Ózbekstan respublikasí joqarí HÁmorta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

1.2 Ózbekstan Prezidentiniń regionlıq óz-ara múnásibetlerdi tiklew boyınsha baslamaları
Oraylıq Aziya úlken geostrategik hám geoekonomikalıq áhmiyetke iye region. Bul jerde 74 millionnan artıq xalıq jasaydı. Olardıń tariyxı hám mádeniyatı, mámleketlerimizdiń ekonomikası hám infratuzilmasi baylanisıp ketken. Mámleketimiz basshısı bir neshe márte aytıp ótkeni sıyaqlı, region mámleketleri aldında ulıwma umtılıw-háreketler menen Oraylıq Aziyanı turaqlı, ekonomikalıq rawajlanǵan hám joqarı rawajlanǵan regionǵa aylandırıw sıyaqlı bas maqset turıptı. Bul maqsetke erisiw, region potencialın tolıq júzege shıǵarıw, óz-ara isenim, jaqsı qońsılasshılıq hám sheriklikti bekkemlew maqsetinde Shavkat Mirziyoyev 2017 jılda Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Máslahát ushırasıwın shólkemlestiriw ǵayratın ilgeri súrgen edi. Bul turmıslıq ǵayrat aǵayin xalıqlarimizdıń máplerine uyqas bolǵanı ushın keń qollap -quwatlandı hám demde ámelge asdı. Birinshi sammit 2018 jıl mart ayında Qazaqstan paytaxtı Nur-Sultan qalasında, ekinshisi bolsa 2019 jıl noyabrde Tashkent qalasında bolıp ótken edi.⁹ Keshe Samarqand qalasında BMT shafeligida “Oraylıq Aziya : birden-bir tariyx hám ulıwma keleshek, turaqlı rawajlanıw hám rawajlanıw jolındaǵı sheriklik” temasında xalıq aralıq konferensiya jumıs basladı. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tárepinen BMSh Bas Assambleyası 72-sessiyasında ilgeri surilgan hám de Oraylıq Aziyada qawipsizlikti támiyinlew, sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw hám regionlıq sheriklikti bekkemlewge jóneltirilgen ǵayratlardı ámelge asırıw boyınsha zárúrli ámeliy qádemlerden biri bolǵan usı iri xalıq aralıq ilajda 500 den artıq qatnasıwshılar, atap aytqanda, Oraylıq Aziya mámleketleriniń sırtqı siyasat mákemeleri basshıları, MDH, Evropa, Aziya hám de Amerika mámleketleriniń abıraylı rásmiy delegatsiyalari, BMSh, YeI, YeXHT, ShHT, MDH, YeTTB sıyaqlı 10 nan artıq xalıq aralıq shólkemler administraciyası, 100 ge jaqın belgili xalıq aralıq ekspertler hám jetekshi shet el ǴXQ xızmetkerleri, sonıń menen birge, Ózbekstanda akkreditatsiyadan ótken diplomatik korpus wákilleri qatnasıp atır. Forumda Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev qatnastı hám sóz sóyledi. Mámleketimiz basshısı Oraylıq Aziyada arqayınliq hám de turaqlı rawajlanıwǵa erisiw jolında ámelge asırılıp atırǵan aktiv sırtqı siyasat, regionda qawipsizlikti támiyinlew boyınsha zárúrli wazıypalar haqqında toqtalıp, qatar aktual ǵayratlardı ilgeri surdi. Konfrenciyada, sonıń menen birge, Birlesken Milletler Shólkemi Bas xatkeri Antoniu Guterrishtiń forum qatnasıwshılarına jibegen videomurajaati kórsetildi. BMSh basshısı konfrenciya áhmiyeti haqqında bólek toqtalıp, Oraylıq Aziyada qawipsizlik hám turaqlı rawajlanıwdı támiyinlew jolındaǵı ǵayratlarda BMSh strukturaları aktiv qatnas etiwin aytıp ótdi.¹⁰ Oraylıq Aziyanı arqayınlik, turaqlı rawajlanıw hám de jaqsı qońsılasshılıq aymaǵına aylandırıw El basshısımız tárepinen Ózbekstan sırtqı siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarı retinde belgilengen. Bul 2017 — 2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasında da óz ańlatpasın tapqan. Mısalı, bul programmasılamal hújjette Ózbekstannıń qaptal -átirapında qawipsizlik, turaqlılıq, tatıw qońsılasshılıq ortalıǵın qáliplestiriw jaqın keleshektegi ústin turatuǵın wazıypa retinde bekkemlengen. Tınısh -arqayın, ekonomikalıq tárepten rawajlanǵan Oraylıq Aziya — Ózbekstan ıntılatuǵın eń zárúrli maqset hám tiykarǵı wazıypa bolıp tabıladı. O’zbekstan Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev regionimizdin’ jedel rawajlaniw jollari hám jáhán ekonomikasi integraciyalasiwin strategiyaliq tárepten tereń kóre alǵanlıǵı sebepli Orayliq ham Qubla Aziya ortasindaǵı tariyxiy baylanislardi tiklew baslamasin alǵa súrdi.
Bul geosiyasiy usil sirti baylanislardıń keleshektegi jónelislerin rawajlandiriw arqali regionimizdiń úlken sawda-ekonomikaliq, investiciyaliq, transport-tranzit, ilimiy ha’m intellektual salasin rawajlandiriw ushin júzege kelgen jańa imkaniyatlardi túsiniwge tiykarlanǵan.
Házirgi kúnde hár eki region ortasinda óz-ara baylanislardi tiklew ushin obyektiv faktorlar bar. Búgingi kúnde Orayliq ha’m Qubla Aziya mámleketleri izbe-iz ámelge asirilip atirǵan milliy strategiyalar hám sistemali reformalar sebepli ekonomikaliq ósiw hám turaqli rawajlaniw jolinan barmaqta. Soniń menen birge, eń dáslep, sawda, sanaat, investiciyalar, energetika, transport kommunikaciyalari hám infrastruktura, suwdan paydalaniw, bilimlendiriw , qáwipsizlik, ekologiya, socialliq ortaliq sapasin hám xaliqtiń jasaw shárayatin jaqsilaw tarawlarinda regionliq rawajlaniwdiń áhmiyetli mashqalalarin únemli sheshiwge umtilmaqta.
AQShliq ekspert F.Starrdiń pikirinshe, “Prezident Shavkat Mirziyoyevtiń transregionalliq óz-ara baylanis baslamasi xaliq araliq áhmiyetke iye. Sonday-aq, bul baslamaniń ámelge asiriliwi Ózbekistanniń global kún tártibin qáliplestiriwshi sanawli mámleketler qatarinan orin iyelewine alip keledi”¹¹. Bul óz náwbetinde Shavkat Mirziyoyevtiń Prezidentligi dáwirinde Ózbekstan Orayliq Aziya mámleketlerin birlestire alatuǵin regionliq jetekshi dárejesin bekkemlegeninen derek beredi.
Ózbekstan Prezidenti Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Máslahát ushırasıwında sóz sóyledi. 2021-jılı 6 -avgust kúni Turkmenistandaǵı “Avaza” milliy sayaxatshılıq zonasında Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń úshinshi Máslahát ushırasıwı bolıp ótti. Turkmenistan Prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov basshılıq etken sammitte Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, Qazaqstan Respublikası Prezidenti Qasim-Jomart Toqayev, Qırǵızstan Respublikası Prezidenti Japarov hám Tajikistan Respublikası Prezidenti Emomali Rahmon, sonıń menen birge, BMSh Bas xatkeriniń Oraylıq Aziya boyınsha arnawlı wákili, Oraylıq Aziya ushın preventiv diplomatiya boyınsha regionlıq oray basshısı Natalya German qatnastı.