Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti qol jazba huqıqında udk : 94. Orazímbetova roza murzambetovna sh. SeyitovtíŃ «xalqabad»


Download 244.45 Kb.
bet12/41
Sana18.06.2023
Hajmi244.45 Kb.
#1589650
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   41
Bog'liq
Roza Orazımbetova 2023

Toponimler. «Xalqabad» romanında tómendegidey toponimler qollanılǵan. Olardı tómendegidey toparlarǵa ajıratıp qaradıq:
a) makrotoponimler. Jazıwshınıń shıǵarmalarında úlken jer, mámleket hám belgili qalalar atları ushırasadı:
Alyaska: - Mınań qarań, Berdikárim aǵa, men bunıń Evropasın gezgen adamman, Zúbayda ushın Xalqabadqo, Xalqabad, Alyaskanı bilmeysiz siz, Amerikanı bilmeysiz, Sibirdi bilesizǵo… (II, 15).
Amerika: - Mınań qarań, Berdikárim aǵa, men bunıń Evropasın gezgen adamman, Zúbayda ushın Xalqabadqo, Xalqabad, Alyaskanı bilmeysiz siz, Amerikanı bilmeysiz, Sibirdi bilesizǵo… (II, 15).
Angliya (II, 9), Awǵanıstan (II, 363), Ashxabad (II, 5), Baku (II, 14), Buxara (II, 108), Góne Úrgenish (II, 128), Diyarbákir (II, 9), Edil (II, 194), Evropa (II, 15), Darǵanata (II, 365), Don: (II, 334), Dushanbe (II, 69), Jılanlı (II, 13), Iran (II, 10), Italiya (II, 9), Kostroma (II, 158), Kashǵar (II, 108), Kushka (II, 4), Qazaqstan (II, 309), Qazan (II, 87), Qaraqalpaqstan (II, 108), Moskva (II, 157), Orınbor (II, 30), Ózbekstan (II, 130), Ókispert (Oksford) (II, 89), Penza (II, 202), Samarqand (II, 12), Samara (II, 154), Sibir (II, 6), Stalingrad (II, 157), Stambul (II, 11), Tashawız (II, 128), Tashkent (II, 12), Tájikstan (II, 69), Tegeran (II, 9), Túrkstan (II, 108), Franciya (II, 9), Xarkov (II, 157), Xiywa (II, 194), Chardjaw (II, 6).
á) mikrotoponimler. Kishi jer, awıl, qala, rayon atamaları shıǵarmada óz kórinisin tapqan:
Jalpaqjap: «Jalpaq japtan» yacheyka shólkemlestirilip, sonda yacheyka sekretarı bolǵan ataqlı belsendilerden (II, 18).
Jaman awıl (II, 113), Iyshanqala (II, 361), Qumshúńgúl (II, 197), Orısjaǵıs (II, 85), Orısjol (II, 330), Aqmeshit (II, 14), Aqterek (II, 363), Qaraózek (II, 191), Qońırat (II, 271), Moynaq (II, 202), Nókis (II, 70), Órnek (II, 113), Óteniń sorı (II, 27), Tazǵara (II, 329), Taslaq (II, 142), Taxtakópir (II, 144), Tórtkúl (II, 12), Xalqabad (II, 13), Shanıshpaykópir (II, 32), Shoqtorańǵıl (II, 197), Shımbay (II, 16).
b) suw obyektleri atamaları: Atanketken: «Jańa talap» penen «Jaqsılıq»tıń arasın nawqaraǵay qamıslı, dońız jataqlı dút toǵay «Atan ketken» oyıslıǵı bólip atatuǵın edi (II, 294).
Dawıtkól: Mına jaqta Dawıtkól degen bar dep esitemen (II, 29).
Jarıqkól: «Jarıqkól»diń ultanı burın kól bolǵanı menen sońǵı waqıtta toǵaylıqqa aylanıp ketken (II, 203).
Kegeyli: On altınshı jıldıń báhárinde Kegeyli boyındaǵı Sapar aqsaqaldıń jamanshalarınan bul qızdı baspashı alıp ketken eken (II, 5).
Kóshkinbaykól: Kúndi «Kóshkinbaykól»de shıǵardı (II, 301).
