Ózbekstan respublikasí informaciyalíq texnologiyalarí HÁm kommunikaciyalarín rawajlandíRÍw ministrligi

D
D D	D D	D D	D
E	E E	E E	E E	E
F	F F	F F	F F	F
G	G G	G G	G G	G
H	H H	H H	H H	H
I	I I	I I	I I	I
J	J J	J J	J J	J
K	K K	K K	K K	K
L	L L	L L	L L	L
M	M M	M M	M M	M
N	N N	N N	N N	N
O	O O	O O	O O	O
P	P P	P P	P P	P
Q	Q Q	Q Q	Q Q	Q
R	R R	R R	R R	R
S	S S	S S	S S	S
T	T T	T T	T T	T
U	U U	U U	U U	U
V	V V	V V	V V	V
W	W W	W W	W W	W
X	X X	X X	X X	X
Y	Y Y	Y Y	Y Y	Y
Z	Z Z	Z Z	Z Z	Z

Z

P

H

N

M

S

W

C

I

Y

T

Q

E

D

O

B

L

R

F

K

U

V

G

X

J

A

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Q

W

E

R

T

Y

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Z

X

C

V

B

N

M

Q

W

E

R

T

Y

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Z

X

C

V

B

N

M

4-súwret. Enigma kriptografik shifrlaw apparatı islew prinspi

T hárıbin shifrlawdı kórip shıǵamız.
1) Klaviaturada T hárıbin basqanımızda algoritm tómendegishe boladı. T hárıbi K ga ózgeredi hám dóńgeleklerden ótiwdi baslaydı. K hárıbi Statikalıq dóngelekten Oń dóngelekke óz jaǵdayında ótedi. K hárıbi oń dóngelekte 10 birlik aldınǵa jıljıtıladı yaǵnıy U hárıbine ótedi. U hárıbi oń dóngelekte 5 birlik keyin basıp jıljıtıladı hám P hárıbi payda boladı. P hárıbi shep dóngelekte 8 birlik keyin basıp jıljıtılıp H hárıbine ózgeredi hám Reflektor onı 4 birlik keyin basıp jıljıtıp D hárıbine ótkeredi. Qaytıw procesi baslanadı : Shep dóngelekte D hárıbi 3 birlik aldınǵa jıljıtılıp G boladı. Orta dóngelek G hárıbin 11 birlik aldınǵa jıljıtıp R payda etedi hám R hárıbi oń dóngelekte 5 birlik aldınǵa jıljıtılıp W payda etinadi. W hárıbi Statikalıq dóngelekte ózgermeytuǵınnan ótedi hám kestege kóre G hárıbine aylanadı. Nátiyjede T hárıbi shifrlanıp G hárıbine aylanadı.
" Enigma" dıń natiyjeliligi hám isenimliligi Germaniya Bas shtabi tárepinen óziniń haqıyqıy ma`nisine bahalandı : 1920 jıllardıń aqırı hám 30 -jıllardıń baslarında Germaniya qurallı kúshleriniń barlıq túrlerin úskenelew ushın qabıl etilgen. Biraq, shama menen bir waqtıniń ózinde Polsha razvedkasi impulsni sazlaw jıynaqları menen besew bunday apparattı qolǵa kirgiziwge eristi. Olar bir jazıw mashinasın inglizlarga hám frantsuzlarga tapsırdılar, biraq Ekinshi Jáhán urısı baslangunga shekem nemislar tuning sistemasın tolıq tikladilar hám birlespeshiler tosqınlıqlardı dekodlashda ázzi edi Nege frantsuzlar hám na polyaklar " Enigma" den payda ololmadilar, bálki ingliz nusqası Bletchley Park, 50-sanlı úlken qorǵanında jaylasqan Mámleket kodları hám shifrları mektep (GSSC) basshısı Ser Elisteyr Dennisonga berildi. Londondan. Ol jaǵdayda bir neshe mıń xızmetker islegen, naǵız ózi erda " Ultra" operatsiyası islep shıǵılǵan hám radioesittiriw xızmeti tárepinen aǵıl-tegil jetkizip beriletuǵın Enigma materiallarınıń parolın ashıwǵa qaratılǵan. Jas hám intalı analizshiler Kembrij hám Oksford studentleri sebepli operatsiya dawamında