Ózbekstan respublikasí joqarí bilimlendiriw, PÁn hám innovaciyalar ministrligi

2.2.Jay gáplerdi oqıtıwda jańa pedagogikalıq texnologiya hám metodlardıń qollanılıwı (_klass qaraqalpaq tili mısalında bir saatlıq metodikalıq sabaq)
İnteraktiv sózi inglisshe "INTER" óz ara "act" háreket mánisin bildirip, interaktivlik óz ara birgelikte háreket etiw, birge islesiw, sóylesiw, birgelikte ózlestiriw degen mánilerde qollanıladı. İnteraktiv oqıtıw birinshi gezekte oqıwshılardıń óz ara gúrrińlesiwi, pikir alısıwı, bir-birine úyretiwi arqalı bilimlerdi ózlestiriwge baǵdarlanǵan pedagogikalıq xızmet. İnteraktiv oqıtıw usılları oqıwshılardıń bilim alıw múmkinshiligin, olardıń belsendiligin rawajlandıradı. Házirgi kúnde ilimpaz metodistler hám tájiriybeli oqıtıwshılar tárepinen interaktiv oqıtıwdıń topar jumısınıń birneshe formaları islep shıǵılǵan.
İnteraktiv usıllardıń ishinde eń keń tarqalǵanı klaster-oqıw diskussiyası, dóńgelek stol, zigzak, aqıl hújimi, Venn diagramması t.b. esaplanadı. Sabaq waqtında oqıwshılar tárepinen aldın-ala belgili dárejede túsinigi bar qandayda bir másele talqılansa bul usıl nátiyjelirek boladı.
Pedagogikalıq texnologiyanı ta’lim-ta’rbiya protsessi sıpatında qatnasıwshılardın’ xızmetleri arqalı a’melge asırıladı. Bul protsesstin’ baslı maqseti jetik insandı qa’liplestiriw ha’m rawajlandırıw bolıp, tiykarınan to’mendegilerden ibarat:
-ta’lim-ta’rbiya beriw; -mag’lıwmatlardı a’wladtan-a’wladqa o’tkeriw;
-o’z betinshe pikirlewge u’yretiw;
-bilim, ko’nlikpe, uqıplılıqlardı u’yretiw ha’m o’zlestiriwge erisiw;
-tu’rli metodikalardı qollanıw ha’m jetilistiriw; -diagnostika, monitoring alıp barıw;
-insanıylıq, xalıq su’yiwshilik, ideologiyalıq printsiplerge tiykarlanıw;
-oqıwshının’ tayarlıq da’rejesin, psixologiyalıq, fiziologiyalıq, jas o’zgesheliklerin, gigienalıq talaplardı esapqa alıw;
Búgingi kúnde tálim texnologiyaların shártli túrde eki túrge ajıratıw múmkin: 1. Dástúriy hám 2. Dástúriy emes
Dástúriy tálim texnologiyası - arnawlı bir múddetke mólsherlengen, tálim processi kóbirek oqıtıwshı shaxsına qaratılǵan bolıp, oqıtıwdıń dástúriy forması, metodı hám tálim qurallarınıń kompleksinen paydalanıp tálim-tárbiya maqsetine erisiw bolıp tabıladı.
Dástúriy emes tálim texnologiyası - arnawlı bir múddetke mólsherlengen, tálim processi orayında oqıwshı shaxsı bolıp, oqıtıwdıń zamanagóy forması, aktiv oqıtıw metodları hám zamanagóy didaktik qurallardıń kompleksin tálim-tárbiya jumısınan gózlengen maqset hám kepillik berilgen nátiyjege erisiwge jóneltiriw bolıp tabıladı. Dástúriy emes tálim texnologiyası dástúriy tálim texnologiyasınan parq etip, oqıwshılardıń biliw múmkinshiliklerin rawajlanıwına sharayat jaratadı, ózbetinshe islewlerine ayrıqsha itibar beriledi, biliw xızmetleri izleniwsheń hám dóretiwshilik xarakterge iye boladı. Sabaq strukturası ózgeriwshen boladı.
