Ózbekstan respublikasí joqarí bilimlendiriw, İLİm háM İnnovaсiyalar miNİstrliGİ

2.2. Sun Yat Senniń hákimyat basına keliwi

1910 -jıllardıń aqırında, Qıtaydı oraylıq húkimetsiz hár qıylı áskeriy basshılar tereń ajırattı. Sun Yatsen bunıń qáwpin tán aldı hám 1917 jılda Qıtayǵa qosılıwdı jaqplap qayttı. Ol 1921 jılda Qıtay qublasındaǵı Guandun provinsiyasi Guanchjou (Kanton) de ózin áskeriy húkimet dep járiyaladı hám prezident hám generalissimo etip saylandı.

1923 jıl fevral ayında Gonkong Universitetinde Studentler awqamında usınıs etilgen sóylewinde ol Qıtay daǵdarısı hám tınıshlıq, tártip hám ​​Gonkongnıń jaqsı húkimeti onı revolyuciyashıǵa aylantırǵanın járiyaladı. Sol jılı Sun Yatsen óz sóylewin járiyaladı Xalıqtıń ush principi mámlekettiń tiykarı hám Bes Yuanlik Konstitutsiya siyasiy sistema hám byurokratiya ushın kórsetpe retinde. Onıń sóylewiniń bir bólegi Qıtay Respublikası Mámleket gimnine aylandı.
Pekindegi militaristlerge qarsı Arqa ekspediciya ushın zárúr bolǵan áskeriy kúshti rawajlandırıw ushın ol Guanchjou qasındaǵı Whampoa áskeriy akademiyasın quradı, onıń komendantı Shang Kay-shi, Vang Shing Vey hám Xu Xan Min sıyaqlı partiya basshıları. siyasiy oqıtıwshılar. Akademiya Qıtay Respublikasınıń eń kózge kóringen áskeriy mektep bolıp, keyinirek Ekinshi Qıtay -Yaponiya urısında hám Qıtay puqaralar urısınıń hár eki tárepinde qatnasqan pitkeriwshilerdi tayarlaǵan.¹²
Biraq, Guanchjouda óz húkimetin ornatıwı menen Sun Yatsen jergilikli húkimet penen qarama-qarsılıqqa keldi. Onıń militaristik húkimeti, Beyyanga qarsı kúshler Konstituciyalıq qorǵaw urısında qorǵawǵa wáde bergen 1912 jılǵı waqtınshalıq Konstitutsiyaga tiykarlanbaǵan. Bunnan tısqarı, ol Pekinnen kóship kelgeninen keyin kvorum qaǵıydalarına juwap bermeytuǵın parlament tárepinen prezident etip saylandı. Sonday etip, kóplegen siyasatshılar hám lashkerbasılar onıń militaristik húkimetiniń nızamlılıǵına qarsı shıqtı. Sun Yat-Sen Qıtaydı áskeriy tárepten birlestiriw ushın Arqa ekspediciyanı finanslıq támiynlew ushın salmaqli salıqlardan paydalanǵani, qımbat áskeriy kampaniyanı baslawdan aldın Guangdongni " úlgili provinsiya" etip belgilewdi qollap-quwatlaǵan Chen Jiongming sıyaqlı reformashılardıń ideyalarına qarsı edi. Juwmaq etip aytqanda, áskeriy húkimetke arqada xalıq aralıq kólemde tán alıw etilgen Beiyang húkimeti, qublada Chenning Guangdong provinsiyasi húkimeti hám birlespelerdi óz máplerine qaray ózgertirgen basqa wálayat kúshleri qarsılıq kórsetdi.
1920 -jıllardıń baslarında Sun Yat-sen Gomindandı lenistik demokratiyalıq -oraylıq partiya retinde qayta quraǵanı ushın kommunistlik Xalıq aralıq Kominterndan járdem aldı hám Birinshi Qıtay Kommunistlik partiyası -Gomindan birlesken fronti menen ózara kelisiwler alıp bardı. 1924 jılda Qıtaynı jawlap alıw etiwdi tezlestiriw maqsetinde ol Qıtay kommunistları menen aktiv sheriklik siyasatın basladı.
