Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

 
BASLAWISH KLASS MATEMATIKA SABAQLARINDA PÁNLER ARALIQ 
BAYLANISLARDI ÁMELGE ASIRIW MÁSELESI 
 
I.DMuxanova –NMPI, 1-basqısh magistrantı
Tálim hám tárbiya teoriyası hám metodikası (Baslawısh tálim) 

---

389 
Ózbekstan Respublikasınıń ―Tálim tuwrısında‖ǵı nızamnıń maqseti tálim tarawındaǵı 
múnasibetlerdi tártipke salıwdan ibarat bolıp esaplanadı. Bul nızamda tálim bir neshe túrlerge 
bólingen: mektepke shekemgi tálim, ulıwma orta tálim hám orta arnawlı tálim, professional 
tálim, joqarı tálim, joqarı tálimnen keyingi tálim, kadrlardı qayta tayarlaw hám mekteptan 
tısqarı tálim [1]. Ulıwma orta tálimniń ózi baslawısh tálim (1-4 klass), tayansh orta tálim (5-9 
klass) hám orta tálim (10-11 klass) kiredi. Baslawısh klaslarda tálim sıpatın asırıwda pánler 
aralıq baylanıs júdá joqarı orındı iyeleydi. Kishi jastaǵı balalarǵa matematikanı úyretiw 
matematika pániniń óz mazmunınan kelip shıǵatuǵın bolsaq qıyın bolıp keledi. Baslawısh 
tálimde matematikalıq bilimler matematika sabaqlıǵında ótilse basqa sabaqlıqlarda da mısallar 
hám máselelerdi sheshiwde qollansaq boladı. Mısal etip aytıp ótetuǵın bolsaq átirapimizdaǵı 
álem, tábiyattanıw, súwretlew óneri hám miynet sabaqlıqları menen baylanıslı bolıp keledi. 
Pánler aralıq baylanıstı payda etiwde matematikanı oqıtıw metodikası aldına bir neshe 
wazıypalardı qoyadı: 
- tálim tárbiyalıq hám ámeliy wazıypalardı ámelge asırıw; 
- teoriyalıq bilimler dizimin úyreniw processin jarıtıp beriw; 
- oqıwshılardıń dúnya-qarasın formalandırıw jolların úyretiw; 
- tálimdi insanpárwarlıq ráwishte rawajlandıradı; 
- matematikanı oqıtıw processinde insandı miynet suyiwshilikke úyretedi [2]. 
Baslawısh tálimde matematika páni óz ornına iye esaplanadı, sebebi bul pán balalardı 
esaplaw qábiletin rawajlandırıp qalmastan olardıń dúnya qarasın rawajlandırıw, ómirde 
ushıraytuǵın túrli túsinikler hám muǵdarlar menen tanıstıradı. 
Baslawısh klaslarda eń qızıqlı sabaqlıqlardıń biri bul matematika esaplanadı. 
Matematikani pánlerdiń atası dep ataydı. Matematika sózi grek tilinde matematik sózinen kelip 
shiqqan bolıp ―temanı úyreniw‖ degen mánisti bildiredi. Matematikanıń eki tiykarǵı túri bar 
bolıp, olar abstraktta kórip shıǵılǵanda muǵdardı úyreniw ushın juwap beretuǵın matematika 
hám ámeliy matematika olar muǵdardı úyreniwdi dawam ettiredi. Sonı da aytıp ótiw kerek 
insannıń barlıq iskerliginde matematika menen qandayda bir baylanıslı bolıp esaplanadı. 
Matematikanı túrli tarawlarǵa yáki oqıw tarawlarına ajiratadı bunda arifmetika algebra 
geometriya hám taǵı basqalar. 
Táriyx dawaminda eń belgili matematik alımlar ózlerinıń úleslerin qosıp ótken tiykarinan 
eń zárúrleri arasında tómendegiler kiredi. Pifagor sof dep atalǵan grek matematiki esaplanadı 
onıń eń úlken úlesi onıń atı menen atalǵan ataqli teorema esaplanadı. Isaak Nyuton fundamental 
matematikalardan biri sıpatında esapqa alınǵan bul basqa zatlar qatarında integral hám 
differenciyal menen baylanıslı esaplanadı. Leonhard Eyler XVIII ásirdıń eń tiykarǵı matematiki 
esaplanadı ol geometriya matematik belgi yáki ámeliy matematikaǵa úlken úles qosqan. 
Baslawısh mekteplerinde Átirapimizdaǵı álem (1-2 klass) hám Tábiyattanıw (3-4 
klass) pánlerı oqıtıladı. Matematika tábiyattanıw sabaqlıǵı menen baylanıslı halda shınıǵıwlardı 
klaslarda hám klasstan tısqarıda da ótiw múmkin boladı. Misal etip aytatuǵın bolsaq 1-klass 
ushın matematika sabaqlıǵında ―Jup hám taq sanlar‖ temasında paliz ónimleri menen úyretiledi 
[3]. Bunda atirapimizdaǵı álem 1-klass sabaqlındaǵı ―Ósimliklerdıń gúzdegi ómiri‖ degen 
temasi menen [4]. Bunda oqıwshılardıń ónimlerdıń jup yáki taqlıǵın ayıra alıw hámde qanday 
ónım ekenligin da úyretiw múmkin boladı. Sonıń menen birgelikte paliz ónimlerinıń aytılıwın 
buwınǵa bóliniwin de ana-tili menen baylanistirsaqta boladı.

---

390 
Jáne de matematika 2-klass sabaqlıǵında ―Ápiwayı figuralardı quramalı feguraǵa 
aylandırıw hám kerisinshe‖ teması menen texnologiya [5] 2-klass sabaqlıǵında ―Qaǵazdan 
applikaciya usılında naǵıs soǵıw‖ teması menen baylanıstırıp ótsek boladı [6]. Bunda 
feguralardı úyretiw barısında olardı reńli qaǵazlar járdeminde salıwdı da úyretip barıwımızǵa 
boladı. 
Juwmaqlap aytqanda matematika pánin oqıtıwda 1 den 4 klaslar aralıǵında da 
tábiyattanıw sabaqlıǵı, texnologiya sabaqlıǵı, ana-tili sabaqlıǵı menen jáne de qosıq sabaǵı 
menen de baylanıstırıp ótsek boladı. Bunda baslawısh klass oqıwshılarına matematika 
sabaqlıǵın túsindırıw bir qansha ańsat boladı hám de bırǵana matematikanı ótiw barısında 
olarǵa tábiyatta bar zatlardı túsindiriwimiz olardıń ne ekenligin atalıwın buwınǵa bóliniwin 
hámde solardıń súwretlerin salıpta úyretemiz. Oqıwshılar bunda matematika sabaqlıǵında tek 
ǵana matematikanı ótip qoymastan jáne bir neshe pánlerdi da úyrenip aldı bunnan 
juwmaqlastırıp aytatuǵın bolsaq matematikanı pánler menen baylanıstırıp ótsek oqıwshılardıń 
sabaqlıqlardı ózlestiriwleri júdá jaqsı hám túsinikli boladı.