eń zamanagóy kompyuterlerden paydalanildi. Onıń aǵzaları tekǵana urıs waqtında, bálki keyingi 30 jıl dawamında da ózleriniń jumıs usılların múqaddes túrde sır tutdilar. Paroldı ashıw materialların tek qurallı kúshler razvedka xızmetleriniń basshıları hám razvedka xızmeti baslıǵı ser Styuart Menzis alǵan. Qalǵan húkimet shólkemleri tek Ultra operatsiyası waqtında alınǵan maǵlıwmatlarǵa tıykarlanıp buyırtpa aldılar. Biraq olar nemislar Enigma materialların deshifrlashdan alǵanların shama ete almasliklari ushın da dúzilgen Geyde parol sheshiw tek járdemshi rol oynaǵan. Bunday jaǵdaylar nemislar radio baylanısların isletmasliklari, esabatlardı sımlar, kuryerlar, ıytlar yamasa kepterler arqalı jiberiwgen. Bul tez-tez júz bergen, sebebi Ekinshi Jáhán urısı waqtında soǵan uqsas usıllar menen maǵlıwmatlardıń hám buyırtpalardıń yarımınan ko'pi uzatılǵan. Ókiniw menen aytamız, anglichan " Bletchli jigitleri" hámme kodlardı da hal ete alıwmadi. Mısalı, 1942 jılda nemis flotına kiritilgen hám bir jılǵa jaqın tabıslı islegen " Triton" kodı jarılıw ushın júdá qattı ǵoza bolıp shıqtı. Bas shtab Bas shtabida tabılǵan táǵdirde de, ingliz teńizshilerine maǵlıwmattı ustawdan oǵada kóp waqıt kettiki, maǵlıwmatlar hár qanday ma`nisin joǵatdı. Eger olar ózleriniń pikirlerin tastıyıqlamagan bolsalar, komandirler Ultra-dıń anıq kórsetpelerine itibar bermewligi bunnan da jamanlaw edi. Sonday etip, Feldmarshal Montgomeri, Arnxemda eki nemis tanki quramında ekenligi tuwrısında waqıtında eskertip, soǵan qaramay, olar derlik pútkilley wayran bolǵan bul aymaqtaǵı 1-desantchi diviziyasiniń polklarini taslawdı buyırdı. Germaniyada olar geyde shifrlardı buzıw haqqında shama etiwgen. Sonday etip, 1942 jıl sentyabr ayında nemislar ingliz esminetsida ózleriniń konvoylari ushın sxemanı jańalıq ashtı. hám Enigma-dıń pulsni sazlaw variantları tezlik penen almastırildi. Ulıwma alǵanda, kriptografiya haqqında gáp ketkende, nemis xızmetkerleriniń oficerlerin ápiwayı adamlar dep esaplaw aqmaq boladı. Olar hár qanday transpozitsion kod qorǵawızligini áp-áneydey biliwardi. Germaniyada altı kriptanalitik shólkem bar edi. Olardıń barlıǵı jeterlishe kepillikli edi, biraq olardıń tiykarǵı kúshsizligi anıq básekileslikti keltirip shıǵaratuǵın oraysızlastırıw edi.
Moskvada 1938 jılǵa shekem kodlaw hám shifrdı ashıw wazıypaları NKvD hám áskeriy razvedkaning qospa bólindi tárepinen orınlanǵan. Biraq Beriya xalıq komissari bolmaǵannan keyin, NKvD kriptografiya xızmeti baslıǵı Bokiy jáne onıń kópshilik xızmetkerlerin qamawǵa alıp, óltirdi. Sondan berli jasırın jazıw menen tek GRU Bas shtabida shuǵıllanǵan.
1941 jıl fevral ayında NKvDning shifrlaw bólimi diplomatik jazıwmalarni jarıyalaw wazıypası menen tiklendi. Tuwrısıda, repressiya waqtında maman qánigelerdiń fizikalıq joq etiliwi bul bólim iskerligi natiyjeliligine tásir etpesligi múmkin edi. Biraq, inglizlar bul esapta paydasız marapat qılıwdı. Moskva GSHKSH haqqında maǵlıwmattı 1939 jılda Kim Filbidan alǵan, keyin oǵan ol erga kirisiwdi usınǵanlar. Bunı 1942 jılda Jan Cairncross ámelge asırǵan. Ol Bletchley Park-de xızmetke kirdi hám Moskvanı tekǵana Enigma shifrın ashıwń mazmunı, bálki haqıyqıy hújjetler menen de támiyinledi.