Bul waqıtqa kelip, ol birlesken Qıtaydıń birden-bir úmitin qubladaǵı bazasınan áskeriy basıp alıw qılıw, keyininen demokratiya ótiwi menen juwmaqlanatuǵın siyasiy tálim dáwiri kútip atırǵanına isenimi kámil edi. Keyin ol apatına shekem shet el mámleketlerdiń járdemi menen keyingi Arqa ekspediciyaǵa tayarlıq kórdi.
1924 jıl 10 -noyabrde Sun Yatsen arqaǵa sayaxat etip, Qıtay xalqı ushın konferenciya jıynaw hám Batıs mámleketleri menen barlıq teń bolmaǵan shártnamalardı bıykarlawdı usınıw ushın taǵı bir sóylew sóyledi. Eki kúnden keyin, ol sawlıgınıń jamanlasıwına hám urıs basshılarınıń puqaralar urısı dawam etip atırǵanına qaramay, mámlekettiń keleshegin talqılaw ushın taǵı Pekinge (Pekin) jol aldı. Sol waqıtta kesel bolsa -da, ol ele da qubla húkimet basshısı edi. 1924 jıl 28-noyabrde ol Yaponiyaǵa jo’nep ketti hám Yaponiyanıń Kobe qalasında Panaziyaizm haqqında ájayıp lekciya etti. Ol Guanchjoudan shıǵıp, Qıtaydı birlestiriw boyınsha arqa region basshıları menen tınıshlıq ózara kelisiwlerin alıp bardı. Sun Yatsen bunı kóre almadı. Ol 1925 jıl 12 martda, 58 jasında, Pekindegi bawır rakınan dúnyadan ko’z jumdı.¹³
Sun Yatsenniń tiykarǵı miyraslarınan biri onıń siyasiy filosofiyası " Xalıqtıń ush principi" (sanmin zhuyi) edi. Bul principler mılletshillik (minzu,), demokratiya (minquan,) hám xalıqtıń tirishiligi (minsheng,) principlerın óz ishine alǵan. Principler KMP hám Qıtay Kommunistlik partiyası ritorikasında óz ornın pútkilley basqasha aytıp saqlap qaldı. Túsindiriwdiń bul parqı, bólek, Quyash óziniń 1925 jılda, " Úshlik" temasındaǵı lekciyalar ceriyasini juwmaqlamastan, kapitalıstik hám kommunistlik rawajlanıw usıllarına uǵımsız munasábette bolǵanlıǵı hám bólekan 1925 jılda dúnyadan o’tkeni menen baylanıslı. Xalıq principlerı. Quyash - Vetnam dini Cao Dayning tiykarǵı ázizlerinen biri.
Sun Yat-sen o’liminen keyin onıń balaları ortasında húkimet ushın gúres qorǵawshı Chiang Kay-shek jáne onıń burınǵı revolyuciyashı jorası Van Tszinvey KMPni ekige bo’ldi. Bul gúresde Sunning uǵımsız miyraslarına dawa qılıw huqıqı qáwip astında edi. 1927 jılda Chiang Kay-Sich Sunniń tulı Soing Ching-lingniń sińlisi Soong May-lingge úylendi hám keyinirek ol ózin Quyashtıń qáyinsi dep dawa etiwi múmkin edi. 1927 jılda kommunistlear hám gomindanshılar bo’linip, Qıtay puqaralar urısınıń baslanıwın belgilep qoyǵanlarında, hár bir gruppa ózlerin haqıyqıy miyrasxorları dep dawa qılıwdı, bul kelspewshilik Ekinshi jáhán urısı dawamında da dawam etti.
Quyash yadın rásmiy túrde húrmet qılıw, ásirese, Gomindangda, virtual dinge sıyınıw bolıp, onıń orayında Nanking qábirinde jaylasqan edi. Onıń tulı Soong Ching-ling Qıtay puqaralar urısı waqtında kommunistler tárepinde bolǵan hám 1949 jıldan 1981 jılǵa shekem Qıtay Xalıq Respublikası Vitse-prezidenti (yamasa baslıq orınbasarı ) hám 1981 jılda o’liminen sal aldın eń húrmetli prezident bolǵan.¹⁴
Sun Yatsen XX ásir Qıtay basshıları arasında birden-bir bolıp qalıp atır, sebebi olar materik Qıtayda da, Tayvanda da húrmetke iye. Tayvanda ol Qıtay Respublikasınıń ákesi retinde kóriledi hám o’liminen keyin atı menen ataqlı Xalıq ákesi, mırza Sun Chungshan (Qıtaysha : 國父 孫中山 先生, bul jerde bir belgiden ibarat bos jay-dástúriy húrmet belgisi). Onıń túsi ele de derlik mudamı saltanatlı orınlarda, mısalı, nızam shıǵarıwshı organlar aldında hám ulıwma bilim beriw mektepleriniń klasslarında, baslanǵıshtan orta mektepge shekem hám ol ele de jańa teńge hám pul birliginde payda boladı.

