Waqıttı bildiretuǵın sózler. Jazıwshınıń «Xalqabad» romanında waqıttı, jıl máwsimlerin, mezgildi ańlatıw ushın tómendegi sózler qollanılǵan: Ay: - Watan gedayı bolıp jasap atırǵanıma shıpshań jigirma bir jıl, endi on bir kúnnen tórt aydıń júzi toladı, - dep jılaydı (II, 4). Aqsham (II, 5), búgin (II, 3), bıyıl (II, 120), jıl (II, 3), kesh (II, 14), keshe (II, 42), kún (II, 4), kúndiz (II, 34), qaraquptan (II, 24), qıs (II, 16), mezgil (II, 27), saat (II, 24), sáske (II, 17), tań (II, 6), tún (II, 6), túnemelik (II, 32), hápte (II, 32).
Ólshem birliklerin hám abstrakt túsiniklerdi bildiretuǵın sózler: Enapat: Ótken jıldıń miynet kúnine húkúwmet te enapattay biyday berdi (II, 33), qadaq (II, 6), sańurıs (II, 242), shaqırım (II, 29), aqsha (II, 9), manat (II, 32), pul (II, 6), tiyin (II, 11).
Kosmoslıq hám geografiyalıq obyektlerdi, tábiyat qubılısların bildiretuǵın sózler: Aspan: Aspanǵa ushsa ayaǵınan, jerge kirse shashınan tartaman Haytmurattıń (II, 14), batıs (II, 11), jıqqın (II, 16), kún (II, 3), qubla (II, 18), qıraw (II, 41), muz (II, 16), samal (II, 15), suwıq (II, 3), taw (II, 12), topıraq (II, 14), shól (II, 5), shıǵıs (II, 11).
Etnonimler. Jazıwshınıń shıǵarmasında kóp sanlı millet, urıw hám qáwim atları jumsalǵan:
a) millet atları: Anglichan: «Orıs – kápir» dep orıstan qashqanbız, anglichannan, francuzdan qashqanbız, hay qashqanbız-aw, «ǵayrı dindegiler, dinnen bezdiredi, ishken-jegeni haram, taǵı, taǵılar…» dep (II, 10), armyan (II, 7), qazaq (II, 7), qaraqalpaq (II, 4), qırǵız (II, 204), lolı (II, 212), nemis (II, 11), orıs (II, 7), ózbek (II, 27), tatar (II, 36), túrk (II, 108), túrkmen (II, 364), francuz (II, 10), yapon (II, 11).
á) urıw hám qáwim atları:
Bessarı: Endi kótere bessarılar aytqanına bola ámeki bilip, Esbergendi biy kótermekshisiz! (II, 27), ajım (II, 31), boqlıqıtay (II, 122), jamansha (II, 5), qandekli (II, 114), qazayaqlı (II, 108), qańlı (II, 32), qıpshaq (II, 17), múyten (II, 265), saltır (II, 203), xoja (II, 5), yawmıt (II, 9).
Do'stlaringiz bilan baham: |
