Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawl

Juwmaq hám usınıslardıń qısqasha ulıwmalastırılıwı. Jaqlaw ushın usınılǵan tiykarǵı qaǵıydalar
1. "Dene mádeniyatı teoriyası hám metodikası" kursınıń predmeti didaktika, onıń mazmunı hám dúzilisi.
2. Tálim texnologiyası.
3. Oqıw procesiniń dástúrlik -metodikalıq támiynatı.
Dene tárbiyası orta arnawlı tálim mákemelerinde oqıtıw metodikası boyınsha ádebiyatlarda ámeldegi maǵlıwmatlar, bir neshesi bunnan tısqarı, tiykarınan bóleklengen hám teoriyalıq pánler tsiklına kóre, oqıtıw jaqsı jolǵa qoyılǵan dep juwmaq shıǵarıwǵa tiykar bermeydi, nátiyjede qánigeler tayarlaw sapası hám nátiyjeliligi júdá árman bolıp qaladı.
Joqarı hám orta arnawlı dene tárbiyası sistemasındaǵı teoriyalıq pánlerden biri dene mádeniyatı teoriyası hám metodikası bolıp tabıladı. Dene mádeniyatı hám sport qánigelerin kásiplik tárbiyalawdıń tiykarǵı ulıwma predmeti bolıp, olardı arnawlı bilim, metodikalıq kónlikpe hám tájiriybeler menen bayıtıw, dóretiwshilik pikirlewdi rawajlandırıw hám házirgi ózgerislerdi seziw hám qádiriyatlı aqıl oydı qáliplestiriw názerde tutılǵan.
Mámlekette alıp barılıp atırǵan sotsial - ekonomikalıq hám ruwxıy - bilimlendiriw reformalar O’zbekstan Respublikasınıń rawajlandırıwdıń Háreketler strategiyasında názerde tutılǵan máselelerdi sheshiwge qaratılǵan. Bunıń zárúrli táreplerinen biri joqarı ruwxıy hám etikalıq potentsialǵa iye bolǵan, joqarı qánige kadrlardı tayarlawdan ibarat. Onıń ushın joqarı maǵlıwmatlı qánigelerdi tayarlaytuǵın tálim mákemeleriniń oqıw - tárbiya protsesin dáwir talapları tiykarında shólkemlestiriw, tálim - tárbiya jumısların nátiyjeliligin asırıw ushın onıń baǵdarların aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalar tiykarında shólkemlestiriw kerek boldaı. ϴzbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziёev tastıyqlaǵanınday, “Búgingi kúnde tez pát penen ózgerip baratırǵan turmıs, aldımızǵa qoyıp atırǵan bir-birinen ayrıqsha hám zárúrli máselelerdi sheshiw haqqında oylar ekenbiz, olardıń sheshimin áyne tálim - tárbiya menen, jaslardıń dúnyaǵa kóz qarasın zamanagóy bilim, joqarı ruwxıylıq hám bilim tiykarında qáliplestiriw menen baylanıslı ekenine taǵı bir bar isenim payda etemiz”¹
Áyyem waqıttan densawlıqtı bekkemlew hám erte qartayıwdıń aldın alıw, dene-tárbiyasınıń áhmiyeti insanǵa anaǵurlım anıq belgili bolıp kelgen. Dene tárbiyası túsinigi degenimizde, insannıń fizikalıq jaqtan tolıq jetiskenlik hám kúndelik turmısta arttırǵan sapalar, ulıwma hám jeke bilimlerden paydalanıw dárejesi kózde tutıladı.
İnsannıń hár tárepleme rawajlanıwı, eń dáslep onıń ózine baylanıslı. Adamnıń den-sawlıǵı qanshelli bekkem bolsa, óziniń turmıs rejelerin turmısqa asırıwda sonshama jeńil ótedi.