Gomindannıń rásmiy tariyxı hám Qıtay Kommunistlik partiyası ushın Sunnıń waqtınshalıq birinshi prezident retindegi rolin aytıp otedi. Biraq, kóplegen tariyxshılar házir Sun Yatsenniń 1911 jıl revolyuciyasındaǵı roliniń áhmiyetine gúman menen qarasadı jáne onıń Vuchang kóterilisinde tikkeley qatnasıwı joq ekenligin hám sol waqıtta mámleket sırtında bolǵanlıǵın atap ótedi. Bul talqında, Sun Yatsenniń tańlawı revolyuciyashılar hám konservativ aqsúyekler ortasında ideal shártlesiw bolıp xızmet etken birinshi waqtınshalıq prezident retinde húrmetli, biraq áhmiyetsiz shaxstıń tańlawı bolıp tabıladı.

Usınıń menen bir qatarda, Sun Yatsen revolyuciyalardı finanslastırǵanı hám revolyuciya ruwxınsaqlap qalǵanı ushın, hátte áwmetsiz kóterilislerden keyin de. Bunnan tısqarı, ol kisi revolyuciyalıq gruppalardı bir úlken partiyaǵa tabıslı birlestirdi hám sol ideallarǵa iye bolǵanlar ushın jámlesken siyasiy tiykar jarattı.
Sun Yatsen zamanagóy Qıtaydıń milliy ákesi retinde húrmetke iye. Onıń siyasiy filosofiyası, dep atalıwshi Xalıqtıń úsh principi,, 1905 jıl avgustta daǵaza etilgen. Onıń Mámleketti shólkemlestiriw usılları hám strategiyası 1919 jılda tamamlaǵannan keyin, ol óz principlerıden paydalanıp, mámlekette tınıshlıq, erkinlik hám teńlikti ornatıwdı usınıs etdi. Ol pútkil o’mirin kúshli hám gullep-jasnaǵan Qıtay jáne onıń xalqı párawanlıǵı ushın sarpladı¹⁵
Sun Yatsen materikte Qıtay mılletshili hám prototsialistik retinde qaraladı hám ol júdá húrmet etiledi. Revolyuciyadan aldınǵı. Ol Qıtay Xalıq Respublikası Konstituciyasınıń kirisiw bóleginde atı menen tilge alınǵan ; bul kem ushraytuǵın sharapatlı bolıp tabıladı, sebebi hátte Mao Zedong tikkeley bolmaǵan " Mao Zedun pikiri" menen baylanıslı halda tilge alınadı. Qıtaydıń kópshilik iri qalalarında, onı eslew ushın, tiykarǵı kóshelerden birine " Zhongshan" atı berilgen, bul at " Renmin Lu" yamasa basqa ataqlı tańlawlardan kóre kóbirek isletiledi. Xalıq jolı, hám " Jiefang Lu", yamasa Azatlıq jolı. Sonıń menen birge, onıń atındaǵı kóplegen parklar, mektepler hám geografiyalıq ótmishten qalǵan estelikler bar. Sun Yatsen tuwılǵan Guangdong qalasındaǵı Chjongshan qalası onıń atı menen atalǵan hám Pekindagi Azure Bultlar sıyınıwxanasında onıń yadına arnalǵan zal bar.

