Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир
Download 6.51 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'zbekiston yo\'li 431-23
|
т
/ 254 КЕЛАЖАК КОНЦЕПЦИЯСИ субъектлар ҳам бир-биридан ижтимоий-иқгисодий аҳво- ли, имкониятлари, жамиятдаги мавқеи ва бошқа турли таснифлари бўйича анча фарқ қилиши мумкин. Кучли томон шерикчиликда ўз сўзини кўпроқ ўтказиши каби ҳолатларни истисно қилиб бўлмайди. Уларнинг турли со- ҳаларда — иқгисодиёт, бандлик ва ижтимоий муҳофаза, маданий, маиший, хизмат кўрсатиш, дам олиш, соғлом- лаштириш, касб малакасини ўстириш ва бошқа соҳаларда ҳамкорлик, шерикчилик қилишларини алоҳида қонун билан тартибга солиш жамиятда ижтимоий адолатни, жипсликни таъминлашда, инсон ҳуқуқларини янада фа- олроқ юзага чиқаришда катта аҳамият касб этади. Энг аввало, ижтимоий шерикчилик иш берувчи ва ишга ёлланувчи, турли синфлар, табақалар, ижтимоий гуруҳ- лар ва қатламлар ўртасида адолатли тарэда йўлга қўйилса, турли ижгимоий ларзаларнинг, низолар ва конфронтация- ларнинг олди олинади. Ишлаб чиқариш корхонаси маъмурияти (аслида у ор- қали мулкдор) ва касаба уюшмаси ташкилоти (у орқали ишга ёлланувчи) ўртасида жамоавий шартнома, ҳудудий (маҳаллий) ҳокимият ва касаба уюшмалари, тадбиркор- лар палатаси ўрталаридаги келишувяар ижтимоий шерик- чиликка мисол бўла олади. Ижтимоий шерикчилик ўзини ўзи бошқариш органла- ри ва маҳаллий ҳокимлик идоралари ўртасида ҳам турли кўринишда амалга оширилиши мумкин. Энди буларнинг барчасини қонун йўли билан тартибга солиш пайти келди. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари би- лан боғлиқ қонунларга ўзгартиришлар киритиш тўғриси- да шуни айтнш лозимки, бу ҳаёт тақозосидир. Маҳалла ва қишлоқ фуқаролар йиғини — Узбекистон- нинг жаҳон тан олган фуқаролик институтидир. Таъбир жоиз бўлса, бу Ўзбекистоннинг демократия ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш бўйича жаҳон амалиётига қўшган миллий тажрибасидир. Ушбу институт шиддат билан ўзгараётган ҳает талабларига мослашиб бориши за- рур. Уни янада ривожлантириш, замонавий жамиятга ин- теграциялашувини таъминлаш, ижтимоий-иқтисодий, 255 ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ ҳуқуқий ва маънавий-маданий асосларини мустаҳкамлаш, ижтимоий салоҳиятини кучайтириш мамлакатимизда де- мократия ва фуқаролик жамиятини ҳар томонлама юк- салтиришга хизмат қилади. Ижтимоий шерикчилик ва фуқаролик институтлари ривожланишининг асосий йўналишларидан ва мақсадла- ридан бири — томонларнинг ўз вазифаларини тўғри ва самарали адо этишига, ўзаро ишончнинг ортишига, бир- бирини қонун доирасида назорат қилишига боғлиқ. Бундан ташқари, демократия ривожланишининг ўзи бевосита дав- лат идоралари ва бошқа ташкилотлар устидан жамоатчилик назорати ўрнатилишини ҳам назарда тутади. Жамоатчилик назорати қонун устуворлиги ва ҳаммага бирдайлигини таъминлайдиган, инсон манфаатлари ва ҳуқуқлари юзага чиқишига, турли суиистеъмолчиликлар, бюрократик тўсиқ- лар, ўзибўларчилик, лоқайдлик каби салбий ҳодисаларнинг оддини олишга ёрдамлашадиган институт ҳисобланади. Юқорида айтилган гапларнинг кўпчилиги «Экологик назорат тўғрисида»ги қонунга ҳам тегишли. Кўриниб ту- рибдики, Президентимизнинг бу йўналишдаги