Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti qol jazba huqıqında udk : 94. Orazímbetova roza murzambetovna sh. SeyitovtíŃ «xalqabad»

1.1. Óz sózlik qatlam
Túrkiy tillerine ortaq sózler

Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanında jumsalǵan sózlerdiń basım kópshiligi ulıwma túrkiy tillerine ortaq sózler bolıp tabıladı. Shıǵarmada qollanılǵan sózlerdi tematikalıq jaqtan tómendegidey toparlarǵa ajıratıp qarawǵa boladı:

Adam múshelerin bildiretuǵın sózler. Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanı tilinde túrkiy tillerine ortaq tómendegi adam múshelerin bildiretuǵın sózlerdiń barlıǵı derlik jumsalǵan:
Alaqan: Alaqanları kóndey, qabarǵan (II, 35).
Alqım: Paxtadan doxod alalmasa jurt endi ne qıladı, Qudaybergen aǵanıń jelbiretip, alqımımızǵa tutıp júrgen gazetin jalmay ma?! (II, 133).
Arqa: Burımın arqasına qaǵıp taslap atırǵan talma boylı, jipek kiyimleri ústinde suwsıldaǵan (II, 71).
Awız: Sheshek daǵı tereńlesip baratırǵanday tuyıldıdaǵı, awızına nárse sóz kelmesten qaldı (II, 11).
Ayaq: «Tap, usı poyızdan ırǵıyın, ólsem, óleyin, qalsam, qalayın, bári bir ólgen adamman men, watansız adam adam ba, onnansha ólimtigim shegaranıń berjaǵında qalsın…» degen oy menen, sostav, negedur, júrisin páseńlete baslaǵanda eń izgi vagonnıń artına salbırap, ayaǵın bir temirge iliktirdi (II, 4).
Baltır: Námnaǵan adam sóytip atsa, baltırıń talıstay bolıp otırıw da uyat eken, óldim, óldim! (II, 35).
Barmaq: Nashar tuqımına názerim túspegenine neshe jıl boldı eken… - dep barmaǵın búgip esaplay basladı (II, 15).
Bas: Kelgenlerdiń hesh kimniń úyinde túslenbey, Mádiyardıń úyinde julınǵan shaytan tawıqqa da barmay, papkalarınan nan shıǵarıp jegeninen-aq óziniń basınan sıypamaytuǵının bilgen Qunnazar usınday bir qolaysız qısınıspaqtı sezinip, kúni burın moyıl bolıp qalǵanlıqtan buǵurlım ózin aldırmadı desek te, sorpa ishken adamday mańlay teri murnınıń ústinen tamıp attı (II, 20).
Bawır: Durıs iske Quran uslaǵannıń nesi gúna! dep qolın kitapqa juwırttı da, bawırına basıp… (II, 13).
Bel: Qudaybergennniń beldi buwınıp shıqqanınan gúmanlanǵan Sozanay (II, 98).
Bet: Bul jıynalıs emes eken, anaw-mınaw saylanbadıdaǵı, qayıstay tartılǵan, saz bet, sup-sur jigit (II, 18).
Bilek: Appırmay bala, gózzaldıń gózzallıǵın aytamız dep, kelinlerge, neǵıǵan kelin, ba-ay, Haytmurattay bir piltaban diyqannıń júnles bilegin jastanıp atırǵan birewdiń gózzallıǵın aytamız dep dinnen de shıǵıp boldıq-aw! (II, 14).
Bunnan basqa, bókse (II, 48), búyir (II, 39), gegirdek (II, 52), gelle (II, 6), gewde (II, 77), dize (II, 48), eziw (II, 271), eńse (II, 7), erin (II, 170), jaq (II, 160), jambas (II, 39), jawırın (II, 146), jelke (II, 7), judırıq (II, 134), jutqınshaq (II, 103), júz (II, 8), júrek (II, 15), iyek (II, 120), iyin (II, 6), ishek (II, 39), kirpik (II, 144), kóz (II, 6), kókirek (II, 84), qabaq (II, 39), qabırǵa (II, 60), qarın (II, 178), qas (II, 144), qol (II, 7) hám t.b. sózler qollanılǵan. Adam músheleriniń atamalarınıń bazı birewleri kóp mánili metaforizaciyalıq hám metonimiyalıq qásiyetke iye bolıp keledi. Biz bul jerde tiykarınan anatomiyalıq atamalardıń tiykarǵı nominativlik mánisin esapqa aldıq.