Dástúriy emes tálim texnologiyası óz gezeginde úshke bólinedi:
- Sheriklikte úyreniw ;
- Modellestiriw;
- Izertlew (Joybarlaw )
Sheriklikte úyreniw - oqıwshılardıń bilimin ózlestiriw, sıńırıw, bekkemlew boyınsha reproduktiv iskerligin támiyinleytuǵın, uqıp hám ilmiy tájriybeni izbe-izlik boyınsha oqıwshınıń tikkeley basshılıǵında ámelge asırıwdı shólkemlestiriwge tiykarlanǵan oqıtıw hám bilim alıwı bolıp tabıladı. Ol oqıwshınıń erkin gruppalarda islewi nátiyjesinde tálim alıwın názerde tutatuǵın metodlardan ibarat. Bularǵa "kitap penen islew", "oqıw sáwbeti", "aqlıy hújim", "kishi gruppalarda islew", " báseki" sıyaqlı metodlardı kirgiziw múmkin.
Házirgi dáwirde ósip kiyatırǵan áwladtı erkin pikirley alatuǵın etip tárbiyalaw wazıypası áhimiyetli bolıp tabıladı. Bul wazıypanıń orınlanıwında kóbinese oqıtıwdıń interaktiv metodların qollaw maqsetke muwapıq boladı. Interaktiv sózi anglichan “Interakt” sózine uyqas kelip, “Inter - óz-ara”, “akt - jumıs islew, islew” degen mánislerdi ańlatadı.
Bárshemizge ma’lum bolǵanınday XXI asr – globallasıw dáwiri, texnika asri delinedi. Búgingi kúnde pán hám texnika jedel rawajlanıp atır, bul bolsa jańa texnologiyalardan paydalanıp sabaq ótiwdi talap etedi. Keleshegimiz bolǵan jaslardı joqarı mádeniyatlı, ótkir bilimli etip tárbiyalawda hár bir pedagog xızmetker ózin juwapker shaxs ekenligin bilgen halda, sabaq natiyjeliligin asırıp barıwı, jańa texnologiyalardan ónimli paydalanıwı aktual másele esaplanadı.
Búgingi kúnde qaraqalpaq tilin mekteplerde oqıtıwda hár qıylı metodlar
qollanıladı. Oqıwshılardıń dóretiwshilik qábilet hám uqıpların rawajlandırıwda bir qansha interaktiv metod hám texnologiyalar bar. Atap aytqanda, “Klaster” “Aqıliy hújim”, “Zinama-zina”, “FSMU” texnologiyaları hám “Rólli oyınlar”, “Kishi gruppalarda islew”, “Esse”, “Assesment texnologiyasi”, “Blits soraw”, “Refleksiya” hám basqa da metodlardı aytıp ótiw múmkin.
Klaster metodı
Aktiv metodlardan biri "Klaster" metodı bolıp tabıladı. Klasterlerge ajıratıw - oqıtıwshılarǵa qandayda bir-bir tema tuwrısında erkin hám ashıq tárzde oylawǵa járdem beretuǵın pedagogikalıq strategiya bolıp tabıladı. Bul metod kóp variantlı pikirlewdi úyrenilip atırǵan túsinik (hádiyse, waqıya ) lar ortasında baylanıs ornatıw ilmiy tájriybelerin rawajlandıradı.
Klaster sózi ǵujm, baylam mánisin ańlatadı. Klasterlerge ajıratıwdı shaqırıq, ańǵarıw hám oy-pikir qılıw basqıshlarındaǵı pikiralewdi xoshametlew ushın qóllaw múmkin. Ol tiykarınan jańa pikirlerdi oyatıw, ámeldegi bilimlerge jetip barıw strategiyası bolıp, arnawlı bir tema boyınsha jańasha oylawǵa shaqıradı. Qandayda bir tema boyınsha klasterler dúziwden bul temanı jetilisken úyrenbesten aldın paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Klaster dúziwde gruppadaǵı barlıq oqıtıwshılardıń qatnasıwı, sol gruppa ushın ideyalar ózegi bolıp xızmet etedi.
Klaster metodı anıq obyektge jóneltirilmegen pikirlew forması esaplanadi. Odan paydalanıw insan mıy iskerliginiń islew principi menen baylanıslı túrde ámelge asadı.
Stil ideyasına muwapıq islep shıǵılǵan bul metod puqta oylanǵan strategiya bolıp, odan oqıtıwshılar menen jalǵız tártipte yamasa gruppa tiykarında shólkemlestiriletuǵin shınıǵıwlar processinde paydalanıw múmkin. Gruppa tiykarında payda bolıp atırǵan shınıǵıwlarda bul metod gruppa aǵzaları tárepinen bildirilip atırǵan ideyalardıń kompleksi formasında kórinetuǵın boladı. Bul bolsa gruppanıń hár bir aǵzası tárepinen ilgeri surilip atirǵan ideyalardı uyqastırıw hám de olar ortasındaǵı baylanıslardı taba alıw múmkinshiligin jaratadı.
Mashqalalı soraw metodı – Mashqalalı soraw metodı boyınsha dáslepki ideyalar amerikalı psixolog hám pedagog J.Dyun (1859-1952 jj.) tárepinen engizilgen. Ol 1894-jılı Chikagoda oqıtıw, okıya rejesi boyınsha emes, bálki oyın hám miynet tiykarında alıp barılatuǵın tájiriybe mektebin shólkemlestirgen. Ótken ásirdiń 60- jıllarında bolsa mashqalalı soraw metodı L.Rubenshteyin, M.İ.Maxmudov, V.Okon, İ.Y.Lerner sıyaqlı izertlewshilerdiń kóz qarasları tiykarında jáne de rawajlanǵan. S.L.Rubenshteynniń «Oylaw mashqalalı jaǵdaydan baslanadı» degen ideyası mashqalalı tálimniń psixologiyalıq negizi sıpatında qabıl etilgen. Bul metod - oqıwshılarǵa problemalı jaǵdaylardıń sebep hám aqıbetlerin talqılaw hám de wolardıń sheshimin tabıw boyınsha kónlikpelerin rawajlandırıwǵa qaratılǵan metod.
Mashqalalı soraw metodınıń dúzilisi
- Problemalı jaǵday túsindiriledi.
- Toparlar problemalı jaǵdaylardıń kelip shıǵıw sebeplerin anıqlaydı.
- Toparlar problemalı jaǵdaylardıń aqıbetleri tuwralı pikir júritedi.
- Toparlar problemalı jaǵdaydı sheshiw jolların islep shıǵadı.
-Tuwrı sheshimler tańlap alınadı.
Mashqalalı tálimniń abzallıǵı
- Tálim beriwshi tárepinen oqıwshılardıń oqıw islerinde problemalıq sháriyattı payda etiw, oqıw wazıypaların hám mashqalaların sheshiw arqalı bilimlerdi rawajlandırıw boyınsha biliw iskerligin basqarıw.
Venn diagramması metodı – oqıwshılardıń úyrenilip atırǵan temalardıń ózine tán ayırmashılıq hám uqsaslıq táreplerin talqılaw kónlikpelerin qáliplestiriwge qaratılǵan metod. Bunda oqıwshılar úyrenilip atırǵan temanıń bólimlerınıń bir-birinen parqın hám qay jerde qanday uqsaslıq bar ekenligin bilip aladı.
Balıq skleti metodı uluwma mashqalalardı hám onıń sheshimin tabıwǵa imkanıyat beretuǵın metod.
Maqseti: Oqıwshılardı toparlarda birge izleniwshilikke baǵdarlaydı, maǵlıwmatlardı salıstırıw kónlikpelerin, jaǵdaydan shıǵıp ketiw, oylasıw, óz pikirlerin dálillep beriw kónlikpeleri rawajlanadı.
Qurallandırıw. Hárbir toparǵa plakat yamasa eki bet qaǵaz, ruchka yamasa plomasterler beriledi.
Ótkeriw tártibi: Oqıwshılardı sanına qaray toparlarǵa bóliw.
- Toparlarǵa tapsırmalar: balıq skleti bir tárepine mashqalalı problemalar, al ekinshi tárepine usı problemalardıń anıq shıǵıp ketiw jolların jazıw kerek.
- Balıq skleti basında mashqalanıń bası, al keyninde mashqalanısheshiw jolları jazıladı.
- Toparlardıń óz jumısların kórsetiwge shıǵıwları «Balıq skleti» shınıǵıwın qaraqalpaq tili sabaǵında frazeologizmlerdi ótkende paydalansaq boladı. Balıq skletiniń birinshi tárepine qaraqalpaq tilindegi frazeologizmler, ekinshi tárepinde frazeologizmlerdiń leksikalıq mánısı ashıladı. Bul metodtı birgelikli aǵzalardı oqıtıwda qollansaq oqıwshılardıń sabaqqa qızıǵıwshılıǵı asadı. Bunda birgelikli bas hám ekinshi dárejeli aǵzaları bar mısallardı balıq skletiniń joqarǵı tárepine jazıladı hám oqıwshılar onıń tómengi tárepine qaysı aǵzadan bolǵan birgelkili aǵza ekenligin hám baylanısıw usılların jazıwları kerek.
Joqarıdaǵı teoriyalıq maǵlıwmatlarǵa súyene otırıp Jay gáplerdi oqıtıw boyınsha bir saatlıq metodikalıq sabaqtı tómendegishe shólkemlestiriwge boladı.