Ўзбекситон Республикаси Олий ва Ўрта махсус Таълим вазирлиги Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Иқтисодиёт” кафедраси

«Дилшод» MChJ ning Ustav fondi, mulki, daromad va uning taqsimoti, zararlarni qoplash
Jamiyatning ishlab chiqarish xo’jalik va moliyaviy faoliyatini amalga oshirish uchun ishtirokchilarning pul va mulk tariqasida bergan badallardan tashkil topgan.
Miqdori 656 925 000 (olti yuz ellik olti million to’qqiz yuz yigirma besh ming) so’m bo’lgan Ustav fondi shakllangan.
Ishtirokchilarning Ustav fondidagi foiz, pul hisobidagi kiritilgan badallari va ishtirokchilar umumiy yig’ilishidagi ovoz soni quyidagicha:

№	Ishtirokchilar ismi, familiyasi	Ulushi ming so’m	Ulushi foiz hisobida	Ovoz berish miqdori
1	2	3	4	5
1	«AGRONAMUNA» agro ishlab chiqarish firmasi	654057,0	99,5	995
2	Brakayev M.M.	200,0	0,030	1
3	Gulyamov M.M.	1 075,0	0,164	1
4	Djafarova F.N.	23,0	0,004	1
5	Kazimov B.X.	154,0	0,023	1
6	Muzaffarov D.T.	6,0	0,001	1
7	Nizomov K.	18,0	0,003	1
8	Saibov K.	40,0	0,006	1
9	Sattorov A.	82,0	0,012	1
10	Sattorov B.	30,0	0,005	1
11	Stepanyan S.S.	655,0	0,100	1
12	Xasanov J.	380,0	0,058	1
13	Xashimov F.X.	205,0	0,031	1
Jami		656 925,0	100	1007

3-chizma. Ta’sischilarning Ustav fondidagi foiz, pul hisobidagi kiritgan badallari va ta’sischilar umumiy yig’ilishidagi ovoz soni
Jamiyatning ishtirokchisi tomonidan xissaning to’liq kiritilganligi jamiyat ishtirokchisiga beriladigan guvohnoma bilan tasdiqlangan.
Jamiyatning pul va mulk mablag’ini shakllantiruvchi quyidagilar:

• 
  ishtirokchilarning pul va mulk badallari;
  

• 
  jamiyat olgan foyda;
  

• 
  yuridik va jismoniy shaxslardan, bankdan olingan uzoq va qisqa muddatli qarzlar;
  

• 
  qaytarilmaslik sharti bilan berilgan qarzlar.
  

Barcha moddiy xarajatlarni va unga tenglashtirilgan xarajatlarni mehnatga haq to’lash, xarajatlarini, olingan qarzlar uchun beriladigan foizli to’lovlar, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’langandan so’ng sof foyda qoladi. Ishtirokchilarning qarori bilan yil natijalari bo’yicha olingan sof foydaning bir qismi zaxira fondini shakllantirishga yo’naltiriladi.
Zaxira fondi Ustav fondining 15 foiz miqdoriga teng bo’lib, uning shakllanishi uchun har yilgi sof foydaning 5 foizi miqdoridagi mablag’ ajratib boriladi.
Sof foydaning qismi ishtirokchilar o’rtasida ularning Ustav fondiga qo’shgan ulushlariga nisbatan teng ravishda dividend sifatida bo’lib beriladi.
Jamiyat faoliyati natijasida ko’rilgan zararlar esa quyidagi hisobidan qoplanadi:
- zahira fondining mablag’lari, agar bu mablag’lar yetmasa firma mulki hisobidan.
Jamiyat o’z majburiyatlari bo’yicha faqatgina o’z mulki hajmida javobgar bo’lishi mumkin. Ishtirokchilar o’zlarining Ustav fondiga qo’shgan ulushlari miqdorida javobgar bo’lishlari mumkin.


2. «Дилшод» MChJ da asosiy faoliyatga oid daromadlarning tahlili

Asosiy xo’jalik faoliyatidan olinadigan daromadlarni hisoblash chog’ida daromad e’tirof etilgan paytni aniqlash asosiy masala hisoblanadi. Asosiy xo’jalik faoliyatidan tushgan daromad xo’jalik yurituvchi sub’yektga kelgusida iqtisodiy naf tushishi ehtimoli bo’lgan paytda, shuningdek bu nafni ishonchli va aniq o’lchash mumkin bo’lgan paytda aks ettiriladi.

Asosiy xo’jalik faoliyatidan olinadigan daromad joriy narxlarda olingan yoki olinishi lozim bo’lgan tushum qiymati bo’yicha baholanadi. Daromad miqdori – olingan yoki olinishi lozim pul mablag’i yoki uning ekvivalentlaridan iborat.
№ 21-son BHMS ga muvofiq asosiy faoliyatning daromadlari - tayyor mahsulot, tovar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlarni sotishdan olingan daromadlar, shuningdek sotilgan tovarlarning qaytishi, sotish va baholardan chegirmalardan iborat.
№ 2-son BHMS ga muvofiq tavarlarni sotishdan tushgan daromad quyidagicha tan olinadi:

• 
  xo’jalik yurituvchi sub’yekt tovarlarga egalik qilishning xatarlari va afzalliklarining ancha qismini xaridorga topshirganda;
  

• 
  xo’jalik yurituvchi sub’yekt odatda mulkka egalik qilish bilan bog’liq bo’lgan darajadagi rahbarlik davomiyligini ham, sotilgan tovarlarni nazorat qilish samaradorligini ham saqlab qolmaganda;
  

• 
  daromad miqdori ishonchli darajada baholanganda;
  

• 
  xo’jalik yurituvchi sub’yekt bitim bilan bog’liq iqtisodiy naf olishi ehtimoli mavjud bo’lganda;
  

• 
  bitim bilan bog’liq qilingan yoki kutilayotgan xarajatlar ishonchli darajada aniqlanadigan bo’lganda.
  

Xizmat ko’rsatishni (ishlarni) o’z ichiga oladigan bitim natijasi aniq belgilanadigan bo’lsa, shu bitim bilan bog’liq daromad yillik moliyaviy hisobot tuzish vaqtida bitimning bajarilishi bosqichiga qarab tan olinadi. Bitim natijasi esa quyidagi shartlarni bajarish bo’yicha aniq belgilanishi mumkin:

• 
  daromad miqdori aniq baholanishi mumkin;
  

• 
  xo’jalik yurituvchi sub’yektga bitim bilan bog’liq daromadlarning tushishi ehtimoli mavjud;
  

• 
  buxgalteriya balansi hisobot davrigacha bitimning tugallanishi bosqichi yuksak ishonchlilik darajasi bilan baholanadi;
  

• 
  bitimni bajarish chog’ida qilingan xarajatlar va bitimni nihoyasiga yetkazishga doir xarajatlar yuksak ishonchlilik darajasi bilan baholanishi mumkin.
  

Xizmat ko’rsatishdan keladigan daromad shu operatsiya bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy samara xo’jalik yurituvchi sub’yekt hisobiga kelishi ehtimoli mavjud bo’lgandagina tan olinadi. Hozirgi zamon talabidan kelib chiqib, har bir xo’jalik yurituvchi subyekt o’zining xo’jalik faoliyatida erishgan daromadlarini turlari bo’yicha tahlil qilishi va bu ko’rsatkichlarni moliyaviy hisobotlarda iqtisodiy jihatdan o’qiy olishi korxona iqtisodiyotini rivojlantirishning asosiy bo’g’inlaridan biri sifatida qaralmoqda. Kurs ishining ob’yekti hisoblangan «Дилшод» MChJ da asosiy faoliyatga oid daromadlarni tahlil qilish jarayonida shunga amin bo’ldikki, «Дилшод» MChJning yalpi daromadi tarkibida eng katta hissa asosiy faoliyatdan olingan daromadlarga to’g’ri keladi² va bu ko’rsatkich yalpi daromadning 98,65%ini tashkil qilib, unda asosan tayyor mahsulotlarni sotishdan erishilgan.

№