%збекстан республикасы жо№ары

2-soraw. Balalar a`debiyati «u`lkenler a`debiyati» menen birlikte payda bolip, al qa`liplesiwi ha`m o`z aldina a`debiyat bolip rawajlaniwi ha`r bir xaliq ma`deniyatinin`, ja`miyetlik turmisinin` o`siwinen g`a`rezli bolip, ha`r da`wirge sa`ykes keledi.
Qaraqalpaq balalar a`debiyati XX-a`sirdin` baslarinda «u`lkenler a`debiyati» quraminda tanila baslap, al 1917-jilg`i Oktyabr` to`n`kerisinen keyin ol jan`a qaraqalpaq balalar a`debiyati bolip tuwilip qa`liplesip, ha`zirgi waqitta ken`nen rawajlanip atir. ko`rekm a`debiyat onin` ishinde ayriqsha ta`rbiya ma`selesin bas bag`dar etip alg`an balalar a`debiyati joqari a`hmiyetke iye. Balalar a`debiyatin jasaw menen qatar onin` bunnan bilay da rawajlaniwina duris bag`dar beriledi.
Qaraqalpaq balalar a`debiyatinin` jazba da`stu`rleri klassikaliq a`debiyat wa`killerinin` jazba nusqalarinan baslanadi. Onda Berdaxtin`, Ku`nxojanin`, A`jiniyazdin`, O`teshtin`, Omardin`, Saribaydin` ha`m Saribaylardin` miyraslari bar. Olar qaraqalpaq balalar a`debiyatinin` jazba a`debiyat boliw dereklerin quraydi. Ha`zirgi qaraqalpaq balalar a`debiyatinin` rawajlaniwina ta`sir etiwshi jag`daydin` biri qaraqalpaq jaziwshilari Rossiya balalar a`debiyatinin` rawajlaniwi jag`inan da ma`deniyatli ellerdin` biri ekenin esapqa alip, en` da`slep rus ha`m basqada Evropa ellerindegi balalardin` en` jaqsi shig`armalarin qaraqalpaq tiline awdarip taratti.
3-soraw. S.Majitov 1929-jillardin` aqiri, 1930-jillardin` baslarinda balalarg`a arnap bir qansha ertek, gu`rrin`lerden ibarat ko`p g`ana przaliq shig`armalar do`retken. Onin` qa`leminen XX-a`sirdin` 20-jillardin` baslarinda-aq balalardi oqiwg`a, biliim aliwg`a shaqiratug`in jalinli poeziya do`redi. A`sirese onin` «Oqiwg`a kel» qosig`inda a`sirler boyi artta qalg`an qaraqalpaq miynetkeshlerinin` balalarina qarata:
«Biliminin` jolin tosayiq
Bizde bilgen el usayiq
Birge tuwg`anday bas qosayiq»
dep aytqan jalinli so`zlerinde jan`laydi. Shayir balalar ushin ha`r bir istin` jo`nin biliw, alis-juwiqti bayqap ko`riw, biykarg`a ju`rmew, ash jalan`ashliqtan qutiliw ha`m basqalardin` ha`mmesi «Oqiwlandur» degen juwmaqqa kelip, jaslar ushin oqiwdin` za`ru`r ekenin aytadi.
Sadiq Nurimbetov qaraqalpaq balalar a`debiyatinda «Gu`lsa`nemnin` bu`lbu`li», «Qon`irawli qozi ha`m aqilli ku`shik», «Sazan baliq» ha`m geypara satiraliq qosiqlari menen ko`zge tu`sti. Su`yikli xaliq shiyirinin` bunnan keyin «Farxad», «Jan`a jumbaqlar», «Aqlig`im» kitaplari basilip shig`ariladi. Son`g`i waqitlari balalar a`debiyatinin` g`a`ziynesin bayitatug`in «O`tesh o`jet» kitabi jariq ko`rdi. Shayirdin` bul kitaplari balalar a`debiyatinda ilayiqli orinlardi iyeleydi. Shayir balalar ushin jazg`an shig`armalarinda Watan temasin arnawli oring`a qoyadi.
Na`jim Da`wqaraevtin` a`debiy xizmeti 1926-jillardan baslanadi. Sol jillari ol «En`bekshi qazaq», «Jan`a mektep» jurnallarindag`i shig`armalardi oqig`an ha`m 1929-jili «Jan`a mektep» Qizil orda jurnalinda «Ko`p ku`nlerdin` birewi» gu`rrin`in bastirip shig`arg`an.
N.Da`wqaraev qosiq ta jazdi. Onin` qa`lemine «Keshegi bir ku`nlerde» (1929), «Kim bilmeydi Ayshani» (1933), «O`tkellerden o`tkende» (1935) ha`m basqada qosiqlar tiyisli. Sonin` menen qatar balalarg`a arnap «Internata» (1935), «Toyg`a barg`anda»(1935), «Bag`man», «Partizanlar» (1934) ha`m basqa da gu`rrin`lerdi do`retti. Bul gu`rrin`ler qaraqalpaq prozasinin` tuwiliwi ha`m qa`liplesiwinde sonday-aq ha`zirgi qaraqalpaq balalar a`debiyatinin` tuwiliwinda onin` janrliq tolisiwinda u`lken ku`sh boldi. Jaziwshinin` bul shig`armalarinan ha`zirgi qaraqalpaq balalar a`debiyatindag`i balalar oqiwi tarawina kiretug`in arnawli u`les bolip qoslitug`in «Internata» gu`rrin`ine na`zer awdarip o`tiw maqsetke muwapiq.
A`met Shamuratov balalarg`a ha`mmesinen burin yoshli, qiziqli, san-a`lwan waqiyalarg`a bay, geyde qiylandirip geyde shadliqqa bo`lep turatug`in ertekleri, gu`rrin`leri, ken` ko`lemde ha`r ta`repleme obrazlar jasalg`an ha`m da`wir ko`rkin ko`rkem a`debiy tu`rge salip, ko`z aldina eleslep, turmislar ko`rkemlenip suwretlengen, sezimdi na`zik prozaliq sheberlik penen suwretlegen shig`armalari arqali su`yikli. Onin` «Talabim bar» (1935), «Baxitli zaman», «Aqsholpan Palman» poemasi, «Su`y», «Jaslar tilegi» ha`m basqada qosiq, poemalari menen qatar «Aral qizi», «Eski mektepte», «Qiriq qiz» dramalardi do`retiw jolinin` bir qanatin qomlasa, ekinshi qanatin ha`zirgi qaraqalpaq balalar a`debiyatinda birinshi ret do`regen ken` ko`lemdegi «Eski mektepte» povesti (1938) qiziq waqiyalarg`a bay «Menin` jolbarislar menen ushirasiwlarim» (1946) degen orta jastag`i mektep balalari ushin ertekleri qomlaydi.

Qadag`alaw sawallari

1. Balalar a`debiyati qashan qa`liplesti
2. Qaraqalpaq balalar a`debiyatina rus a`debiyatinin` qanday ta`siri bar
3.Balalarg`a arnalg`an da`slepki shig`armalardi atan`