллантиршцда хусусий гаштириш 
ягона йўл эмаслигини уқгиради. У якка тартибдаги хусу- 
сий мулкчиликка тсосланган ҳамда турли хил коопера- 
тивлар, ширкатлар, масъулияти чекланган жамиятлар кўри- 
нишидаги янгитдан кичик бизнес корхоналарини ташкил 
этишни иккинчи қудратли жараен деб ҳисоблайди, Ки- 
чик ишлаб чиқаришнинг ривожланишига бутун чоралар 
билан ердам кўрсатиш мақсадида бу соҳа субъектларини 
ташкил этиш ва рўйхатдан ўтказишни соддалаштириш, 
улар учун имтиёзли солиқ тизими жорий қилиш, кредит- 
лар ва модций ресурслардан фойдаланишда кенг имконият- 
лар яратиш, ташқи иқгасодий фаолиятда эркинлик бериш 
вазифаларини қўяди. «Биз кичик бизнесга, хусусий тадбир- 
корликка нисбатан республикамизни иқтисодий жиҳат- 
дан жадал ривожлантиришни таъминлайдиган омил деб 
қарамоғимиз лозим»2, — деб таъкидлайди Ислом Каримов.
Ўтиш даврининг иккинчи босқичида хусусийлаштириш 
жараёнини янада ривожлантириш ва чуқурлаштиришнинг 
асосий йўналишлари сифатида қуйидагилар белгиланди: