Ózbekstan respublikasí informaciyalíq texnologiyalarí HÁm kommunikaciyalarín rawajlandíRÍw ministrligi

1-súwret

2-súwret

1-súwret hám 2-súwret. Enigma kriptografik shifrlaw apparatı
Enigma shifrlaw mashinası jasırın xabarlardı shifrlaw hám parolın ashıw ushın isletiletuǵın kóshpeli shifrlaw mashinası bolıp tabıladı. Anıqlaw aytqanda, " Enigma" - bul 1920 -jıllardan berli isletip kelinip atırǵan, elektromexanik rotatsion mashinalardıń pútkil shańaraǵı. " Enigma" kommerciya maqsetlerinde, sonıń menen birge dúnyanıń kóplegen mámleketlerindegi áskeriy hám mámleket xızmetlerinde isletilingen, biraq Ekinshi Jáhán urısı waqtında fashistlar Germaniyasında eń kóp qollanılǵan. Ekinshi Jáhán urısı dáwirinde gúres tekǵana derlik dúnya iskerlik tarawılarında alıp barıldı. Shifrlaw xızmetlerin menen bir-birlerine keri bolǵanlar. Berlin injeneri Artur Sherbius kriptografiya tariyxında oylap tabıw etken birinshi avtomatikalıq shifrlaw mashinasın grekshe " Enigma" sózi, yaǵnıy " Riddle" dep ataǵan. Bunday bálent atqa qaramay, ol menen islew júdá ápiwayı edi: tekst klaviaturada terilgen hám tolıq avtomatikalıq túrde shifrlanǵan. Qabıl etiwshi tárepte ózleriniń " Enigma" ni soǵan uqsas rejimge ornatıw jetkilikli edi hám kodogramma da avtomatikalıq túrde parolın ashtı Biraq xabarlardıń parolın ashıwda " jumbaq" ni sheshiw ushın dushpan sazlamalarni almastırıw sistemasın biliwi kerek edi hám olardıń almasıwın aldınan aytıp bolmaytuǵın edi. Bul mashinanıń haqıyqattan da bahasız abzallıǵı operativ maǵlıwmatlardı real waqıtta qabıllaw hám uzatıw qábileti bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, úzliksiz saatlap islewdi talap etetuǵın hám derlik anıq qáteler menen baylanıslı bolǵan signal kesteleri, shifr blokları, transkodlash jurnalları hám basqa kriptografik komponentlerden paydalanıw menen baylanıslı joytıwlar tolıq jónge salıw etildi. 1932-jıl dekabrde Polshalıq matematikalıq hám kriptovalyutali Marian Rejevskiy Polshanıń Shifr byurosida islep atirǵanda Enigma mashinasınıń xabar giltlerin buzıw ushın nemis áskeriy xabarların shifrlaw proceduralarında qáteler hám kemshilikler teoriyasınan paydalanǵan. Rejewski bul nátiyjege mashinanıń sımların bilmegen halda eristi, sol sebepli nátiyjeler polyaklarga haqıyqıy xabarlardı shifrlashiga múmkinshilik bermadi. Fransuz jasırın tıńshısı Xans-Tilo Shmidt nemis shifr materialları menen tanısıwǵa múmkinshilik berdi, ol jaǵdayda 1932 jıl sentyabr hám oktyabr aylarında isletilingen kúnlik giltler bar edi. Fransuzlar materialdı polyusqa tapsırdılar hám Rejewski bul materialdıń bir bólegin hám sentyabr-oktyabr aylarında belgisiz rotor sımların sheshiw ushın isletdi. Sonday etip, Polsha matematikalıqları Enigma dubllari dep atalǵan ózleriniń Enigma mashinaların qurıwǵa jeńıske boldı. Rejewskiga kriptovalyutashilar Eji Rojitski hám Genrix Zigalski járdem beriwdi, olardıń ekewi de Poznan universitetinen Rejewski menen jollanǵan edi. Polsha Shifr Byurosi plaginni sındırıw hám kúndelik giltning barlıq strukturalıq bólimlerin tabıw usılların islep shıqtı, bul bolsa 1933 jıl yanvarınan baslap Shifr byurosiga German Enigma xabarların oqıwǵa múmkinshilik berdi. waqıt ótiwi menen nemis kriptografik proceduraları jaqsılandi hám Shifr byurosi texnikasın islep shıqtı. Bul umtılıw-háreketler nátiyjesinde polyaklar rotorlarnıń sırların isletiwdi, kataloglar tuzdilar, 100000 jazıwdan ibarat katalognı jaratıwda járdem beretuǵın siklometr qurdilar, rotor parametrlerin qıdırıw ushın elektr -mexanik kriptologik bomba qurdilar. 1938 jılda nemislar Enigma mashinalarına quramalılıqtı qosdılar, nátiyjede polyaklar qarsı turıw ushın júdá qımbatqa túsiwdi. 1939 jıl 26 hám 27 iyulda varshava qasındaǵı Pirida polyaklar Fransiya hám Ullı Britaniya áskeriy razvedkalari wákillerin Enigma shifrlaw texnikası hám úskenelerine, sonday-aq kriptologik bombalarga qosıp jiberiwdi hám hár bir delegatsiyaga Polshada rekonstruktsiya etilgen Enigmani wáde etdiler. Kórsetiw keyinirek Ullı Britaniyanıń dawamı hám umtılıw-háreketleri ushın zárúrli tiykar bolıp xızmet etdi. 1939 jıl sentyabr ayında Kolin Gubbins hám vera Atkinsni óz ishine alǵan 4-sanlı Britaniya Áskeriy Missiyasi Polshaǵa kodtı buzıwshiler Gvido Langer, Marian Rejevski, Eji Rojitski hám Genrix Zigalskiyni ózleriniń " Enigma" replikalari járdeminde mámleket tısqarısına evakuatsiya qılıw ushın ketdi. Atkins qoyıp jiberiliwi hám keyinirek Batıs Evropaga saparın uyushtirdi, sol waqıtta Germaniya xabarların hal ete almaǵan fransuz hám inglizlarga máslahát berdiler. Urıs waqtında ingliz kriptologlari Enigmada shifrlanǵan júdá kóp xabarlardıń shifrın ashtılar. Bul derekten tóplanǵan, inglizlar tárepinen " Ultra" atı menen atalǵan birlespe Birlespediń urıs háreketlerine úlken járdem boldı. Enigma birpara kriptografik kemshiliklerine iye bolsada, ámelde bul nemis protsessual kemshilikleri, operatorlardıń qáteleri, shifrlaw tártip-qaǵıydalarına sistemalı ózgerislerdi kiritpeslik hám urıs waqtında birlespeshi kriptologlarga tabıs erisiwge múmkinshilik bergen " tiykarǵı kesteler hám úskenelarni" Birlespe tárepinen basıp alınıwı edi.
Enigma birpara kriptografik kemshiliklerine iye bolsada, ámelde bul nemis protsessual kemshilikleri, operatorlardıń qáteleri, shifrlaw tártip-qaǵıydalarına sistemalı ózgerislerdi kiritpeslik hám urıs waqtında birlespeshi kriptologlarga tabıs erisiwge múmkinshilik bergen " tiykarǵı kesteler hám úskenelarni" Birlespe tárepinen basıp alınıwı edi.
Enigmaning shifrlaw usılı tómendegi súwretda berilgen.

Reflektor	Shep dóńgelek	Orta dóńgelek	Oń dóńgelek	Statik dóńgelek
A	A A	A A	A A	A
B	B B	B B	B B	B
C	C C	C C	C C	C