Sońǵı jıllarda Qıtay Kommunistlik partiyası administraciyası, bólek Qıtay ekonomikalıq reforması sharayatında, Qıtay mılletshilligin kúsheytiw hám bólek Tayvandaǵı Gomindang tárepdarları menen baylanıslardı kúsheytiw ushın Sun Yatsenge shaqırıq qılıp atır. Qıtay Xalıq Respublikası Qıtay Respublikasınıń ǵárezsizligine qarsı birlespeshi retinde qaraydı. Sun Yatsenniń qábiri 2005 jılda Gomindang hám Birinshi Xalıq partiyası basshılarınıń Qıtayǵa materik saparlarına etken birinshi toqtap qalıw jaylarınan biri edi. Sun Yatsenniń portreti May bayramı ushın Tyananmen maydanında kórsetiwde dawam etpekte. hám milliy bayram esaplanadı

Sun Yatsenniń ataqlılıǵı hám dańqlılıǵı Ullı Qıtay regionınan sırtta, atap aytqanda, Singapurda sırt ellik Qıtaylardıń úlken bólegi jasaytuǵın Nanyangga da tiyisli. Ol sırt el degi Qıtaylardıń úlken bólegi óz áke -babalarınıń watanına pul ótkermelerin jıberiwden tısqarı, qosıwı múmkin bolǵan úleslerdi tán aldı. Sol sebepli ol óziniń revolyuciyalıq xabarın dúnya boylap bul jámáátlerge tarqatıw ushın bir neshe márte keldi.¹⁶
Sun Yat-Sen 1900-1911 jıllar dawamında Singapurǵa jámi segiz ret keldi. Onıń birinshi saparı 1900 jıl 7 sentyabrde ol jerde qamawǵa alınǵan bir zatqa yapon tárepdarı hám dostı Miyazaki Toteni qutqarıw edi. Óz qamawında hám bes jıl dawamında atawǵa keliw qadaǵan etilgen. 1905 jıl iyun ayında náwbettegi saparı menen ol jergilikli Qıtaylıq sawdagerler Teo Eń Shań, Tán Patsha Hol hám Lim Nee Soon menen ushırastı, bul ushırasıw nanyanglı Qıtaylardan tuwrıdan -tuwrı qollap-quwatlaw baslanǵanına arnalǵan edi. Sun Yat-Sen Evropada hám Yaponiyada ózlerin shólkemlestirip atırǵan sırt ellik Qıtay revolyuciyashıları haqqındaǵı esabatların esitip, olardı keyingi saparı sıyaqlında 1906 jıl 6 aprelde rásmiy payda bolǵan " Tańmenghui" dıń Singapur bólimin dúziwge úndedi.
Bólim Van Qing Yuan dep atalıwshi villada jaylasqan hám Teo Eng Shań tárepinen revolyuciyashılar ushın isletilingen. 1906 jılda bólim aǵzaları sanı 400 danaǵa jetti hám 1908 jılda Sun áwmetsiz Zhennanguan kóterilisinen keyin Qing húkimetinen shaǵılısıw ushın Singapurda bolǵanında, bólim Qublası-Arqa Aziyadaǵı Tańmenghui filialları ushın regionlıq shtabga aylandı. Sun Yat-sen jáne onıń isin dawamlawshıları ózleriniń revolyuciyalıq xabarların tarqatıw ushın Singapurdan Malayya hám Indoneziyaǵa jol aldılar, bul waqıtqa kelip alyanstıń dúnya boylap 3000 den artıq aǵzaları bolǵan jigirmadan artıq filialları bolǵan.
Sun Yatsenniń sırt eldegi Qıtay xalqınıń járdemi hám resurslarınan paydalanıwdı aldınan kóre biliwi onıń keyingi revolyuciyalıq háreketlerinde óz nátiyjesin berdi. Mısalı, 1910 jıl 13 -noyabrde Malayada bolıp ótken Penang konferenciyasında onıń finanslıq járdem soranıwı Malay yarım atawı boylap qayır -saqawatlar jıynalıwına alıp keldi, bul bolsa ekinshi Guanchjou kóterilisin finanslıq támiynlewge járdem berdi.
1911 jıl revolyuciyası waqtında sırt elli Qıtaylardıń Qublası -Arqa Aziyada tutqan roli sonshalıq úlken edi, Sun Yatsenniń ózi "sırt el degi Qıtaylardı revolyuciyanıń anası" dep tán aldı.
Búgingi kúnde onıń miyrasları Van Qing Yuan qalasındaǵı Nanyang qalasında saqlanıp qalǵan hám ol keyinirek Sun Yat Sen Nanyang memorial zalı dep atalǵan hám 1994 jıl 28 oktyabrde Singapurdıń milliy esteligi retinde baspa etilgen.