Qallıjaǵıs: Shaǵal jaǵısında kemeden túsiwden jigirma traktor qatara dizilip bir sap tarttı-aw, onıń aldında anaw jaǵı Shanıshpay kópir, mınaw jaǵı Qotankól, Sarı atawlardıń, Qallıjaǵıs penen Xalqabadtıń tolı jurtınıń bas kótergen shabandozları Shaǵaldan Xalqabadqa shekem ǵıyıqta bastı salıp, ılaq oynap, shańǵıtına izindegi traktorlardı kómse, traktorlar óziniń izine ergen sansız alamandı kómdi-aw! (II, 32).
Qamıslıkól: Azan menen bul kúnleri Qamıslıkólge barsań, mıńsaneki sazan kóldi sambırlatıp, qazanday qaynatıp atırǵanday tuyıladı (II, 31).
Qoltıqkól: - Qoltıqkóldiń qoltıǵına qısılıp, úsh úyli ajım otırǵan eken, men solar menen kelisip keldim (II, 31).
Qotankól: Shaǵal jaǵısında kemeden túsiwden jigirma traktor qatara dizilip bir sap tarttıaw, onıń aldında anaw jaǵı Shanıshpay kópir, mınaw jaǵı Qotankól, Sarı atawlardıń, Qallıjaǵıs penen Xalqabadtıń tolı jurtınıń bas kótergen shabandozları Shaǵaldan Xalqabadqa shekem ǵıyıqta bastı salıp, ılaq oynap, shańǵıtına izindegi traktorlardı kómse, traktorlar óziniń izine ergen sansız alamandı kómdi-aw! (II, 32).
Quwanıshjarma: Tum-tusınan kóp salma emshektey emip turǵan soń, Quwanıshjarmadan jartıwlı suw shıqpay (II, 198).
Qızketken: «Krasnıy metallist» zawıtınıń Qızketkenge jibergen eskibatırın barıp bir kóretuǵın eken (II, 157).
Qıysıqkanal: Sarı ataw toǵayınıń túslik jalǵası – Qıysıq kanaldıń bergi jaǵındaǵı jigildik aralas sarı torańǵıllıqlar kem-kemnen sayramlasa basladı (II, 143).
Tuwbay: Tuwbaydıń kópirine órmelewden-aq qańqayǵan traktor, qashıp quwısqan qaralar kórindi (II, 102).
Úlpetshúńgil: Mal tap «Úlpetshúńgil»degi Amanbay baslıqtıń tusına jetip qalǵan eken (II, 142).
Shaǵaljaǵıs: Shaǵal jaǵısında kemeden túsiwden jigirma traktor qatara dizilip bir sap tarttıaw, onıń aldında anaw jaǵı Shanıshpay kópir, mınaw jaǵı Qotankól, Sarı atawlardıń, Qallıjaǵıs penen Xalqabadtıń tolı jurtınıń bas kótergen shabandozları Shaǵaldan Xalqabadqa shekem ǵıyıqta bastı salıp, ılaq oynap, shańǵıtına izindegi traktorlardı kómse, traktorlar óziniń izine ergen sansız alamandı kómdi-aw! (II, 32).
g) oronimler: Sarı ataw: Shaǵal jaǵısında kemeden túsiwden jigirma traktor qatara dizilip bir sap tarttı-aw, onıń aldında anaw jaǵı Shanıshpay kópir, mınaw jaǵı Qotankól, Sarı atawlardıń, Qallıjaǵıs penen Xalqabadtıń tolı jurtınıń bas kótergen shabandozları Shaǵaldan Xalqabadqa shekem ǵıyıqta bastı salıp, ılaq oynap, shańǵıtına izindegi traktorlardı kómse, traktorlar óziniń izine ergen sansız alamandı kómdi-aw! (II, 32).
Urısay: Bayaǵı jılları Urısayda qurbanlıqqa shalınǵan náhánlerdi aytqan sayın Sozanaydıń júregi suwlap (II, 96).
ǵ) nekronimler: Ázziler baba: Bazar «Ázziler baba»ǵa perzent tilep, túnewge ketken (II, 236).
Shıbılashıyıq: Biraq Bazar joq úyde, ol perzenttiń zarı bolıp, bir hápteden beri Shıbılashıyıqta túnep atır (II, 30). Shıǵarmadaǵı waqıyalar súwretlengen geografiyalıq territoriyada jaylasqan derlik barlıq toponimler shıǵarmada qollanılǵan. Bul arqalı jazıwshı romandaǵı waqıyalardıń anıq tásirli, isenimli bolıwına erisken.

Download 244.45 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling