Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti qol jazba huqıqında udk : 94. Orazímbetova roza murzambetovna sh. SeyitovtíŃ «xalqabad»

1.2. Basqa tillerden ózlestirilgen sózler

Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanınıń sózlik quramında túpkilikli túrkiy tillerine ortaq óz sózlik qatlam menen birge basqa tillerden – arab-parsı, rus hám basqa tillerden kelip kirgen sózler belgili orındı iyeleydi.

1. 
   arab-parsı tilinen kirgen sózler
   

Arab-parsı tillerinen kirgen sózlerge jazıwshınıń «Xalqabad» romanındaǵı tómendegi sózlerdi kórsetiwge boladı:

Abıray (p): Bul kúnleri Ismettiń abırayı bajbannıń abırayınan kem bolǵan joq (II, 32).
Azat (p): Qamalǵannıń gápin heshkim pátiwaǵa almaydı, azat júrip aytıspaq kerek edi (II, 42).
Alla (a): Hajıǵa barsańız, alladan gúnasın ótiwin tilep, haqqına bir duwa qılǵaysız, - dedi aldına qoyıp (II, 6).
Aspan (p): Aspanǵa ushsa ayaǵınan, jerge kirse shashınan tartaman Haytmurattıń (II, 14).
Báhár (p): On altınshı jıldıń báhárinde Kegeyli boyındaǵı Sapar aqsaqaldıń jamanshalarınan bul qızdı baspashı alıp ketken eken (II, 5).
Gewde (a): Eshbay gewdesin tiklep: «áne, esittińizǵo, jámáhát?» (II, 77).
Gúna (a): «Bersembeken, bermesembeken?!» «bereyin» dese Amangeldiniń ákesinen qalǵan birden-bir nıshan, «táwekel» dep hayal ornınan turdıdaǵı, qorjındı ákelip: - Gúnanı kóp islegen, kóp el tonap, kóp qanǵa batqan qaralı edi (II, 6).
Ǵayrı (a): Bári de: «Tuwılgan topıraǵımızdı taslap, meshit-qáwimnen uzaqlap, ǵayrı jurtqa qalay baramız», - dep búyirine qaray berdi (II, 30).
Dárya (p): Qoy onday suwıǵı armaǵan, daqıl pispese, dáryalarınan suw harlap aqpasa, onnan mákan bola ma, xalıq bola ma! dep, tap anaw tilegi házir kele qalatuǵınday búlip qaladı (II, 16).
Duwa (a): Hajıǵa barsańız, alladan gúnasın ótiwin tilep, haqqına bir duwa qılǵaysız, - dedi aldına qoyıp (II, 6).
Dúkan (p): Sizler qaladan dúkan ashıp, jap dúkandı, mına jerge qol qoy! (II, 38).
Jámáát (a): Eshbay gewdesin tiklep: «áne, esittińizǵo, jámáhát?» (II, 77).
Zaman (a): siz bir Haytmurattı aytıp otırsız, zamanı sonday bolsa, onda ne gúna bar! (II, 14).
Zat (p): Men mınaw jaqında Angliya degen jaqqa barıp keldim, satılmay jaq zat joq (II, 9).
Ziyarat (a): El aralap, haqlap, hajıǵa ziyaratlap baratırǵan bir xojaman (II, 5).
Iyshan (p): Onıń sultanı – Sherǵazı xan mediresesin ózi menen birge pitkergen iyshan eken (II, 9).
Kápir (a): «Orıs – kápir» dep orıstan qashqanbız, anglichannan, francuzdan qashqanbız, hay qashqanbız-aw, «ǵayrı dindegiler, dinnen bezdiredi, ishken-jegeni haram, taǵı, taǵılar…» dep (II, 10).
Kitap: Aldına qoyılǵan kitaptı usların da, uslamasın da bilmey, bul da Izbasqanǵa tesireydi (II, 13).