қонунчи- лик ташаббуслари жамият ҳаётини демократлаштиришни сифат жиҳатдан янги погонага кўтариш, ҳуқуқий давлат асосларини янада мустаҳкамлаш билан бир қаторда фуқа- роларнинг ва улар тузган ташкилотларнинг ҳуқуқ ва масъ- улиятларини, амалий фаоллигини оширишга қаратилган. Концепцияда демократик бозор ислоҳотларини ва иқ- тисодиётни либераллаштиришни янада чуқурлаштиришга алоҳида йўналиш ажратилган. Зеро, ушбу масала ҳар қан- дай демократия ва эркинликнинг модций-иқгисодий не- гизини ташкил қилади. Бундан ташқари, иқтисодий му- носабатлар жамшггдаги барча муносабатларнинг мустақил ва салмоқпи йўналишидир. Бинобарин, демократик исло- ҳотлар иқгисодий муносабатларни ва иқгисодиётни қамраб олтандагина тўлиқ бўлади. Айни вақтда, бошқа соҳаларда ислоҳотларнинг амалга ошишига жуда кучли ва бевосита таъсир кўрсатади. Мустақиллик йилларида иқтисодиётни ислоҳ қилиш ишлари шаклан ранг-баранглик жггҳатидан ҳам, ҳажм жиҳа- й/й 2 5 6 КЕЛАЖАК КОНЦЕПЦИЯСИ тидан ҳам бошқа барча йўналишлар ва соҳалардаггвдан сал- моқлироқ бўлди, дейиш мумкин. Ислом Каримов ҳақиқий мустақиллнкка иқтисодий мустақиллик тўлиқ таъминлан- гач эришамиз, деган фикрни ҳам бежиз билдирмаган эди. Кондепдияда таъкидданганидек, «иқтисодиётни ислоҳ қилиш бўйича умумий ҳисобда 400 дан зиёд қонун ҳужжатлари ишлаб чиқилиб, қабул қилинди ва жорий этилди»1. Лекин бошқа соҳалардаги каби, иқгисодиётни ҳам яна- да либераллаштириш, иқгисодий ислоҳотларни чуқурлаш- тириш зарурати мавжуд. Шу сабабдан Ислом Каримов бу борада ҳам қатор қонунчилик ташаббусларини олға сурди: 1. «Хусусий мулкни ҳимоя қш 1 иш ва мулкдорлар ҳуқуқ- ларининг кафолатлари тўғрисида» қонун ишлаб чиқиш ва қабул қилиш. 2. «Тадбиркорлик фаолияти соҳасида рухсат бериш тартиб-қоидалари тўғрисида» қонун ишлаб чиқиш ва қабул қилиш. 3. «Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиши тўғрисида»ги қонунни янги таҳрирда қабул қилиш. 4. «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолат- лари тўғрисида»ги қонуннинг янги таҳририни тайёрлаш. 5. «Рақобат тўғрисида» янги қонун ишлаб чиқиш ва қабул қилиш. 6. «Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлашти- риш тўғрисида»га қонунни янш таҳрирда қабул қилиш. Мамлакатимизда 20 йил ичида мулкчиликнинг турли шакллари вужудга кедди ва темг ҳуқуқли асосда ривож- ланмокда. Мулкчилик шаклларига хос кўп укладли иқги- содиёт қарор топди. Мулкчиликнинг барча шакллари ри- вожланишига имкониятлар яратиб берилган ва қонун улар- ни ўз муҳофазасига олган. Айни пайтда мамлакатимизда хусусий мулкчиликни ривожлантиришга устуворлик бе- ' Ислом Карнмов. Мамлакатишода демократик ислоҳотларни яна- да чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концеп- цияси. Т ., «Ўзбекистон», 2010 й ., 48-6. 257 ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ рилган. Бу - хусусий мулк бошқа мулкларга нисбатан ҳуқуқий жиҳатдан устунликка еки ноқонуний имтиезларга эга дегани эмас. Қонун олдида барча мулк шакллари тенг. Хусусий мулк ривожланишига устуворлик берилиши одам- ларда эгалик ҳиссини қайта ривожлантиришда, тадбир- корлик куникмаларгши вужудга келтириш ва мустаҳкам- лашда, ўз хусусий бизнесини ривожлантиришда ташкилий, иқгисодий ва юридик маслаҳатлар, имтиёзли кредитлар бериш орқали қўллаб-қувватлашни, савдо-сотиқ ва бошқа масалаларда қонуний ёрдам кўрсатишни англатади. Кейинги йилларда хусусий мулк, айниқса, ўрта мулк- чилик шакллари анча мустаҳкамланди. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улуши мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотида аллақачон 50 фоиздан ошиб кетди. Хусусий мулкчилик салмоғи ва аҳамияти бундан кейин ҳам ортиб бораверади. Шу боис уни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар ҳуқуқларини кафолатлайдиган алоҳиаа қонунга зарурат тугилмоқца. Тадбиркорлик билан шуғулланиш ҳукуқини фуқаро- ларга ва хўжалик юригувчи субъектларга (жисмоний ва юридик шахсларга) том маънода мустақиллик инъом этди. Шўролар замонида нафақат фуқаролар, балки корхона ва ташкилотлар ҳам бу ҳуқукдан маҳрум эдилар. Алоҳида фуқароларни-ку қўя турайлик, ҳатто корхона ва ташки- лотлар ҳам фақат юқоридан белгиланган режа асосида шилар, мустақил тадбиркорлик ташаббусларини кўрсата олмасди. Бугун тадбиркорлик фаолияти учун жисмоний ва юри- дик шахсларга барча имкониятлар яратилиб, бундай фао- лият ҳар тамонлама рағбатлантирилмоқда. Аммо тадбир- корлик фаолиятини бошлаш ва ривожлантириш маълум ташкилий ва юридик (рухсат олиш ва рўйхатдан ўтказиш каби) тадбирлар амалга оширилишини талаб қилади. Шунингдек, фаолият кўрсатаетган тадбиркорга ҳам зарур шарт-шароитларни яратиш керак. Бу борадаги ишларни имкон даражасида соддалаштириш, осонла штириш, ҳаётда учрайдиган турли бюрократик тўсиқларни олиб ташлаш, рухсат берувчи ва назорат кдлувчи ташкилотларнинг ҳар # / / / 258 КЕЛАЖАК КОНЦЕПЦИЯСИ хил ноқонуннй талабларига чек қўйиш тадбиркорлик фа- олиятининг янада эркин ривожланишига ёрдам беради. Шу сабабдан ушбу масалаларни аниқ ҳуқуҳий меъёрлар асосида тартибга солиш катга аҳамият касб этмоқца. Акдиядорлик жамиятлари (АЖ) амалда мулкчиликнинг жамоавий ёки аралаш шаклидир. Хусусий мулк ва мулк- дорлар тўғрисида алоҳида қонун қабул қилиниши жамоа- вий мулк (АЖ) ва жамоавий мулкдорлар (акциядорлар) тўғрисида ҳам алоҳида қонун қабул қилинишини тақозо этади. Бундан ташқари, акциядорларнинг АЖ мулкидаги улуши, табиийки, тенг эмас. Баъзиларида АЖнинг бир неча фоиз акциялари, баъзиларида эса фақат бир неча акцияси бўлиши мумкин. Майда акциядорлар ва йирик акциядорлар ўртасидагн муносабатлар, АЖни бошқа- ришдаги уларнинг реад иштироки ва масъулияти қандай бўлиши лозим? Бу ва шунга ўхшаш масалаларнинг аниқ ҳуқуқий меъёрлар орқали тартибга солиниши АЖнинг бундан кейинги фаолияти учун долзарблик касб этмоқда. Мулкчилик шаклларининг, бозор муносабатларининг ривожланиши, умуман иқгисодий юксалиш рақобатни кучайтиради. Бу ишлаб чмқариш ва хизмат кўрсатиш со- ҳасиға ҳам (жумладан, нафақат маиший хизмат, шунинг- дек, савдо-сотиқ, банклар фаолиятига), меҳнат бозорига ҳам, ахборот бозорига ва бошқаларга ҳам тааллуқли. Ра- қобат қандай кечиши керак? Ҳақиқий рақобат маҳсулот (хизмат) сифати, одамларнинг касб малакаси ўсишига, корхоналарга янги техналогиялар кириб келишига ижо- бий таъсир кўрсатади. Мўл-кўлчиликни таъминлайди. Аммо рақобат қилаётган жисмоний ва юридик шахслар бир-бирларига ноқонуний иқгисодий ва маънавий зарар етказмаслиги цивилизациялашган