Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир
Download 6.51 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'zbekiston yo\'li 431-23
|
1. Иқтисодий ислоҳотлар мақсадн: маъмурий-буйруқ-
бозлик ва фондлар тақсимотага асосланган режали иқги- содиётдан ижтимоий йўналт ирилган эркин бозор муно- сабатларига асосланган кўп укладли иқтисодиётга бос- қичма-босқич ўтиш орқали аҳолининг иқгисодий фаол- лигини ва турмуш фаровонлигини юксалтириш. Иқгисодий ислоҳотларнинг пировард мақсади — ин- сон, унинг муносиб ҳает кечиришидир. Ушбу мақсад «ис- 1 1 «Халқ сўзи», 2008 йил 25 декабрь. 183 \\\% Ў36ЕКИСТОН ЙЎПИ лоҳотлар ислоҳот учун эмас, инсон учун» тамойилида ўз ифодасини топади. 2. Иқтисодий ислоҳотлар асосий йўналишлари ва усту- ворликлари. 2.1. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш, хусусий- лаштириш ва ҳақиқий эгасига топшириш, Бунда хусусий- лаштиришни кампаниябозликка айлантирмасдан зарур шарт-шароитлар, шу жумладан, аҳолининг, тадбиркорлар- нинг онш, қарашлари ривожланшшши ҳисобга олиб, бос- қичма-босқич ўтказиш. Мулклар шаклининг тенг ҳуқуқ- лилигини таъминлаган ҳодца ривожлантиришда хусусий мулкка устуворлик бериш, 2.2. Қишлоқ хўжалигида ислоҳотлар ўтказишга усту- ворлик бериш. Деҳқонда ерга эгалик ҳиссини қайта тик- лаш. Бу мақсадда унга ерни мерос қилиш ҳуқуқи билан абадий фойдаланишга бериш (ерга давлат мулкчилигини сақлаган ҳолда). Фермерлик ҳаракатини кенг кўламда ривожлантириш. Деҳқон ва фермерларга хизмат кўрсатадиган инфратузил- мани яратиш ва ривожлантириш. Қайта ишлаш саноати- ни қишлоққа олиб кириш. Деҳқоннинг ўз меҳнати пиро- вард натижаларидан манфаатдорлигини ошириш. Қишлоқда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка, айниқса, хизмат кўрсатиш соҳаси ривожланишига кенг Йўл очиш, 2.3. Иқгисодиётда таркибий ўзгаришлар қилиш, уни хом ашё етказиб берувчидан кўпроқ тайёр маҳсулот ишлаб чиқарувчига айлантириш. Иқтисодиётнинг етакчи соҳалари ривожланишига, тайёр маҳсулот ҳамда импорт ўрнини босувчи ва экспорт- га мўлжалланган маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган корхо- налар қурилишига, ишлаб чиқаришни диверсификация ва модернизация қилишга, замонавий технологияларни ривожлантиришга устуворлик бериш. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни, хизмзт кўрсатиш соҳасини ҳар томонлама изчил ривожл антириш • Мамлакатнинг ялпи ички маҳсулотида уларнинг улуши- ни доимий равишда ошириб бориш. Аҳолини иш билан вт i84 ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АООСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ таъминлаш ва даромаддарини кўпайтиришда уларни асо- сий омиллардан бирига айлантириш. 2.4. Бозор инфратузилмасини яратиш, уни ривожлан- ган бозор талабларига мос бўлишига эришиш (фонд, то- вар-хом ашё, қимматли қоғозлар биржалари, тижорат банклари, аудит, консалтинг фирмалари, инвестиция жамғармалари, сутурта, траст компаниялари ва ҳ.к.) 2.5. Молия-кредит ва солиқ-бюджет тизимини иқгисо- дий ислоҳотлар талабларига мослаштириб бориш. Банклар тармоғини кенгайтириш, тижорат банкларининг иқтисо- дий ислоҳотларда, инвестиция сиёсатидаги ролини ошириб бориш. Уларни кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлар- нинг ҳақиқий шерикларига айлантириш. Банкларнинг ортиқча кредит эмиссияларига йўл қўй- маслигига эришиш. Солиқ юкини корхоналарга ва жисмоний шахсларга ислоҳотлар жараёнида камайтириб, солиқ базасини кен- гайтириб бориш. Солиқ тизимини фискал вазифаларни бажаришдан ташқари ислоҳотларни рағбатлантирувчи омилга айлантириш. Республика иқгисодиёти учун зарур корхоналарта ва соҳаларга солиқлардан имтиёзлар ва преференциялар бе- риш. 2.6. Иқгисодиётга хориж сармояларини, айниқса, тўғ- рцдан-тўғри инвестицияларнн кенг жалб қнлиш. Хори- жий шериклар билан доимий иш олиб бориш, улар билан ўзаро манфаатли лойиҳалар, тадбирларни амалга ошириш, Қўшма корхоналар тузиш. Бунинг учун уларга зарур иқги- содий шарт-шароитлар (молия, солиқ, божхона масалала- рида, моддий ресурслар, фондлар, хизмат кўрсатиш ва ло- гисгика масалаларида ва ҳ.к.), ҳуқуқ!ГЙ кафолатлар яратиш. 2.7. Замон, ҳаёт талабларини, ички ва жаҳон бозори- Даги аҳвол ва конъюнктурани ҳисобга олиб иқгисодий ислоҳотларни чуқурдаштириб бориш, уларни амалга оши- Риш жараёнига тегишли аниқликлар киритиб, устувор- ликларни белгилаб бориш, хўжалик юритувчи субъектларга зарур ёрдамларни кўрсатиш. 2.8. Аҳолининг, хўжалик юритувчи субъектларнинг i85 m % ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ иқтисодий билимлари ва тафаккурини ўстириб борииқ уларни ислоҳотлар жараёни муаммолари, ечимлари ла ютуқларидан мунтазам хабардор этиб, ислоҳотларга хай- рихоҳтигини, иқтисодий фаоллигини оширишга эришицг. 2.9. Замонавий иқтисодий билимларга эга менежерлар, маркитологларни, аудитор, солиқчи, молиячиларни тар- биялаш. Фермерларга замонавий иқгисодий ва агротехник билимлар олишда, зарур кадрлар топишда ёрдамлашиш. 4. И Ж ТИ М О И Й ВА МАЪНАВИЙ ИСЛОҲОТЛАР КО Н Ц ЕПЦ И ЯСИ Ўзбекистонда туб ислоҳотларни амалга ошириш наза- риясида инсон барча ислоҳотларнинг мақсадига айланти- рилган, ислоҳотлар инсон учун амалга оширилаётгани, шу сабабдан ижтимоий ислоҳотларга муҳим ўрин ажратилга- ни, кучли ижтимоий сиёсат юритиш ва аҳолининг муҳ- тож қатламларини бозор иқгисодиётига ўтиш жараёнида муҳофаза қилиш ўзбек моделининг тўртинчи тамойили эканлиги тўғрисида биринчи бобда гапирилгаи эди. «Барча ислоҳотларнинг - иқгисодий, демократик, сиё- сий ислоҳотларнинг асл мақсади инсонга муносиб тур- муш ва фаолият шароитларини вужудга келтиришдан ибо- рат»'. Ижгимоий муҳофаза дастлаб уч йўналишда олиб борилди: 1) нархлар эркинлаштирилиши ва пулнинг қадр- сизланиши ортиб бориши туфайли ўртача иш ҳақи ҳам доимий равишда ошириб борилди, индексация қилидди; 2) республика ички бозори айниқса, бўшаб, ортиб қолган эски рублдан турли Йўллар билан ҳимоя қилинди. Ички бозорнинг асосий ҳимоя усули ўзимизнинг сўмни жорий этиш бўлди; 3) нарх-наво кўтарилиши муносабати билан аҳолига дастлаб дотация бериш шаклида, сўнгра ҳақиқий муҳтож қатламларни мақсадли ҳимоя қилиш шаклида амалга оширилди. Дотация ҳаммага баб-баравар берил- ган, унда ишловчининг ойлик маош миқдори, оиланинг даромади, аҳолининг ҳақиқий муҳтож қатламлари ҳисоб- 1 Ислом Карвмов. Ватан саждагоҳ кабн муқаддасдир. Асарлар. 3- жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 259—260-6. а т i86 ИСЛОҲОТЛАРНИИГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ ға олинмасдан, ёппасига амалга оширилган эди. Мақсадли ижтимояй ҳимояга ўтиш бу соҳада ҳам сунъий равишда тенглаштариш тамойилидан воз кечиш имконини берди. Бу, ўз навбатида, боқимандалик кайфиятидан қутулишца муҳим қадамга айланди. Мақсадли ижтимоий ҳимояни фақат давлат идорала- ри (ижтимоий таъминот' ва молия идоралари) орқали ҳаётга татбиқ этиш қийин. Чунки мазкур идоралар ходимлари аҳоли тўрар жойларида, оилаларда аҳвол қандайлигини билмайдилар, ҳар бир оиланинг реал даромадларини ўрга- ниб чиқишнинг иложи ҳам, бунинг учун уларда махсус ажраталған штатлар ҳам йўқ. Мақсадли ижтимоий ҳимоя ҳақиқатан адолатли ва аниқ олиб борилиши учун фуқаро- ларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ёрдамидан фой- даланиш маъқул топилди. Ҳаёт бу ёндашувнинг тўғрили- гини кўрсатди. Маҳалла ва қишлоқ фуқаролар йиғинлари аста-секин ижтамоий муҳофазани кимга, қайси муддатга тайинлаш, кимга бир марталик ёрдам кўрсатиш масала- ларини ҳал қилишни тўлиқ ўз қўлига олди, яъни амалда маҳаллий ҳокимият идораларининг бу борадаги вазифа- ларининғ бир қисми маҳалла зиммасига ўтказилди. Ҳамма нафақалар ва моддий ёрдам фақат оила орқали етказиб берила бошлади. Натижада, 1994 йилдан ижтимоий ҳимояни тубдан ўзгартириб, унинг янги тизимини яратиш имкони туғил- ди. Биринчидан, бола боқувчи оналарга, ишлаш-ишла- маслигқдан қатьи назар, икки йилгача нафақа тўланади- ган бўлди. Иккинчидан, 1994 йил сентябридан болаларга бериладиган йигирмадан зиёд турли нафақалар ўрнига ўн олти ёшгача болалари бўлган оилалар учун ягона нафақа жорий этилди, унинг миқдори нафақа олувчи оила тар- киби ҳамда энг кам иш ҳақинннг ўзгариши билан бевосита боғлиқ қнлиб қўйилди1. Учинчидан, ўша йилнинг октябрь ойидан кам таъминланган оилаларга модций ёрдам жо- рий этилди. Маҳалла орқали аҳолининг бевосита иштироки асо- ‘ Ўша асар, 269-6. 187 1111 ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ сида ялпи ичкн маҳсулотнинг бир қисми му\тож киши- лар фойдасига қайта тақсимданди. Бу, бириичидан, иж- 'гимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти шаклланаётга- нига мисол бўлса, иккинчи томондан - ижтимоий ҳаёт- нинг демократлашувига, фуқаролик жамияти асослари ривожланаётганига жуда ёрқин бир далилдир. Бундай мақ- садли ижтимоий ҳимоя андозасининг ўзи ҳам, амалға оши- риш механизми ҳам ноёб ва ўхшаши йўқцир. Бу Ўзбекис- тоннинг ўз миллий андозасидир. Аҳолининг ижтимоий ҳимоя учун миллий даромадни қайта тақсимлашда қатнашиши фуқароларнинг жамият бошқарувида иштирок зтишига яна бир мисолдир. Ушбу амалиет сайловларда овоз бериш ва бошқа демократик акдиялар уюштиришдан кам бўлмаган ижтимоий-сиёсий аҳамиятга эга. У Ўзбекистонда ҳақиқий демократия ва фуқаролик жамияти асослари тобора мустаҳкамланаетга- нидан далолатдир. Айни пайтда биз ғурур билан айгиши- миз мумкинки, бу ўзбек халқиникг йигирма йгш ичида жаҳон халқлари демократик қадриягларни, фуқаролик жамиятини ривожлантириш бўйича тўплаган тажрибасн- ни б<, 1 йитишга қўшган миллий ҳиссасидир. Ўтиш даврининг иккинчи босқичида дастлабки боеқич- шгнг сабоқзари ва тажрибаси ҳисобга олинди. «Асосий сабоқ шундан иборатки, - деб езади Ислом Каримов, - ижтимоий ҳ1Гмоя мезонлари ва воситаларини танлашда, ижтимоий адо- лат тамойиллари, ижтимоий кўмаклашувда аҳолининг аниқ табақаларини мўлжаллаб иш тутиш, шу мададгшнг имкони борича кўпроқ самарали бўлишига эришиш чоралари тўла- тўкис ҳисобга олгшиши лозим»1. Муаллиф бу жараёнда мил- лий анъаналар ва урф-одатларға таяниш, уни бошқа ижти- моий ва иқтисодий соҳаларга доир муаммолар билан узвий боғликдикда амалга ошириш лозимлигини уқтнради. «Давлат аҳолининғ муҳтож табақаларини қўллаб-қув- ватлаш ҳамда ўз кучи ва мулкини гаровга қўйиб, оштаси- нинг фаровонлигини таъминлашга интилувчи ва шунга 1 Ислом Каримов. Ватан саждаго\ каби кгуқаддасдир Лсарлар, 3- жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й,, 274-6. Ш Ш 188 ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ қодир бўлган бошқа барча кишилар учун тенг шароит ҳамда қулай муҳит яратиш йўли билан ижтимоий барқарорлик ва жамиятдаги иноқликминг кафили бўлмоғи лозим»* 1. Тенг шароит ва қулай муқит яратиш ислоҳотларнинг кейинги босқичларида ижтимоий адолатни таъминлаш ва ислоҳот- ларни жадаллаштиришнинг, аҳолининг ижгимоий-иқги- содии фаоллмгини оширишнинг, нагижада ўрта синфни шакллантирингнинг муҳим омили бўлиб хизмат қилди. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқгисодиётини вужуд- га келтириш ҳам, давлат ва жамият қурилишидаги исло- ҳотлар ҳам, маънавий тикланиш ва юксалиш борасидаги чора-тадбирлар ҳам ижтимоий адолат тамойилига таяниб олиб борилди. Ижтимоий адолатнинг таъминланиши жа- мият барқарорлиги асосини ташкил этди, одамларнинг давлатга ва ислоҳотларга ишончини мусгаҳкамлади. Чунки адолатпарварлик ғояси халқимизнинг онгига, маънавия- тига минг йиллар давомида чуқур сингган, унинг қадри- ятлар тизимида муҳим ўрин эгаллайди. Адолатпарварлик ғоясица дунёвий ва диний қадриятлар бирлашиб кетган. Ислом Каримовнинг «Одамлар қийинчиликларга чидаши мумкин, аммо адолатсизликка чидай олмайди» деган сўзла- ри ислоҳотларни амалга оширишнинг маънавий мезонла- ридан бирига айланди. Ижтимоий адолат тушунчасидан келиб чиқиб, исло- ҳотлар жараёнида «жамият ҳаддан ташқари бойларга ва ҳадцан ташқари камбағалларга ажралиб кетишига йўл қўйишга бизнинг ҳаққимиз йўқ»2, - деб ёзади давлатимиз раҳбари. Жамият кескин ижтимоий-синфий табақаланиб кетишининг олдини олиш, аксинча, иқгисодий, ижтимо- ий-сиёсий барқарорликнинг негизи ҳисобланадиган ўрта синфни аста-секин шакллантариш, муҳгожларга модций ёрдам кўрсатиш Ўзбекистонда ижтамоий ислоҳотлар ўгказиш ва уни чуқурлаштириш концепциясининг асосий тамойил- ларидан биридир. Шу сабабдан ўтиш даври ислоҳотлари- нинг иккинчи босқичида ҳам ижтимоий ёрдам тизимини 1 Ўша асар, 274-6. 1 Ўша асар, 355-6. 189 'Л%% ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ такомиллапггириш, ижтимоий адолатни рўёбга чиқариш- да маҳалланинг ролини ошириш ва маҳалла институтини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш вазифалари белтилан- ди. Шунингдек, аҳолини зарур истеъмол моллари, ижти- моий-маиший хизмат турлари билан таъминлаш, бандлик муаммоларини ҳал этиб бориш, ижтимоий инфратузилма- нинг модций базасини ривожлантириш, аҳоли пунктлари, посёлкалар ва қишлоқларни табиий газ ва тоза ичимлик суви билан таъминлашни яхшилаш, қишлоқларда ижти- моий мнфратузилмани ривожлантириб, янги иш ўринлари яратиш, умуман, қишлоқ аҳолисининг турмуш шароити- ни яхшилаш ҳокимликлар олдида турган муҳим вазифа- лар қаторига киритилди. Ўтиш даврида (1991-2000) бу борада улкан иишар амал- га оширилди. Матбуот саҳифаларида ўша йиллари бирор туман ёки вилоят ҳақида гап кеташши, бутун республика ҳақидами, журналистлар «фалон вилоят, бутун Ўзбекис- тонимиз каби, улкан қурилиш майдонига ўхшайди», де- ган жумлани кўп қўллашар эди. Қурилиш ва ободончи- лик ишдари йилдан-йил кенгайиб, кучайиб бораверди. Бу ислоҳотларнинг иккинчи — фаол демократик янгиланиш- лар ва мамлакатни модернизация қилиш даврида аҳолиси 5 мингдан кўп бўлган, ижтимоий-иқгисодий ва маданий инфратузилмаси анча ривожланиб қолган қишлоқларга шаҳарча мақомини беришга имконият яратди. Ободончилик, одамларга қулай турмуш шароити яратиш бугунги кунда янги сифат босқичига кўтарилди: эндиликда қишлоқ жойларида намунавий лойиҳалар асо- сида барча қулайликларга эга уй-жойларни қуриш кенг кўламда олиб борилмоқда. Ижтимоий сиёсат устуворликлари ҳақида гапирилган- да, одамларга ўз қобилиятларини амалаа намоён этиш, ўз эҳгиёжларини қондиришда дастлабки тенг имкониятлар берадиган давлат-ҳуқуқий механизмини яратиш вазифа- си белгиланганини қайд этиш лозим1. Ижтимоий исло- Download 6.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|