Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti qol jazba huqıqında udk : 94. Orazímbetova roza murzambetovna sh. SeyitovtíŃ «xalqabad»

Izertlewdiń ilimiy jańalıǵı. Qaraqalpaq til biliminde leksikologiya tarawı boyınsha jazılǵan sabaqlıqlarda kórkem sóz sheberleriniń leksikası uluwma planda kórilip, onıń ózine tán bolǵan semantikalıq belgileri bayanlanǵan.
Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanınıń leksikasınıń semantikası, stillik ózgesheliklerin anıqlaw magistrlik dissertaciyada dáslepki ret qolǵa alınıp atır. Jumısta Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanınıń leksikasınıń basqa kórkem sóz sheberlerinen ózgeshelikleri hám usaslıqları, olardıń semantikası, stillik ózgeshelikleri anıqlandı.
Dissertaciya qurılısınıń qısqasha sıpatlaması. Jumıs kirisiw hám juwmaq, tiykarǵı úsh baptan ibarat. Kólemi 84 bet.

I BAP. SH.SEYITOVTÍŃ «XALQABAD» ROMANÍNÍŃ TARIYXÍY SHÍǴÍSÍ JAǴÍNAN SÓZLIK QURAMÍ

Kúndelikli pikir alısıw jaǵdayında paydalanılıp kiyatırǵan sózlerdiń jıynaǵı sózlik quramdı quraydı. Ol tildiń baylıgın kórsetedi.¹

Qaraqalpaq tiliniń sózlik quramı bir neshe tariyxıy dáwirlerdi basınan keshirdi. Sol dáwirler menen baylanıslı waqıyalardı kórsete otırıp, sózlik quram ózgeriske ushırap otırdı. Onda qaraqalpaq xalqınıń tariyxı, ótken hám házirgi dáwiriniń tolıq kórinisi kórinedi. Sózlik quram barlıq waqıtta xalıqtıń jámiyetlik ózgeriwi hám rawajlanıwı menen tikkeley baylanısta boladı. Házirgi qaraqalpaq tiliniń leksikası turmıstıń barlıq táreplerin ishine alatuǵın bay sózlik ǵáziyneden turadı.
Qaraqalpaq xalqı hám tiliniń payda bolıw hám rawajlanıw dáwirleri túrkiy xalıqlarınıń uzaq dawam etken qáliplesiw procesi menen tıǵız baylanıslı. Sonlıqtan da tariyxıy baǵdarda izertlew jumısların alıp barıwda tilimizdi basqa túrkiy tillerinen ayırımlanǵan halında ajıratıp qaraw, onıń sózlik quramında ushırasatuǵın ayırım qatlamlardı, máselen, altay tillerine ortaq qatlamnıń bolıwı, qıtay hám basqa da hind-evropa tillerinen kelip kirgen sózlerdi túsindiriwde biraz qıyınshılıq tuwdıradı. Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanında da uzaq dawam etken túrkiy qáwimleri hám qaraqalpaq xalqınıń qáliplesiw dáwirlerin sáwlelendiriwshi túpkilikli túrkiy sózler qatlamı menen birge, túrkiy xalıqlarınıń eski dáwirdegi tariyxıy baylanıslarınan dárek beriwshi arab-parsı, rus hám tuwısqan túrkiy xalıqlardıń sózleri qollanılǵan. Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanınıń sózlik quramınıń eń áyyemgi eski qatlamın túrkiy tilleriniń qáliplesiwiniń birinshi basqıshı – altay dáwirine tiyisli sózler quraydı.