Penangda, 1908 jılda Sun tárepinen islengen Penang Filomatika Birlespesi, 65 Macalister Roaddaǵı óz binalardı doktor Sun Yat-Sen muzeyine aylandırıw boyınsha miyraslar joybarın basladı. Joybar 2006 jıl aqırında juwmaqlanıwı kútilip atır.¹⁷
Bir izertlewge kóre, Sun Yat-sen turmısı dawamında keminde otız qıylı at, kishi piyil at hám laqap isletgen. Onıń shańaraǵınıń ata-teginiń shıǵısı boyınsha shejiresilerinde jazılǵan at - San Démíng. Berilgen atınıń birinshi Qıtaysha belgisi dé - bul bir áwlad áwladında úkesi hám aǵayınları menen bolǵanlar áwlad xarakteri. Kóplegen Qıtaylıqlar Demingdi onıń kishi piyillik atı dep nadurıs oylasadı.
Sun Yat-Sen tuwılǵanında alǵan atı Sun Dxiàng edi. On jasında ol awıldaǵı Konfutsiy mektepke oqıwǵa kirdi hám oǵan " mektep atı", Vén ("kórkem ádebiyatqa baylanıslı" degen mánisti ańlatadı ) aldı. Ol Qıtay húkimeti tárepinen revolyuciyalıq iskerligi menen belgiliginde, ol " Sun Ven" dizimine kiritilgen hám ol Qıtay húkimeti tárepinen opatına shekem sonday belgili. Ol mámleket lawazımına kelgeninen keyin, rásmiy hújjetlerge qol qoyıw ushın Sun Ven atınıń isletken.
Xristian suwǵa shomılıwı munasábeti menen, ol laqaptı tańladı : ì (Rīxīn, yaǵnıy " hár kúni ózin jańalap turıw"). Bul at Gonkongda studentlik waqtında isletken. Keyinirek, onıń Qıtay ádebiyatı professorı bul laqaptı Yixianǵa ózgertirdi. Standart Mandarindan ayrıqsha bolıp esaplanıw, eki laqap ta jergilikli kanton tilinde birdey aytıladı : Yatsen. Sol waqıtta ol batıs táreplikler menen tez -tez ushrasqanında sonday at isletkeni ushın, ol Batısda sol at penen (kanton aytılıwı menen) belgili. Qıtay dúnyasında derlik hesh kim Mandarin versiyası Sun Yixiandı yamasa Kantoncha Sun Yat-Sen versiyasın isletpeydi.¹⁸
Keyinirek, Sun Yat-Sen kishi peyillik penen atın tańladı, ol Zaizhī (" etkazish" degen mánisti ańlatadı ). 1897 jılda Sun Yat-Sen Yaponiyaǵa keldi hám ol mıymanxanaǵa barǵanında óz atın jazıwı kerek edi. Yaponiya húkimetinen jasırınıwdı qálegen dostı, onıń dizimine Yaponiyalıq Nakayama famılıyasın jazdı hám Sun Yat-Sen Sho atın tańladı. Yaponiyada bolǵan waqtınıń kóp bóleginde ol Nakayama Sho atı menen belgili. Nakayama ushın kanjini Qıtay tilinde pinyin tilindegi Zhungshan dep oqıw múmkin. 1911 jılda Qıtayǵa qaytqanınan keyin, bul laqap (tek Shay atı emes Nakayama/Chjongshan) Qıtay respublikashıları arasında ataqlı bolıp ketti hám sol sebepli yapon famılıyası onıń jańa Qıtaysha atına aylandı. Nakayama/Zhongshan sózbe -sóz " oraylıq tog '" degen mánisti ańlatadı (hám hátte " Qıtay toǵi" dep da aytılıwı múmkin), bul Qıtay tilinde júdá unamlı hám húrmetli mánislerge iye. Házirgi kúnde Qıtaylıqlardıń kópshiligi Sun Yatsendi Sun Zhongshan (Sun Chung-shan) atı menen biledi. Kóbinese, ol Zhongshan (Chung-shan) ga qısqartırıladı.
1940 jılda Gomindan partiyası Sun Yatsenge rásmiy túrde " xalıq atası" degen mánisti ańlatıwshı Kuo Fu ataǵın berdi. Bul at ele de Qıtay Respublikasında Tayvan hám Gonkongda tez -tez isletiledi. Materik Qıtayda onıń ornına " revolyuciyanıń aldıngi" ataǵı isletiledi.