Qarız (a): Paxtanıń ǵállesinen bıyıl iyegińiz qıshımay-aq qoysın, ótken jılǵısın mámleketten qarız alıp edik (II, 120).
Qálem (a): Aqsaqal qálemdi de almadı (II, 21).
Quday (a): Túsi me, ońı ma, bilmeydi, «quday urǵan bendesin payǵamber hasası menen túrtedi, kim bul túrtip turǵan!...» (II, 7).
Quran (a): Usı waqıtta «milicioner» kirip kelip edi, kózin awxunnıń kózinen taydırmay: «Orınbasar, taqsıyır iyshanǵa Qurandı áperiń de shıǵıp ketiń!» dep buyırdı (II, 13).
Lázzet (p): Berdikárim birewdi úseytip kúydire alsa, qattı lázzetlener edi (II, 14).
Láp (p): Hayalınıń tumsıǵın burıp ákelip, lábinen súydi (II, 38).
Mektep (a): Sen bunı bir túnde úyrene almaysan, hámme sóyte bergende mına mektepti salıp, bunda pálen jıl bala oqıtıp atıwdıń keregi joq (II, 17).
Meshit (a): «Sibirden jaman bolmas», dep turdıdaǵı: «onda elge qaytaman, meshit-qáwimime jerlenemen» degen úmit bar edi, endi ne úmit, shegaradan bir ótseń, qaytıp kelmek joq (II, 6).
Musılman (a): Hámme musılmanda bar nadanlıq sizde de bar (II, 10).
Muǵallim (a): Dáweke tamda ishten ilip, qasına balta alıp jatır edi, hámme jerde muǵallimdi óltirip ketip atırǵannan soń sóytpese bolmaydı (II, 16).
Payǵambar (p): Túsi me, ońı ma, bilmeydi, «quday urǵan bendesin payǵamber hasası menen túrtedi, kim bul túrtip turǵan!...» (II, 7).
Ruxsat (a): Hesh kimnen ruxsat ta soramadı (II, 27).
Taxt (p): Sonı bilgen soń, taxtınan túskendey qıynalsa da, Qudaybergen de tambastan gúbirlenip tústi (II, 16).
Táswir (a): Berdikárimniń kóziniń aldına aydındaǵıday sınıp-sınıp barıp, Izbasqannıń suwıq júzi táswirlene qoydı, jılan kózler tap sondaǵıday jıltıraydı (II, 8).
Usta (a): Mádiyardıń Dániyarı kórik basısadı, olarǵa qızıq, ustaǵa jumıs kerek (II, 33).
Xabar (a): Bir sayıl dostımız: «onı Haytmurat degen Iyranǵa alıp qashıptı» dep xabar tapqan soń, Tegeranǵa da sonı izlep barıp júrmiz (II, 14).
Xalıq (a): Biz ózimiz benen turmay xalıqtı da sol nadanlıqta uslaǵanbız (II, 10).
Xat (a): Jumaǵulov «kún bataman degenshe barlıq komsomol, mektep oqıwshıların «júz pırasent mábilizabat» etip, bir úyde bir de álepshe xatı bar kitap qaldırmay, mekteptiń aldına úyiwdi» buyırdı (II, 18).
Hajı (a): El aralap, haqlap, hajıǵa ziyaratlap baratırǵan bir xojaman (II, 5).
Hárip (a): Esiktiń dáslepki tarsıldısınan-aq uyqısı shayday ashılǵan ol shıranı jaǵıp: «Sen endi demniń arasında barlıq háriplerdi qalay úyrenip shıǵasań!» dep qapılttı shanshıwlanıp (II, 17). Shıǵarmada qollanılǵan arab tilinen kirgen sózlerdiń kópshiligi turmısımızdıń barlıq tarawlarında ushıratıp, olar ózgerissiz qollanıladı. Sebebi olar sózlik quramǵa tereń sińisip ketken bolıp esaplanadı.