Ózbekstan RespublikasÍ JoqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw ministrligi berdaq atÍndaǵÍ Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Dene tárbiya hám sport shınıǵıwlarınıń

Ózbekstan RespublikasÍ JoqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw MINISTRLIGI Berdaq atÍndaǵÍ Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Dene tárbiya hám sport shınıǵıwlarınıń teoriyası hám metodikası qánigeliginiń 1-kurs magistrantı Yedenbaev Jaxangirdıń «dene tÁrbiya tarawÍnda ilimiy iskerlikti shÓlkemlestiriw » páninen KURS JUMÍSÍ Tema: Háreket qábilyetin rawajlandiriw. Orınladı: Yedenbaev Jaxangir

NÓKIS – 2022

Tema: Háreket qábilyetin rawajlandiriw.
Reje:
1. Háreket qabiletin rawajlandiriw
2. Háreket uqibliǵin rawajlandiriw
3–bap. Sportta háreket qábilyetin rawajlandiriw

I - bap. Hareket qabiletin rawajlandiriw. Uyretiw waqtinda qozgalis hareketlerdin rawajlaniwi. Har qanday hareketlerge (shinigiwga) uyretiw waqtinda dene bolimlerinin qozgalislarin basqariw jagdayi ozgeredi. Usinin natiyjesinde qozgalis hareketlerdi uyreniw darejesi joqarilaydi. Shinigiwga uyretiw 3 basqishtan turadi: háreket uqibiniń qaliplesiwi; hareket kόnligiwinin qaliplesiwi; hareket uqibinin en joqari darejede qaliplesiwi. Solay etip arnawli bilimde isleydi. Arnawli bilim tiykarinda ham uzliksiz shiniǵiw natiyjesinde dene shiniǵiwlarin orinlaw mumkinshiligine iye boladi demek hareket uqibi qaliplesedi. Hareket uqibi – bul belgili waziypani sheshiwge arnalgan qozgalis hareketlerdi orinlaw mumkinshiligi. Uqipti aniqlaytugin belgiler: 1.Putin bir shinigiwdi basqariw, avtomatlaskan halda orinlanbaydi, oqiwshi har bir hareketti baqlap baradi, jumisti orinlawga kop kush jumsaladi , denesi kobirek sharshaydi, shinigiw kewildegidey (avtomat) orinlanbaydi. 2. Hareket waziypasin sheshiw usili ele jetilispegen, jaqsi sheshiw usili izlenedi. 3. Hareket uqibi, hareketlerdi islewdin daslepki basqishi , kόnligiwge otiw ushin kop waqitti talap etedi ham ol oqiwshinin uqip mumkinshiligine, u’yretiw metodinin jetilisiwine, uyrenetugin harekettin quramaligina baylanisli.

Dene shiniǵiwlarin u’yretiw uaktinda kόnligiwlerdin bir-birine baylanisli xareket etiwi (otkeriliwi) ulken ahmiyetke iye. Ms: Kishkene topti ilaktiriu boyinsha payda bolgan kόnligiw granatti ilaktiriudi u’yretiwdi jenilletedi. Bunday jagdayda kόnligiwdin unamli otkeriliui dep esaplanadi. kόnligiwdin otkeriliui unamsiz jagday payda etiui mumkin eger burin payda bolgan kόnligiw jana shinigiudi uyretiuge kesent keltirse. Eger kozgalis xareketlerdin duzilisi uksas yuolgan jagdayda kόnligiw bir – birine paydali tasir jasaui mumkin. Jokaridagi misaldan bulardin texnikasinin xam baskishlarinin bir – birine uksas ekenin koriuge boladi. kόnligiwdin bir – birine tasir jasau xarakterin okiu jumisin jobaslastiriuda, jardemshi shiniǵiwlardi tanlap aliwda paydalaniwǵa boladi.
Erkin xarekettin fiziologiyalik mexanizminin kaliplesiui belgili fiziologlar I.M.Sechenov, xam I.P. Pavlov jumislari menen aniklanadi. Demek bul uakitsha baylanis jardemi menen bulshik ettin xareketti iske asiriuin iretlestiriuliui. Bul tiykarinan waqitsha baylanistin payda boliwi menen shartli reflekslerdin jardeminde iske asiriladi.
Hareket kόnligiwinin kaliplesiui shartli turde ush fiziologiyalik basqishqa ajratiladi:
1 – basqish, bul orayliq nerv sistemasinda shartli reflekstin payda bolip, onin koziu xareketinin kennen taraliui menen xarakterlenedi. Sirtki korinisi boyinsha ol kozgalis xareketlerdin shala xam kerek emes xareketlerdin kosilip orinlaniui.
2 – basqish, bul irkiliw protsessi natiyjesinde kop taralgan koriw hareketlerdin shekleniwi, sonin menen birge oraylik nerv jumisinin uakit xam kenliktegi jagdayi aniklanadi. Demek kerek emes xareketler toktatilip kozgalis xareketler buringiga karaganda durislau orinlanadi. Elede koziu xam irkiliu jumisi baylanislarinin jetilispeui natiyjesinde ayirim ziyat xareketlerdin aralasip juriui baklanadi.
3 – basqish, xarekettin dinamikalik stereotipinin kaliplesiui menen xarakterleydi, demek kozgalis xareketleri jetilisken turde orinlanadi, xareket kόnligiwi kaliplesedi.
Atap aytqanda xarekettin dinamikalik stereotipinin payda boliui menen xarket kόnligiwinin kaliplesiui tamamlanadi. Dinamikalik stereotip standart xareketlerdin tiykari bolip esaplanadi (ms: jolda juuiriu t.b.).
Hareket kόnligiwinin fiziologiyalik baskishlarin, u’yretiwdiń baskishlari menen shatastiriuga bolmaydi. Fiziologiyalik baskish – bul biologiyalik kublis ol denede kozgalis xaraketlerdin tasirinen payda boladi. Al u’yretiwdiń baskishi – bul pedagogikalik jumis ol okitiushinin oqiwshiga shiniǵiwlardi u’yretiw uaktinda iske asiriladi. Biologiyalik nizamliklardi biliu arkali u’yretiwdiń metodlarin xam ilajlarin tanlap alip u’yretiwdi xam kόnligiwdin kaliplesiuin tezletiuge boladi.
3 – basqishta xarekettin orinlaniui avtomatlasadi (buni ukibtin jokari darejesi dep ataydi). Bunin nizamliklarin bilmey turip u’yretiw jumisin jokari darejede iske asiriu kiyin.