Dene tárbiyası hár qıylı yaǵnıy, sotsiallıq, tábiyiy pánler tárepinen úyreniledi: dene tárbiyası teoriyası, sport fiziologiyası, sport psixologiyası, fizikalıq shınıǵıwlar biomexanikası hámde sport túrleriniń teoriyası, onıń metodikası hám t.b.
Dene tárbiyası teoriyası - pedagogikalıq pán bolıp esaplanadı. Ol insanıń barkamallıǵın basqarıwdıń ulıwma nızamlıqların, sonday-aq bul nızamlar tiykarında O’zbekstan puqaralarınıń dene tárbiyası wazıypaların, metodların hám jumıs maqsetlerin anıqlaydı; dene tárbiyası teoriyasınıń mazmunı fizikalıq jaqtan jetisken hám Watan qorǵawına tayarlaytuǵın tárbiya tuwralı bilimlerin shólkemlestiredi.
Dene tárbiyası - ulıwma mádeniyattıń eń áhmiyetli bólimlerinen biri bolıp, insanıylıq protsesin onıń jaǵdayına baylanıslı boladı. Bekkem den sawlıq qálegen háreket túri menen, sonday-aq aqılıy háreket penen nátiyjeli shuǵıllanıw múmkinshiligin beredi. Den-sawlıqtıń ulıwma jaǵdayı hám mektep oqıwshılarınıń fizikalıq kúshi, tiykarınan kóbirek aqıl-es, dıqqat-itibar, shıdamlılıqqa baylanıslı boladı.
Dene tárbiyası jas insanlardıń etikalıq mádeniyatı hám tárbiyasına óz úlesin qosadı. Etikalıq rawajlanıw, erkin uqıplı háreketlerdi kórsetiw, sanalı turaqlılıqqa erisiw ushın fizikalıq kúsh, fizikalıq shıdamlılıq hám shınıǵıw kerek boladı.
Sonlıqtan qolaylı rawajlanǵan adamdı qaliplestiriwde sanalı baylıq etikalıq tazalıq hám fizikalıq jetiskenlikti mektep jasınan baslap ózinde iske asırıw kútá áhmiyetke iye bolıp esaplanadı.
Dene tárbiyası hám sporttıń zıyanlı ádetlerge tásiri (náshebentlik, alkogol, shegiw). Balanıń hám jas óspirim waqtında zıyanlı ádetlerdiń háreketli ekenin sonday-aq olardan waz keshiwdiń pútkilley qıyınshılıǵın seziw onshama ańsat bolmaydı. Bir nárse anıq, yaǵnıy den sawlıq hám zıyanlı ádetler bir-birine qarama qarsı túsinikler bolıp esaplanadı. Dene tárbiyası hám sport ulıwma adamgershilik qádirlilik mánisinde salamat turmıs túsinigin tastıyıqlaydı, jaslardı zıyanlı háreketlerden qorǵaydı.
Jasaw iskerliginiń joqarıda kórsetilgen usılın birdeyinshe sonday-aq jan-jaqlı dene tárbiyası hám sport quralları arqalı iyelew, jas insanǵa zıyanlı ádetlerge sonday-aq bilimsizlikke aralasqan turmıs jaǵdayına tek qarsı tura alıw, sonday-aq óz-ózin tárbiyalaw, adam sıpatında ózin rawajlandırıw máselelerin aqılıy iske asıra alıw, óziniń fizikalıq-sanalı múmkinshiliklerin aqılıy seziwge kómek beredi.
Dene tárbiyası hám sport penen shuǵıllanıw den sawlıqtı saqlaw hám bekkemlew, mámleketimizde jetisip kiyatırǵan jas áwladtıń hár tárepleme rawajlanıwın támiyinlewdiń ayırılmas bir bólimi bolıp esaplanadı.
Qaraqalpaqstan Respublikasında ekologiyalıq jaǵdayda máwsimlerdiń ozgeriwi sharayatında izertlewler alıp barıwda dene tárbiyası teoriyası hám metodikası predmetinde kórsetilgen metod hám usıllardı qollawda áhmiyetli wazıypa etip qaraw talap etiledi.