Stalingraddan keyin inglizlar Enigma-den usınıs etilgen maǵlıwmatlar muǵdarın keskin kemeytirdiler hám Cairncross iskerligi orıslar ushın bólek áhmiyetke iye boldı. Tuwrı, 1943 jıl 30 aprelde Cherchillniń jeke buyrıǵı menen Kreml mayor tayarlanishi haqqında eskertildi. Germaniya operatsiyası Kursk qasında. Biraq olar bul haqqında ózleriniń skautlaridan, sonday-aq Cairncrossdan qashannan berli biliwgen. Ol Citadel operatsiyasın ótkeriwge qaratılǵan Luftwaffe bólindileriniń hawa bazalarınıń jaylasıwı haqqında maǵlıwmat berdi jáne onıń baslanıwınan eki ay aldın Sovet avıaciyası olarǵa qarsı ush profilaktikalıq zarba berdi. 17 aerodrom wayran etilgen, nemislar 500 ge jaqın samolyotların joǵatǵan. Biraq Londonning qadaǵalawı kúsheyip, maǵlıwmat uzatıw derlik múmkinshiliksiz bolıp qalǵan, Cairncross Bletchley Parkdan shıǵıp ketti.
Lekin nege olar Moskva daǵı Enigma radio tutqıshların shifrlamadi? Óytkeni, olar onıń bar ekenligin jaqsı biliwgen. Bunnan tısqarı, olar bir neshe xızmet kórsetetuǵın bunday apparatlarǵa iye edi. Ekewi 1941 jılda qolǵa alınǵan. Taǵı ushewi - Stalingrad qazanın tamamlaw waqtında. Awa, hám áskeriy tutqınlar arasında bir neshe shifrlaw operatorları bar edi, olar chekistlar sheriklik etiwge májbúrlewleri shárt emes edi, bul ámelge asırıldı. Biraq, tek eski radio tutqunlari shifrlanǵan. Gáp sonda, 1943 jıl yanvar ayında nemislar impulslarni sazlaw sistemalarına bir qatar qosımsha qorǵaw dárejelerin kirgizdiler. Sovet kriptologlari bul jańalıqlardı - eń sońǵı elektron texnologiyalardıń joq ekenligi tásir kórsete almadı.
Enigma kodı 1939 jılda shifrlanǵan Britaniyalıq matematikalıq Alan Turing, bul rásmiy Londonga Úshinshi Reyxning jobaları haqqında aldınan biliw imkaniyatın berdi. 2014 jılda Rossiyada tariyxdagi bul epizodga arnalǵan " Eliklew oyıni" filmi shıqtı.
* Tsezar shifrlaw - almastırıw shifrınıń bir túri bolıp, ol jaǵdayda hár bir belgi álibpede onıń shep yamasa ońında málim turaqlı sanlı pozitsiyalarda jaylasqan belgi menen almastırıladı. Mısal ushın, ońǵa jılısıw 3 ke teń bolǵan shifrda A hárıbi D hárıbine almastırıladı, B D hárıbine aylanadı hám taǵı basqa. Shifr atı menen atalǵan Rim imperatori Gay Yuliy Tsezar áskeriy basshıları menen jasırın jazıwmalar ushın paydalanǵan.
Urıslar qural menen alıp barıladı. Biraq, tek qural etarli emes. Kim maǵlıwmatqa iye bolsa, ol jeńis qazanadı! Siz birewdiń maǵlıwmatların alıwıńız hám ózińiznikini qorǵawıńız kerek. Bunday gúres mudamı dawam etedi.
Áyyemgi Egipetlikler óz sırların ieroglif shifrları, rimlikler Sezar shifrları, venetsiyaliklar Alberti shifrları menen qorǵaw etkenler. Texnologiyanıń rawajlanıwı menen maǵlıwmatlar aǵımı asdı hám qolda shifrlaw saldamlı júk boldı hám tiyisli isenimlilikti támiyinlamadi. Shifrlaw mashinaları bar edi. Olar arasında eń ataqlıı fashistlar Germaniyasında keń tarqalǵan Enigma bolıp tabıladı. Tiykarınan, Enigma 20 -ásirdiń birinshi yarımında kóplegen mámleketlerde kommerciya strukturalarında, armiyalarda hám xızmetlerde islegen 60 ta elektromexanik aylanatuǵın shifrlaw apparatlarınıń pútkil shańaraǵı bolıp tabıladı. Gollivud blokbasteri Enigma sıyaqlı bir qatar kitaplar hám filmler bizni nemis áskeriy Enigma (Enigma Wehrmacht) menen tanıstırdı. Ol jaman abırayǵa iye, sebebi ingliz kriptoanalitiklari onıń xabarların oqıwǵa muvaffaq boldı hám natsistlar onı qaptal tárepden aldılar.
Bul gúrrińde jaqtı ideyalar, kem ushraytuǵın texnologiyalıq tabıslar, eń quramalı áskeriy háreketler, insannıń ómirin mensimewshilik, mártlik, qıyanat bar edi. Ol dushpandıń háreketlerin aldınan biliw qábileti quraldıń shápáátsiz kúshin qanday zıyansizlantirishini kórsetdi.
" Sir" dıń payda bolıwı
1917 jılda Gollandiyalıq Koch kommerciya maǵlıwmatların qorǵaw ushın elektr aylanatuǵın shifrlaw apparatın patentladi. 1918 jılda nemis Sherbius bul patentti satıp aldı, onı ózgertirdi hám Enigma shifrlaw mashinasın (grekshe anima - " sir" den) qurdi. Chiffriermaschinen AG kompaniyasın jaratqan Berlinlik isbilermen óziniń ele sır bolmaǵan jańalıǵına talaptı asıra basladı jáne onı 1923 jılda Berndagi xalıq aralıq pochta kongressida, bir jıl ótip Stokgolmda kórsetti. “Tabıw”ni nemis baspasózi, radiosi, Avstriya Kriminologiya institutı reklama etken, biraq onı satıp almaqshı bolǵanlar derlik joq edi - bul azmaz qımbat edi. " Enigma" úzindi Shvetsiya, Gollandiya, Yaponiya, Italiya, Ispaniya, AQShga jol aldı. 1924 jılda inglizlar mashinanı alıp, ózleriniń patent keńselerinde dizimnen ótkeriwdi hám olardıń kriptografik xızmeti (40 -bólme) onıń ishki bólegin kórip shıqtı.
Hám olar ápiwayı. Bul elektr jazıw mashinkasining bir túri: latin álippesiniń 26 hárıbinen ibarat klaviatura, harfli 26 lampochka ushın registr, patch-panel, 4, 5 voltli batareya, shifrlaw diskları bolǵan rotorlar kórinisindegi kodlaw sisteması (3- 4 isleytuǵın hám 0-8 almastırılıwı múmkin). Rotorlar odometr degi (avtomobil odometri) viteslar sıyaqlı bir-birine baylanısqan. Biraq bul erda, odometrden ayrıqsha bolıp esaplanıw, eń oń disk, haribini kirgiziwde, ózgeriwshen qádem menen aylanadı, onıń ma`nisi kestege muwapıq ornatıladı. Tolıq búklemdi ámelge asırǵannan keyin, ol búklemdi bir qádem menen keyingi rotorga ótkeredi hám taǵı basqa. Tuwrı disk eń tez bolıp tabıladı hám vites qutisinıń tisli qatnası ózgeriwshen, yaǵnıy hár bir kiritilgen hárip menen almastırıw sxeması ózgeredi (tap sol hárip). basqasha shifrlanǵan ). Rotorlar álippe menen belgilenedi, bul olardıń dáslepki sazlamalarini aldınan belgilengen qaǵıydalarǵa muwapıq ózgertiw imkaniyatın beredi. Enigma-dıń dıqqatqa iye jayı bul reflektor, statikalıq túrde turaqlı rotor bolıp, ol aylanatuǵın rotorlardan signal alıp, onı qaytarıp jiberedi hám 3 rotorli mashinada signal 7 ret aylantırıladı.
