%збекстан республикасы жо№ары

Dramanıń janrlıq qásiyetleri. Drama áyyemgi grek tilindegi drao yamasa drage sózinen alınıp, sózlik mánisi boyınsha “háreket etiw” degen mánisti ańlatadı. Demek, terminologiyalıq atamanıń ózi dramalıq shıǵarmanıń háreketlerdi kórsetiwge baǵdarlanǵanın bildiredi. Bunıń sebebi dramanıń sóz óneri sıpatında payda bolıwı teatr óneri menen baylanıslı, yaǵnıy saxnada obraz jasap, onı tamashagóylerge kórsetiw menen baylanıslı. Olay bolsa dramalıq shıǵarmalardıń “tutınıwshı”sı (paydalanıwshısı) teatr bolıp tabıladı. Sonlıqtan, dramalıq shıǵarmalardıń janrlıq qásiyetleri teatr (saxna) óneriniń ózgeshelikleri menen belgilenedi.
Dramalıq shıǵarmalardı, kóbinese, pyesa dep te júritedi (francuz tilindegi piese
– pútin, tutas degen sózden alınǵan).
Solay etip, pyesa yamasa dramalıq shıǵarma saxna jaǵdaylarına mólsherlenedi, anıǵıraq aytsaq, pyesanı saxnada oynaw, kórsetiw shártleri
dramaturg tárepinen esapqa alınıwı tiyis. Eger de jazıwshı teatr tábiyatın bilmese, saxna sharayatlarınan xabarsız bolsa, ol itibarlı dramalıq shıǵarma jaza almaydı hám dramaturg bola almaydı. Demek, dramaturg pyesanı saxna ushın, onı saxnada kórsetiw ushın jazadı, olay bolsa saxnadaǵı kórsetiwdiń waqıt muǵdarın esapqa alıwı tiyis. Eń úlken degen dramalıq shıǵarmalar eki yarım yaki úsh saat dawamında kórsetiledi. Dramaturg usı mólsherden kelip shıǵıp, pyesanıń kólemin shekleydi. Shıǵarmanı saxnalıq waqıtqa mólsherlep jazıw dramaturgiyanıń basqa ádebiy túrlerden baslı ózgeshelikleriniń biri bolıp tabıladı.
“Drama” sóziniń ózi “háreket”, “qıymıl” degendi ańlatadı dep joqarıda aytqan edik. Olay bolsa, dramaturg óz shıǵarmasında personajlardı qıymıl-qozǵalıs, is- háreket jaǵdaylarında kórsetiwi kerek, basqasha aytqanda, dramada personajlardıń obrazları olardıń qıymıl-háreketleri menen ashıladı. Dramalıq obrazlar tamashagóydiń pyesanı saxnada kórip qabıllawı ushın jaratıladı.
Dramalıq obraz jaratıw ushın personajlardı qıymıl-háreketlerine say sóyletiw kerek boladı. Sonlıqtan, dramalıq shıǵarmalarda personajlardıń dialogları (júzbe- júz sóylesiwleri, sáwbetleri) hám monologları áhmiyetli orın tutadı.