Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Adabiyotlar 
1. 
Xoliqov A. Pedagogik mahorat Toshkent «iqtisod-moliya» 2011 
2. 
Tursunow J.Ş. we başg. Pedagogika. Aşgabat – 2011
 

---

251 
ORAZAQ BEKBAULOV DÓRETIWSHILIGIN UYRENIWDE 
INNOVACIYALɪQ QATNAS
 
M.A.Allaniyazova – QMU, qaraqalpaq ádebiyatı
qánigeligi 2-basqısh magistrantı 
Jazɪwshı Orazaq Bekbaulov óziniń prozalıq shıǵarmaları menen XX ásir aqırındaġı 
qaraqalpaq prozasın rawajlandırıwda ayrıqsha úles qostı. Onıń ―Taras Aralda‖, ―Vladimir 
Karakalpakov‖, ―Beruniy‖ atlı prozalıq shıǵarmaların jazdı. 
Qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminde Bekbaulov dóretiwshiligi izertlewshiler dıqqatın 
keńirek tarttı. Jazıwshı dóretiwshiligi, sonıń ishinde ―Taras Aralda‖ shıǵarması tuwralı unamlı 
hám unamsız pikirler de járiyalandı. Ádebiyatshı A.Karimov ―Taras Aralda‖ shıǵarması 
haqqında unamsız pikirlerin bayanlap, shıġarmanıń syujeti menen kompoziciyasın jaramsız 
shıqqanɪn jazadɪ [1]. 
Biraq, belgili ádebiyatshı, akademik Marat Nurmuhamedov jazıwshı Orazaq 
Bekbaulovtıń bul shıġramasın kerisinshe, unamlı bahalaydı [2;330-334]. ―Povestte Orazaq 
Bekbawılov hám jazıwshı-xudojnik hám izertlewshi-ilimpaz sıpatında kórinedi. Izertlewshi 
sıpatında onıń T.Shevchenkonıń ómiri hám ádebiy siyasiy xızmetiniń usı dáwirine tiyisli bay 
ilimiy dereklerdi jaqsı úyrengenligi kórinedi. Biraqta ol tabılġan faktlerge súyenip qala 
bermeydi, al olardı kórkem formaġa túsirip, óz janınan qosıp rawajlandırıp (biraq shennen tıs 
shıġıp ketpey) otıradı. Bir sóz benen aytqanda, povest avtobiografiyalıq prozanıń janrlıq 
talaplarına sáykes jazılġan‖ – dep pikier bildiredi. 
Qaraqalpaq ádebiyatındaġı tarixıy romanlar boyınsha ilimiy jumıs alıp barǵan filologiya 
ilimleriniń kandidatı Húrliman Ótemuratova jazıwshınıń romanlarındaġı tariyxıy faktler menen 
avtor qıyalı máselesine toqtalıp ótedi [3; 157-159]. 
―Orazaq Bekbawlovtıń ―Beruniy‖ romanında obraz dárejesine kóterilgen ullı ilimpaz 
Ábiw Rayxan Beruniy de tek Orta Aziya xaliqları tariyxında emes, dúniya júzlik tariyxta da atı 
saqlanıp qalınǵanlıǵı málim.‖ – dep jazadı izertlewshi. 
―Beruniy obrazın dóretiw quramalı is ekenligi, Orazaq Bekbawlov dáslepkilerden bolıp 
bul qıyın iske qol urǵanlıġı dıqqatqa ılayıq‖ [4;11]. Izertlewshi Húrliman Ótemuratova 
jazıwshınıń tariyxıy romanındaǵı jol qoyılǵan kemshiliklerge sın piker de bildiredi. Máselen, 
ilimpaz pikirinshe: ―Beruniy‖ romanında obrazlar dóretiwde de gaypara kemshilikler orın 
alǵan. Beruniy obrazında XX ásir adamına tán pikirlesiwler bar ekenligine de ilimpazlar 
waqtında dıqqat awdarġanlıġı málim. Shınında da, Beruniy dindi biykarlap taslaydı. XII ásir 
adamına sáykes kelmeytuġın pikirler kórsetedi. Jazıwshı alıs ásirlerdegi prototip tiykarında 
obraz jaratıp atırǵanın geyde umıtıp ketip, óz qaharmanınıń tilinde ―astrolog‖, ―Qalalıq 
keselxana baslıġı‖ degen sózlerdi beredi [4; 11]. 
Jazıwshı Orazaq Bekbaulovtıń dóretiwshiligi tek te jergilikli ilimpazlar tárepinen ǵana 
emes, al basqa xalıqlar alımlarınıń da dıqqatın tartqan. Ukrayn izertlewshisi V.S. Shubravskiy 
de ―Taras Aralda‖ shıġarması tuwralı pikirlerin óz monografiyasında keltirip ótedi [5]. 
Izertlewshi pikrinshe, ―A.Maksheevtiń ―Qırǵız qumlıǵı hám Túrkistan úlkesi boylap jol 
sayaxatı‖ degen ekspediya boyınsha jazǵan kúndelikleri sonıń menen qunlı, onda Shevchenko 
haqqında da eske túsiredi. Bunnan Shevchenko qatnasqan ekspediciya sızılmasın, morallıq-
psixologiyalıq klimattı biliwge boladı [6]. 
Jazıwshı Orazaq Bekbaulovtıń dóretiwshiliginiń sırt el hám jergilikli izertlewshiler 
tárepinen úyreniliwi, biziń pikirimizshe, onda jańalıqqa umtılıw bar, jańasha usıllar qáliplesken. 
Tek jergilikli auditoriya ushın tán kórkem oylawlar menen sheklenbesten, duniyalıq sheńberde 
pikirlewler kózge taslanadı. Jazıwshı shıgarmalarınıń rus tiline awdarılıwı, onıń auditoriyasın 
keńeytken, sonıń menen birge, izertleniw sheńberine de unamlı tásir etken. Zamangóy bilim 

---

252 
beriwde Internet materiallarɪnan paydalanɪw, sonɪń ishinde, sociallɪq tarmaqlardɪń 
imkaniyatlarɪnan keń paydalanɪw múmkinshilikleri de bar. Izertlew jumɪslarɪn alɪp barɪwda, 
Facebook tarmaǵınan da paydalanɪp, uyreniw obektimiz bolǵan Orazaq Bekbaulov haqqɪnda 
qánigelerdiń bahalɪ pikirlerin jɪynadɪq [7].
Juwmaqlap aytqanda úyrengen temamɪz boyɪnsha rásmiy saytlardan da bahalɪ 
maǵlɪwmatlardɪ tawɪp, analizlewge háreket ettik. Bul zamanagóy ilimiy bilim beriwdegi 
innovaciyalɪq umtɪlɪstɪ kórsetedi.