Operator sonday isleydi: ol shifrlanǵan xabardıń keyingi hárıbi menen tuymesheni basadı - sáykes keletuǵın shıra (tek házirshe!) Bul xat registrda janadı - operator shıra daǵı harfni kórip, oǵan kiredi. shifrlaw tekstine. Ol shifrlaw procesin túsiniwge hájet joq, ol pútkilley avtomatikalıq túrde ámelge asıriladı. Shıǵıw tolıq abrakadabra bolıp, ol qabıl etiwshine radiogramma retinde ketedi. Onı tek sinxron túrde dúzilgen " Enigma" ga iye bolǵan " ózińizden biri" oqıwı múmkin, yaǵnıy shifrlaw ushın qaysı rotorlar hám qanday tártipte isletiliwin anıq biladi; onıń mashinası xabardı teris tártipte avtomatikalıq túrde parolın sheshedi.
" Tabıw" baylanıs procesin keskin tezlestirdi, kesteler, shifrlaw dápterleri, jurnallardı transkodlash, uzaq saatlar mashaqatlı miynet hám anıq qátelerden paydalanıwdı jónge salıw etdi.
Matematikalıq kózqarastan, bunday shifrlaw rotorlarning baslanǵısh pozitsiyasini bilmasdan gúzetiliwi múmkin bolmaǵan almastırıwlardıń nátiyjesi bolıp tabıladı. Eń ápiwayı 3 rotorli Enigmaning shifrlaw funksiyası E = P (pi Rp-i) (pj Mp-j) (pk Lp-k) Ol (pk L-1 pk) (pj M-1) formulası menen ańlatpalanadı.pj) ( pi R-1 pi) P-1, bul erda P - plata, Ol - reflektor, L, M, R - ush rotorning háreketleri, orta hám shep rotorlar - j hám M dıń k aylanıwları hám L. Hár bir tuymeni basqannan keyin, transformaciya ózgeredi.
Enigma óz dáwiri ushın júdá ápiwayı hám isenimli edi. Onıń sırtqı kórinisi Polsha razvedkasidan tısqarı Germaniyanıń hesh qanday qarama-qarsısın tańlanıwda qaldırmadi. Nemis áskerleri hám Sırtqı jumıslar ministrligi jańalıqtı itibarsız qaldırıp, qolda islewdi dawam ettirdilar (ADFGX usılı, kod kitapları ).
Hám keyin 1923 jılda Britaniya Admiralty " Birinshi jáhán urısı tariyxı" ni shıǵardı hám dúnyaǵa nemis kodın buzıw sebepli bul urıs daǵı abzallıqları haqqında gápirdi. 1914 jılda orıslar cho'kib ketiwdi nemis kreyseri" Magdeburg", olar ko'kragiga teńiz kodı jazılǵan jurnaldı bekkem ustap turǵan ofitserning ólikin aldılar. Bul jańa ashılıw birlespedoshi Angliya menen boldı.
Nemis áskeriy elitasi soqqını basdan keshirgen hám sol waqıyadan keyin áskeriy háreketler procesin analiz etip, bunday ólimli maǵlıwmatlardıń tarqalıwina endi jol qoymaw kerek degen juwmaqqa keldi. " Enigma" tezlik penen talapǵa aylandı, áskerler tárepinen ǵalabalıq túrde satıp alındı, biypul satıwdan ǵayıp boldı. hám Gitler jańa urıs tayarlawdı baslaǵanında, shifrlaw moፄjizasi májburiy programmaǵa kiritilgen. Baylanıs qawipsizligin asırıp, dizaynerlar turaqlı túrde mashinaǵa jańa elementlerdi qosdılar. Hátte birinshi 3 rotorli modelde de hár bir harfda 17576 variant ámeldegi (26 x26 x26 ). 5 isleytuǵın rotordan 3 tasini tosınarlı tártipte isletgende, variantlar sanı qashannan berli 1054560. 4-shi jumısshı rotorning qosılıwı shama buyırtpaları boyınsha shifrlawdı quramalılastıradı ; almastıriletuǵın rotorlardan paydalanilganda, variantlar sanı qashannan berli milliardlap olshenedi. Bul nemis áskerlerin ishontirdi.
Blitskrieg quralı
Enigma tek bir túrdegi elektromexanik disk kodlovchisi bolıp tabıladı. Biraq bul erda onıń ǵalabalıq xarakteri... 1925 jıldan Ekinshi jáhán urısı aqırıǵa shekem 100 mıńǵa jaqın avtomobil islep shıǵarılǵan.
Hámme gáp sol: basqa mámleketlerdiń shifrlaw texnologiyası bólekan, arnawlı xızmetlerde, jabıq qapılar artında islegen. " Enigma" - blitskrieg quralı - diviziyadan joqarı dárejedegi dalada, bombardimonshi, keme, suw astı kemesi bartida urıs etken; hár bir portda, hár bir iri temir jolda edi. stanciya, hár bir SS brigadasi, hár bir Gestapo shtab-kvartirasi. Muǵdar sapaǵa aylandı. Júdá quramalı bolmaǵan apparat qáwipli quralǵa aylandı hám oǵan qarsı gúres bólek, hátte júdá sırlı, biraq ǵalabalıq jazıwmalarni ustap qalıwdan kóre áhmiyetlilew edi. Sırt ellik kásiplesleri menen salıstırǵanda ıqsham mashina qáwip tuwılǵanda demde joq etiliwi múmkin edi.
Birinshisi - A modeli - úlken, salmaqli (65 x45 x35 sm, 50 kg), kassaǵa uqsas edi. B modeli qashannan berli ápiwayı jazıw mashinkasiga uqsaytuǵın edi. Reflektor 1926 jılda haqıyqıy portativ Model C (28 x34 x15 sm, 12 kg) de payda boldı. Bul xakerliklarga úlken qarsılıq kórsetpesten shifrlanǵan kommerciya apparatları edi, olarǵa qızıǵıwshılıq joq edi. Ol 1927 jılda Model D menen payda bolǵan, keyinirek ol ústinde islegen temir jol hám basıp alınǵan Arqa Evropada. 1928 jılda Enigma G payda boldı, ájaǵa Enigma I, ájaǵa Wehrmacht Enigma; jamaw paneline iye bolıp, ol kriptografik qarsılıq kusheytiwi menen ajralıp turardı hám qurǵaqlıqtaǵı kúshlerde hám hawa kúshlerinde isledi.
Biraq birinshi " Enigma" nemis flotından paydalana basladı. Bul 1925 jıldan baslap Funkschlüssel C modeli edi. 1934 jılda flot armiya avtomobiliniń teńiz modifikatsiyasın (Funkschlüssel M yamasa M3) qabılladı. Sol waqıtta armiya jámááti tek 3 rotordan paydalanǵan hám M3 de úlkenlew qawipsizlik ushın 5 rotordan 3 tasini tańlaw múmkin edi. 1938 jılda jıynaqǵa taǵı 2 rotor, 1939 jılda taǵı 1 rotor qosıldı, sol sebepli 8 rotordan 3 tasini tańlaw múmkin boldı. hám 1942 jıl fevral ayında Germaniya suw astı flotı 4 rotorli M4 menen úskenelestirilgen. Portativlik saqlanıp qaldı : reflektor hám 4-rotor ádetdegidan juqalaw edi. Úlken " Enigma" M4 arasında eń qawipsizi edi. Ol komandir kabinasida aralıqtan panel retinde printer (Schreibmax) bolǵan hám signalshı jasırın maǵlıwmatlardan paydalanmastán shifrlanǵan tekst menen islegen.
Biraq arnawlı -arnawlı úskeneler de bar edi. Abver (áskeriy razvedka) 4 rotorli Enigma G den paydalanǵan. Shifrlaw dárejesi sonshalıq joqarı ediki, basqa nemis rásmiyleri onı oqıy almadılar. Portativlik ushın (27 x25 x16 sm) Abver jamaw panelinen waz keshti. Nátiyjede, inglizlar mashinanıń qorǵalıwın buzıwǵa muvaffaq boldı, bul Britaniya daǵı nemis agentleriniń jumısın talay quramalılashtirdi. " Enigma T" (" Tirpitz mashinası") birlespeles Yaponiya menen baylanıs qılıw ushın arnawlı jaratılǵan. 8 rotor menen isenimlilik júdá joqarı edi, biraq mashina derlik isletilmadi. M4 tiykarında M5 modeli 12 rotor kompleksi menen islep shıǵılǵan (4 isleytuǵın / 8 almastırılıwı múmkin). hám M10 -de ashıq / jabıq tekstler ushın printer bar edi. Eki mashinada taǵı bir jańalıq bar edi - boslıqlardı toltırıw ushın rotor, bul shifrlaw isenimliligin sezilerli dárejede asırdı. Armiya hám Áskeriy hawa kúshleri xabarlardı 5 belginen ibarat gruppalarda, teńiz flotı bolsa hár biri 4 belginen ibarat shifrlanǵan. Dushpan tárepinen tutqıshlardı dekodlashni quramalılastırıw ushın tekstler 250 den artıq belginen ibarat bolmaǵan ; uzınları bóleklerge bólingen hám túrli giltler menen shifrlanǵan. Qorǵawdı asırıw ushın tekst " taslandıq" (" hárip salatasi") menen tiqilib qaldı. 1945 jıldıń jazında M5 hám M10 -de barlıq túrdegi áskerlerdi qayta qurallandırıw joybarlastırılǵan edi, biraq waqıt ótti.
Juwmaq :
Enigma shifrlaw mashinası 1920 -jıldan baslap daslep jumıs bilarmonlik jazıwmalarining sırın saqlaw ushın kommerciya maqsetlerinde isletilingen eken; Ekinshi Jaxon urısı waqtı bolsa bul apparat nemislar komandirligi tárepinen isletilingen eken.”Enigma” bul grekshe yaǵnıy jumbaq degen mánisti ańlatqan. Enigmaning wazıypası jasırın tekstlerdi shifrlaw hám paroldı ashıw ushın isletiletuǵın apparat ekenligi úyrenildi hám malumotlarni shifrlaw procesi, usılları da kórip shıǵıldı. Bul apparat áyne urıs waqıtlarında áyne qol kelgen. Yaǵnıy komandirler bir-birine qanday joba dúzgenlerin jetkiziw ushın qolay apparat bolǵan. Enigma sebepli Evropadaǵı mámleketliklerge qáwip jáne de asıp barǵan sebebi apparat sebepli Nemislar dushpanlarǵa operativ hújim qılıw múmkinshiligine iye bolǵanlar. Enigma apparatında shifrlanǵan teksti buzib bolmaydı dep esaplawǵan. Biraq Polshalıq 3 ta matematikalıq bul pikirdi biykar etken. Olar shifrlanǵan teksti buzıw 1939 -jılǵa shekem gúres alıp barǵan hám enigma tárepinen shifrlanǵan tekstlerdi oqıwdı uddalashgan edi.
Paydalanılǵan derekler:
1.David Kahn, The Codebreakers
1967. pp. 192-195.
2.Mavis Batey, Dilly, The Man Who Broke Enigmas
2009. Hard cover, ISBN 978-1-906447-01-4.
3.Frode Weierud, Personal correspondence
August 2017.
4.Dennis Richie, Dabbling in the Cryptographic World - A Story
Updated 5 May 2000. Retrieved November 2011.
5.Collection of M-209 patent and license agreements
A66684. Declassified by NSA on 11 June 2014 (EO 13526). 
6.Jean-Francois Bouchaudy, M-209 Cryptanalysis
Retrieved July 2016.

Internet saytlar:

https://www.cryptomuseum.com/crypto/usa/jefferson/index.htm
https://www.cryptomuseum.com/crypto/enigma/hist.htm
https://www.cryptomuseum.com/crypto/hagelin/m209/index.htm