бозор учун жуда муҳим- дир. Шу сабабдан рақобат тўғрисидаги қонун келгуси та- раққиётимиз учун зарур. Йигирма йил ичдда мулкчилик борасидаги манзара мамлакатимизда тубдан янгиланди. Давлат мулкининг асо- сий қисми хусусийлаштирилиши туфайли ҳамда тадбир- коршик фаолияти натижаси сифатида мулкчиликнинг ранг- баранг шакллари вужудга келганини ҳаммамиз яхши би- 259 U U ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ ламиз. Аммо давлат мулки стратегак муҳим ишлаб чиқа- риш корхона ва объектларида, соғлиқни сақлаш, таълим ва маданият муассасаларида сақлаб қолинган. Давлат мулкиникг ишлаб чиқаршцда сакдаб қолинган улуши ис- лоҳотлар жараёнида босқичма-босқич камайтириб бо- рилмоқда. Ижтимоий соҳада ҳам нодавяат объекглари, муассасалари, тадбиркорлик ривожланиб бораётир. Бу уз- луксиз давом этадиган жараён. Хусусийлаштиришнинг ҳозирги ва бундан кейинги босқичлари айнан стратегик аҳамиятга эга соҳаларни ҳам у ёки бу даражада қамраб олади. Шу сабабдан мулкни давяат тасарруфидан чиқа- риш ва хусусийлаштириш тўғрисидаги қонун ислоҳот- ларнинг янги вазифалари ва талабларига мослаштири- лиши лозим. Аён бўлмоқцаки, Президентимиз томонидан олға су- рилган ушбу қонунчилик ташаббуслари иқтисодий исло- ҳотлар чуқурлаишишга, одамларнинг иқгасодиЙ фаолията эркинлашишига, иқтисодий муносабатлар маданияти юксалишига, ижтимоий адолат янада мустаҳкамланиши - га хизмат қилади. Шунингдек, юқорида келтирилганлардан ташқари, бозор муносабатларини такомиллаштириш ва ривожлан- тиришга қаратилган қатор янги қонунларни ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш ни ҳаётнинг ўзи тақозо этаётганини таъкидлаб, давлатимиз раҳбари концепцияда «Кредит бю- ролари фаолияти ва кредит ахбороти алмашуви тўғриси- да», «Гаров реестри тўғрисида», «Риэлторлик фаолияти тўғрисида», «Инвестиция ва пай фонадари тўғрисида», «Инновациялар ва иқтисодиётни модернизация қилиш тўғрисида» ва бошқа янги қонунларни шулар жумласига киритади. Иқгисодий ривожланишда, аҳолининг турмуш фаро- вонлигини ўстиришда ички эҳгиёжнинг ўсиши ҳал қилувчи роль ўйнайди. Бозорда реал талаб ўссагина, таклиф, яъни маҳсулот ва хнзмат ҳажми ўсади. Агар реал талаб ўсмаса, таклиф ўсганининг ҳам фойдаси йўқ, ҳатто зарарли, чун- ки у маҳсулотнинг оргиқча ишлаб чиқарилишига, қадр- сизланипшга, оқибатда, инқирозга олиб келади. Ортиқча м т 2бо КЕЛАЖАК КОНЦЕПЦИЯСИ мзҳсулотни ҳеч ким олманди, нарх-наво синади, тушиб кетади. Натижада корхона ишлаб чиқаётган маҳсулотнинг сотилиш нархи ҳатто таннархини қопламаслиги ва катта иқгасодий зарар келтириши мумкин. Ички эҳгиёжни ўсти- риш учун аҳолининг харид қобилиятини кўтариш, яъни ойлик маошларини, тадбиркорликдан ва бошқа фаолият турларидан олаётган реал даромадларини кўпайтириш керак, Бу, албатта, осон иш эмас. Ойлик маошни кўпай- тиркш бевосита ёки бшшосита пул массасини кўпайти- риш демақдир. Агар товар ва хизматлар билан таъмин- ланмаган пул массаси кўпайса, бу инфляцияни кучайти- риб, амалда аҳолининг харид қобилиятини пасайтириб юборади, яъни тескари натижа беради. Ҳисоб-китоблар накд пул орқали амалга ошириладими ёки пластик кар- точкалар, чеклар орқалими — бунинг аҳамияти деярли йўқ, пулнинг қадрсизланиши давом этаверади. Шу сабабдан ички эҳгиёжни ўстириш маҳсулот (хиз- мат) ва ойлик (даромад) ўртасида мувозанатни бузмасдан, уларнинг ҳар иккаласини мутаносиб ўсшришни тақозо этади. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози оқибатла- рини юмшатиш мақсадида Ислом Каримов раҳбарлигида ишлаб чиқилган чора-тадбирлар дастурида ички эҳтиёж- ни оширишта ва янги бозорлар излашга жиддий эътибор қаратилган. Чунки инқироз туфайли баъзи бир хорижлик шерикларим изнинг харид қилиш имкониятлари пасайиб кеттанди. Аввалги бобда биз Ўзбекистон ҳукумати, Мар- казий банк ва Халқаро Валюта Фондининг қўшма Баёно- тидан иқгибос келтирган эдик. ХВФ ҳам Ўзбекистонда ички эҳтиёжларни рагбатлантирилиши жаҳон молиявий- иқгисодий инқирози шароитида мамлакатим изда барқа- рор юқори иқгисодий ўсиш суръатлари сақлаб қолини- шининг муҳим омили бўлганини тан олди. Юқорцдагиларни ҳисобга олиб, концепцияда яқин истиқболдаги вазифамиз бошлаган ишларимизни изчил давом эггириш эканлиги таъкидланган. Булар — «истеъ- мол талабини кенгайтириш мақсадида социал соҳани ривожлантириш, меҳнатга ҳақ тўлашни янада ошириш, хизмат кўрсатиш секторини, инфратузилма объекгларини 261 ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ ривожлантиришга, транспорт ва коммуникация лойи- ҳалари амалга оширилишига алоҳида эътибор беришдир»1. Ушбу концепция мамлакатимизда етук демократия ва очиқ фуқаролик жамиятини қарор топтиришни ўз олдига мақсад қилиб қўйганига муҳтарам ўқувчи диққатини яна бир бор тортмокзимиз. Шу боис унда асосий эътибор дав- лат ва жамият бошқарувини, сиёсий, ижтимоий, иқтисо- дий, гуманитар муносабатларни эркинлаштириш ва ли- бераллаштиришга, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини янада самаралироқ юзага чиқариш учун зарур шарт-ша- роитлар яратишга қаратилган. Бошқа соҳаларда ҳам ислоҳотларни чуқурланггириш давом этаверади. Масалан, иқгисодиётда таркибий ўзга- ришларни чуқурлаштириш ва кенгайтириш, иқгисодиёт- нинг етакчи соҳаларини ривожлантириш, ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳоз- лаш, диверсификация қилиш, импорт ўрнини босувчи ва экспортга мўлжалланған товарлар ишлаб чиқаришни кўпайтириш ва ш.к. чора-тадбирлар дастури амалга оши- рилаверади. Иқгисодиётнинг ҳар бир тармоғи ва соҳаси бўйича мавжуд дастурлар бажарилиши баробарида янги- лари ишлаб чиқилади. Ижтимоий соҳадаги ислоҳотлар туғрисида ҳам шундай дейиш мумкин. Ижтимоий ҳимоя, одамларни иш билан таъминлаш, уларга муносиб турмуш шароити яратиш, соғлиқни сақлаш, таълим, маданият ва спорт соҳаларини ривожлантириш аввалгидек устувор ва- зифалар бўлиб қолаверади. Масалан, баркамол авлодни тарбиялаш концепцияси доирасида нафақат узлуксиз таълим ва маънавий тарбия- нинг кўп босқичли ягона тизими яратилиб, амалга оши- рилмоқда, шунингдек, болалар спортини ривожлантириш мақсадвда махсус жамғарма ҳам тузидди. Мамлакатимиз- да ёш авлодни жисмоний тарбия ва спорт билан қамраб шшш кўрсаткичи йилдан-йил ўсиб бормоқда. Жамғарма 1 Ислом Еаримов. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни яна- да яуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концеп- цияси. Т „ «Ўзбекистон», 2010 й., 53-6. Download 6.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|